Güzelleme Nedir Aşık Şiirinde Güzelleme

 

Güzelleme ( Aşık Şiiri Nazım Biçimi)

 

 

 

Âşık edebiyatında şekillenen, koşma türlerinden biri olan, koşmaların güzel kabul edilen  bir şeyi  veya kavramı övmek, methiyesini yapmak  maksatlı söylenmiş olan türüdür. 

Güzelleme şekil itibari ile bir koşmadır. Ölçü durak  kafiye   özellikleri ile koşma düzeninde söylenir. Güzellemeyi diğer koşma türlerinden ayıran şey,  güzellemelerin  konusu  ve  bir güzeli methetme gayesidir.  Güzellemelerin gayesi bir güzeli methetmektir. Fakat methi edilen güzeli sadece kadın, gelin veya sevgili olarak anlamamak gerekir. Güzellemelerde kadın, sevgili, gelin, yolda görülen bir kız, evin sahibi, at,  silah, şehir, köy,  dağ, bir tabiat manzarası, göl, ırmak, çiçek, turna, gül  yoldaş vb olarak da anlamak gerekir.

Şu halde  güzellemeler  bir kimseyi, bir güzeli, bir yeri,  silahı, atı, yoldaşı  veya herhangi bir tabiat manzarasını övmek maksadıyla söylenen şiirlerdir.

Güzellemelerin yazılış amaçları bu yönü ile methiye konulu kasidelerin  halk şiirindeki karşılığıdır. Fakat güzellemelerde kasidelerde görülen abartılara,  doğal olmayan benzetmelere,   soyut övgülere rastlanılmaz.

Güzellemelerde esas unsur güzel bulunan  kişi, nesne veya olguların methinin yapılmasıdır. Bu nedenle güzellemelerde “ Nasıl methedeyim, “ Şurda bir güzelin vasfın dizeyim,”   gibi kalıp sözler de bulunur. Anlatılan ister bir sevgili, ister herhangi bir insan veya tabiat manzarası olsun, şairin gayesi gördüğü güzelliği dile getirmek, o güzeli övmek ve vasıflarını doğal biçimde ortaya koymaktır.

Güzellemeler nazım şekli bakımından koşmaya veya destana benzer. On birli hece  ve  sayısı on bire çıkan farklı duraklara sahiplerdir.  Güzellemelerin ilk dörtlükleri de koşmaların  ilk dörtlükleri gibi  birinci ve üçüncü mısraları ile ikinci ve dördüncü mısraları kendi aralarında kafiyelidir. İlk dörtlüklerinin birinci ve  üçüncü dizeleri serbest 2 ve 4 . Dizeleri kafiyeli olanları da vardır.  Genel olarak kafiye şemaları: abab / cccb / dddb / eeeb  şeklindedir.

Güzellemeler esas itibari ile GEZGİN ÂŞIKLIK GELENEĞİnde kullanılan bir türdür. [1] Güzellemeler coşkulu ve övgülü  şiirlerdir. Sevilen kişilere veya varlıklara karşı olan bağlılığı ifade etmek için yazılırlar. Güzellemelerde ele alınan konular ayrı ayrı ya da birlikte ele alınabilir. ^[2]

 Gezgin âşık geldiği yerin, evin, konağın vb  sahibine ve kendisini dinleyen topluluğa  güzelleme içerikli  birer dörtlük “hoşamedid” “ hoşlama”   söyleyebilir.[3]  Hoşlama davete icab edenlere hitap eden  güzelleme dörtlükleridir. Hoşlama söyleme kuralı  (  Âşıkların dinleyicilere hoş geldiniz diyerek hazırda bulunan önemli kişileri methettikleri  hoş geldiniz dörtlükleridir.) [4] Âşıkların davet edildiği, her toplantı, yeri konak, kahve, meydan vb için de geçerlidir. 

Fakat gerçek güzellemeler, kadın, at, silah, gelin, sevgili,  yoldaş, şehir, göl, dağ ve davet eden mekân sahibi için yapılmış methiyelerdir.  Konya Âşıklar Bayramı'nda her yıl sazlı ve sazsız, güzelle meler söylenmektedir.

Güzellemeler genellikle koşma düzeninde olmakla birlikte   güzelleme konulu semailerde yazılmıştır.  Güzelleme türünde Karacaoğlan, , Dadaloğlu , Noksani, Köroğlu  güzel örnekler vermişlerdir.

 

GÜZELLEME ÖRNEKLERİ

Bir çift güzel gördüm yolda yolakta
Altın küpe şan veriyor kulakta
Yer yüzünde insan gökte melekte
Acap sevdiğimin eşi var m'ola        
……….
Bana su içirdin yeşil kanyadan
Güzel seven gam çekmesin dünyadan
Kayseri'den Karaman'dan Konya'dan
Acap sevdiğimin eşi var m'ola                   Karacaoğlan, ,

****

Güzelin yanağı ayın tekeri
Ağzı oğul balı firenk şekeri
Omuzları aşağı gerdan yukarı
Her bir yeri mamur olur güzelin[5]  Karacaoğlan, ,
……
Şunda bir güzelin salınışını
Selviye benzettim, dallar içinde
Irmak kenarında, derya yüzünde
Kuğuya benzettim, göller icinde

Yörü güzel yörü, yolun basmazlar
Söyledip de şirin dilin kesmezler
Güzel sevmis deyi çekip asmazlar
Koy ben de söylenem diller icinde    Karacaoğlan, ,

……….

Şu yalan dünyaya geldim geleli
Severim kıratı bir de güzeli
Değip on beşime kendim bileli
Severim kıratı bir de güzeli

Atın beli ince boynu uzunu
Kuru suratlısı elma gözünü
Kızm iplik iplik süt beyazını
Severim kıratı bir de güzeli …….., Dadaloğlu

 …….

Gel ha güzel gel ha medhin eyleyim
Ağzın şeker dudakların bal gibi
Yaştak küçük amma boyda münasip
Sallanıyor bir fidanca dal gibi

Kalem aldım kaşlarını çatmaya
Hicap ettim adın sual etmeye
Baban seni çok bahaya satmaya
Bakıp durur bin liralık mal gibi      Dadaloğlu

 

 KAYNAKÇA

 

[1] HALK EDEBİYATINDA NAZIM ŞEKİLLERİ VE TÜRLERİ ( DR. DOĞAN KAYA)

[2] Feride Turan. "Türk Şiirinde Kullanılan Nazım Şekilleri ve Türleri". ss. 25. 31 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2011-10-5.

[3] Feyzi Halıcı, Aşıklık Geleneği Ve Günümüz Halk Şairleri

[4] ŞAHAMETTİN KUZUCULAR, ÂŞIK ŞİİRİNDE ATIŞMA DEYİŞME KARŞILAŞMA MEYDANLAŞMA

[5] /search?term=G%c3%9cZEL%c4%b0N+YANA%c4%9eI+AYIN+TEKER%c4%b0