Halvet Nedir Divan Şiirinde Sevgili İle Buluşma

Halvet

Osmanlıca yazılışı halvet :  خلوت _  Arapça  خَلْوَتْ

Farsça bir sözcük olan halvetin sözlük anlamları:  tenha, tenhaya çekilme, yalnızlık ve yalnız kalmak , “yabancı bir kadınla yabancı bir erkeğin bir odada, kapalı bir yerde yalnız kalmaları ” [1] şeklindedir.  Sözcük yan anlamı ile; hamamın en sıcak bölmesi anlamına da gelmektedir. [2]

Tasavvufi Manada Halvet 

Halvet kelimesi tasavvufta ise başka bir anlama gelir. Halvet kelimesi tasavvufta “Tasavvuf yolunda olgunlaşmak ve ilerlemek için belli bir müddet tenhâda kalma hali yalnız kalmak.” Anlamında kullanılır.  Bu anlamı ile çileye girmeyi “ ifade etmektedir. Bir şeyhin emri ile  halvete giren kişi  “ibâdet ve riyâ- zetle meşgul olur. Halvet'in anlamı kalbi arındırmadır.”[3]

 Halvete yani çileye giren derviş, ancak ve ancak yaşayabilecek kadar, az yiyecek ve su verilerek rahata edemeyecek tatlı bir uyku uyuyamayacak kadar dar ve rahat vermeyen bir yerde kırk gün sürecek olan çilesini tamamlamak için halvete girer.  Bu süre içinde ve bu durumda ibâdet ve zikir ile meşgul olur.

Çile kelimesinin kökeni Farsça "kırk" anlamına gelen "çihle" sözcüğünden gelmiştir.  Erbain ise Arapça kırk anlamına gelir.  O bakımdan çile çıkarmaya Erbain çıkarmak (çille–hişesten) veya halvete girmek de denmiştir.  Halvet, Hak ile gizli konuşmak,  tenhaya çekilmek,  görüşmek, yalnızlık ve yalnız kalmak anlamlarına gelir.[4]

Biz tarîk-ı Halvetî ‘âşıklarıñ handânıyuz
Cân-ıla baş virmege dôst yolınıñ merdânıyuz  Ümmi Sinan

Divan Şiirinde Halvet 

Din dışı divan şiirinde halvet sözlükteki temel anlamına yakın gelecek şekilde sevgiliyi düşünmek sevgiliyi hayal etmek için bir köşeye çekilmek, sevgilinin hayali ile baş başa kalmak, sevgilinin yanağı ve kaşlarını düşünerek avunmak hayaller kurmak anlamlarında kullanılır.

Divan şiirinde sevgilinin âşık ile baş başa kalması da halvettir. Lakin âşık ile sevgili asla halvete giremez. Aşık için sevgili ile halvette bulunmak her zaman hayal edilen ama asla da gerçekleşmeyen bir rüya gibidir. Sevgili ile aşığın halvette kalması anacak hayalen mümkündür. Buna rağmen, vefasız sevgili hep Ağyar  Rakip ile birlikte olur. Bu nedenle âşık sürekli olarak kahrolur ve bunun ıstırabı içinde yaşar.[5]

Çünki yar ağyar ile dem-sazdır 
Bana günde bin kez ölmek azdır        Necati Bey

Buna rağmen zaman zaman ve çok nadiren de olsa âşık ile sevgilinin buluştuğu, halvete girdiği mümkün olabilmektedir. Bu defa ise âşık bu olaydan birilerinin haberi olur korkusu içindedir.  Böyle bir durumda dahi rakipten ve ağyarlardan korkulur. İlginç olanı âşıkların sevgililerinin bir hayli çok, sevgilinin peşine düşen rakiplerin de hayli fazla olduğu dikkati çeker. Sevgili aşığa yüz vermediği gibi sevgilinin birçok aşığı da vardır.  Buna rağmen âşık onun zulmünden hoşnut kalmak, sevgilisinin işkencelerini maruz görmek zorundadır..Kendi niyâz ettikçe, sevgilisi naz ederek ondan yüz çevirir.[6] Halvete girmek şöyle dursun aşığı, iteler kakar, azarlar, aşağılar, hatta öldürüverir.

Agyâr görmesün meded ol sîm-sîneyi
Gösterme her gedâya görünmez hazineyi        Semerkândî-i Âmidî Âgâh

Yâr ile hem-halvet ol cisminde cânın duymasın
Hâlet-i aşkı hikâyet kıl zebânın duymasın               Hayali Bey

Celîs-i halvetüm vârum habîbüm mâh-ı tâbânum
Enîsüm mahremüm vârum güzeller şâhı sultânum     Muhibbi- Kanûnî Sultan Süleyman

Sevgili ile halvet etmek bazen de dem-saz olmak, bazen de sevgili ile bir mecliste veya gizli bir yerde sohbet etmek şeklinde ifade edilir. Bu durumda kasıt sevgili ile halvettir.  Çoğu kez de halvete girme üstü kapalı şekilde veya diğer başka sözcüklerle ifade edilir.

Seni dün géce rakîb ile görüp sohbetde
Düşdi yalıñ kılıca şem‘-i şebistân bu géce   Ahi Benli Hasan

Kâmillerin dükkânları halvet-durur dükkâna gel
Tevhîddir elde sermâye ko gayrısın bu kâna gel         Şemseddîn Ahmed Sivâsî, Kara Şems

Nâr-ı şevk ile nola canını eylerse buhur
Deyr-i halvetde gören ol biit-i sîm-endâmı          Nedîm

Bir dem ki sohbet eylese ağyar yâr ile
Bendeyürek hezar ise derd ile yâr ile          Şeyhi

Agyâr görmesün meded ol sîm-sîneyi
Gösterme her gedâya görünmez hazineyi        Semerkândî-i Âmidî Âgâh

KAYNAKÇA

[1] https://www.luggat.com/halvet/1/1#:~:text=halvet%20%2F%20%D8%AE%D9%84

[2] İskender Pala - Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı yayınları, shf 198

[3] İskender Pala - Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı yayınları, shf 198

[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/cile-cekmek-siirlerde-cile/85425

[5] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/agyar-nedir-divan-siirinde-rakip/84949

[6] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/rakib-nedir-divan-siirinde-asik-ve-rakipleri/136625