Hadeng Nedir Şiirlerimizde Avcı Sevgili ve Ok

Hadeng

Osmanlıca yazılışı hadeng : خدنگ

Hadeng kelimesi Farsça a kökenlidir. Sözlüklerdeki anlamı 1) kayın ağacı. 2) kayın ağacından yapılmış ok.[1] Kullanım anlamı da kayın ağacı ve onun gibi sert ağaçlardan yapılmış oktur. Bu kelime okun ucuna takılan temren olarak da ifade edilen sivri demir manasında da kullanılmıştır.  [2]       

Hadeng-i can-güdâz : Canlar yakan ok, cirit, temren , mızrak 

Divân şiirinde bu sözcük gerçek anlamlarının yanında değişmeceli ve benzetme anlamları ile sevgilinin veya mahbubun gamzesini, kirpiklerini ifade edecek şekilde kullanılır. Mızrak, cirit, kargı, hadeng, ok ve temren divan ve halk şiirimizde asıl anlamı ile ve sevgilinin öldürücü bakışları ve kirpikleri için kullanılır. ( BKZ Mızrak Nedir Şiirlerde Mızrak  )

 Hadeng kelimesi divan şiirinde çok sık kullanılmıştır. Sevgili ile birlikte kullanıldığı gibi pek çok yerde gerçek anlamlarda da karşımıza çıkmaktadır. Sevgili ile birlikte kullanıldığında genellilkle benzetme ve mecaz anlamlardaki ok ve mızrak anlamları ile karşımıza çıkar. Bu şekilde kullanılırken, sevgilinin bakışları, kaşları kirpikleri, öldürücü, yaralayıcı veya tehdit edici unsurlardır. Kaş yaya benzetilirken, kirpikler ise ok olarak tasavvur edilmiş olur. Sevgili saçları ile kement atan, kaşları ile yay geren kirpikleri ile aşığı avlayan avcı gibi gösterilir.

Hadeng gerçek anlamı ile kullanıldığında bir savaş silahıdır.

Nesrine retıg-i lâle nedendir dedim dedi

Gamzen hadengi dökdüğü kanın durur senin       Fuzûlî  [3]

Aşkında her oku ki felekten atar kazâ

Amacım ol hadenge vü cânım nişâııedir          Nesîmî

 

Gamzen hadengi zahm uralı câne Mustafâ

Derd ü gam ile döndi ciger kane Mustafâ                  Karamanlı Nizami

 

Baña gamzeñ hadengi yara urdı

Ne yara kim yüregüm yara urdı          Ahmedi

 

Gamzen hadengi bagrumı dahı ne yaralar (215/1)

Ol h‹d toludur ucdan uca dürlü yaralar      Ahmedi

 

Ne açar var bana zahm-ı hadeng-i yârdan gayrı

Ne aglar bulunur bu dîde-i bî-dârdan gayrı        Aşık Çelebi 1

 

Yerümde sâbitüm gelse hadeng-i cân-sitân senden

 Nişân-i tîrün olmakda kaçan bulmaz nişân senden       Şeyhülislam Yahya

 

Hadeng-i gamzelerün üzre dilde cân oynar

Bu lu’bı hançer-i tîz üzre cân-bâz idemez           Hamdullah Hamdi Divan

 

Etdi hadeng-i gamzesi ben dil-fikâra kâr

Kıldı nişân-ı sînemizi niçe yâre yâr    Şair Haşmet ( 18 . yy ) Hayatı Edebi Kişiliği

 

Bir hadeng-i can-güdâz-ı âhtır sermâyesi

Biz bu meydânın nice çâbük-süvârın görmüşüz    Nâbî

 

Düşüp can korkusu sahrâlara bîm-i hadenginden

Eridi dehşetinden kûhlar âb-ı revân-âsâ           İzzet Molla

KAYNAKÇA

[1] https://www.osmanice.com/osmanlica-9532-nedir-ne-demek.html

[2] İskender Pala - Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı yayınları

[3] İskender Pala - Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı yayınları