Rakîb Nedir Divan Şiirinde Âşık ve Rakipleri
Rakîb Nedir Divan Şiirinde Âşık ve Rakipleri
Osmanlıca yazılışı: Rakîb : الرقيب
Rakîb Nedir Sözlük Anlamları
Arapça ’da sessizleri ve ünlüleri farklı rakîb, rakıb, râkib şekillerinde okunan üç tür sözcük vardır.
Türkçede daha çok kullanılan ve bu yazıdaki konumuz olan rakîb sözcüğünün sözlüklerdeki anlamları: “Gözetlemek, kontrol etmek; beklemek, intizar etmek” , daima görüp kontrol eden, gözeten, bekçi, rekabet eden, bir işte birbirinden üstün olmaya çalışanlardan her biri;[1] bir işte, bir yarışta, birbirini geçmeye çalışan, aynı şeyi elde etmeye uğraşan (kimse). Herhangi bir alanda üstünlük sağlamaya çalışanlardan her biri. Anlamlarına gelir.
Rakib Kelimesinin Kökeni
Rakîb sözcüğü Arapça kökenlidir. Arapçadaki “ rḳb “ kökünden gelir. Köken anlamı ile raḳīb رقيب “denetleyen, kontrol eden manasındadır. Bu nedenle rakb (rukūb, rekābet) sözcükleri ile aynı kökten gelmektedir.
Divan Şiirinde Rakîb
Rakîb, Divân şiirinde âşık ile sevgili arasına giren, âşık ile rekabet yapan, aşığın sevgilisini aşığın elinden alan, âşık ile yarışan kimsedir. Rakip, sevgiliye âşıktan daha yakın olan, sevgilinin olduğu yerlerin civarında bekleyen, aşığın sevgilisine erişmesine engel olan, sevgilinin mahallesini bekçi köpeği gibi bekleyen biridir.
Seni dün géce rakîb ile görüp sohbetde
Düşdi yalıñ kılıca şem‘-i şebistân bu géce Ahi Benli Hasan,
Rakîb, âşık için en istenilmeyen kimsedir. Aşığa yüz vermeyen sevgili daima rakip veya rakipler ile beraberdir. Âşığa sevgili kadar eziyet eder.
Rakîb’in diğer adı ağyardır. Rakîb ve ağyar sevgilinin etrafından asla uzaklaşmaz ve aşığı da sevgiliye yaklaştırmaz. Rakîb ve ağyar, kıskanç, dedikoducu fitne çıkaran, aşığı döven, aşığa söven, aşığın dişli bir düşmanıdır. Bu nedenle Âşık ile rakîb ve ağyar sürekli mücadele içindedir. Rakîb ve ağyar; kötü, çirkin, zararlı, acımasız, nerde görse aşığa zarar veren biridir.
Ser-i kuyunda ger gavga-yı uşşak olmasın dirsen
Rakib-i kâfiri öldür ne ceng ü ne cidal olsun Bakî
Âşık, rakibini ve ağyarı bekçi köpeğine, ölmesi istenen bir ite, zağa veya kelbe benzetir. Çünkü rakîb ve ağyar sevgilinin kapısı önünden ayrılmaz. Sevgilinin mahalline yakın gördüğünde âşık ile hır gür çıkarır. Ağyar, sevgilinin mahallesinin bekçileri ve ya köpekleridir. Aşığı asla içeri bırakmazlar. Âşık onları bazen domuz, akrep, zağ , seğ, diye niteler. Bazen şeytan ve dev bazen de kâfir, gammaz, iftiracı, eğri, yavuz, nâdân, olarak niteler..” [2] Rakîb ile kâfir aşığın gözünde birdir.
Dédüm rakîbüñ ağzı ‘aceb neyle tutulur
Dil-ber gülüp dér ağzın itüñ üstühân tutar Ahi Benli Hasan,
Âşığa göre rakip ve ağyar sevgiliye âşıktan daha yakındır. Sevgili aşığa yüz vermez iken ağyar ile eğlencelere katılır. Âşık sevgili ile rakibin muhabbetini veya işretini uzaktan üzülerek izlemek zorunda kalır. ( BKZ Halvet Nedir Divan Şiirinde Sevgili İle Buluşma ) Âşık bu nedenle büyük kederler içindedir. “Hatta ona diken, bela, mekes, kara yüzlü, bed çehreli vs. sıfatlarını da yakıştırır. Kara şebah, mekes, ebr-i siyeh, siyeh-rû, bed-çihre, nâ-pâk, - Kâfir-bî-din, binâ-yı kâfiri, hâr, peykân, belâ, gammaz, bühtancı, nâ-mevzûn ve düşmana benzetir. [3] ( BKZ Divan Şiirinde Sevgili İmajı ve Sevgili Benzetmeleri ) Aşığın en büyük dertlerinden bir diğeri de rakiplerin sevgilisinin sinesini, göğsünü vb görmesidir. Böyle bir ihtimal aşığı kedere boğar.
Agyâr görmesün meded ol sîm-sîneyi
Gösterme her gedâya görünmez hazineyi Semerkândî-i Âmidî Âgâh
Bir dem ki sohbet eylese ağyar yâr ile
Bende yürek hezar ise derd ile yâr ile Şeyhi Şiirleri
Çünki yar ağyar ile dem-sazdır
Bana günde bin kez ölmek azdır Necati Bey Şiirler
Subh-dem her gice ağyar ile ol yâr oturur
Dest-bâzî kılub ağyâr ile oynar oturur Ahmet Paşa
Rakibin ölümü aşığı sevindirir. Ağyar veya rakibin ölümü âşık için büyük bir sevinçtir.[4] ( BKZ Ağyar Nedir Divan Şiirinde Rakip)Ağyarın ölümü âşık için “ kapıdan bir itin eksilmesi” şeklinde sevinç verir. Rakibin ölmüş olması aşık için “ gönlü ferah bir şekilde şükür namazı kılma” vesilesidir.
Meydâna geldi na'ş-t rakîb-İ nemîme-sâz
Kıldum huzûr-ı kalb ile Ömrümde bir namaz Sabit
Dedikoducu rakibin cenazesi ortaya geldi. Ömrümde kalp huzuruyla bir namaz kıldım."[5]
İşittim ki rakip ölmüş habîbin ömrü çoğ olsun
Kapıdan bir seg eksilmiş anı sanman ziyanlıdır (Necâti
Koyup ağyarı sen gel yarı gözle
Gönül verme fenaya varı gözle Eşrefoğlu Rumi
Yahyâ hemîşe ol gözü bîmâra hoş gelir
Ayb olmaya rakibine hürmetler etdiğim Yahyâ Bey
Âşık şiirinde divan şairlerinin etkisi altında kalan şairler de rakib ve ağyar için aynı şekilde düşünürle
Ser feda zülfüne der imiş rakib
Canlar veren aşıkanın cürmü ne
Senin gerdanına yaraşmaz mı ip
Bu kakül-i perişanın cürmü ne Aşık Ömer
Sad rakipler meşveretin kurmuşlar
Yâri almak için benden efendim
Dolansam cihanı seyahat için
Görünür gözüme zindan efendim Âşık Muhibbî, 1823 - 1868 Oltu
Sebep oldun ayırdın beni yardan
Tig-ı gazab sana yar olsun rakib
Kurtulma cihanda ah ile zardan
Köhne dünya sana dar olsun rakib Aşık Ömer
Ağyara yüz verme benden nisbet
Gelindi ey canım cananım sen gel
Yaktı derunumu ateş-i hasret
Gelindi ey evler yıkanım sen gel Konyalı Aşık Şem'i
Ağyarın ettiği işi duydun mu?
Düşman etti bize kızı kaç gündür.
Rakipten engelden dokunmuş bir söz
Düştü yüreğime sızı kaç gündür. Deliktaşlı Ruhsati
KAYNAKÇA
[1] Abdullah Yeğin, Osmanlıca Türkçe Yeni Lüğat,Hizmet Vakfı, 1978, İstanbul, s. 573
[2] H.Dilek Batislam, DiVAN ŞİİRİNDE ÂŞIK, SEVGiLi, RAKiP ÜÇLÜSÜ VE ÖLÜM, https://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%2
[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/agyar-nedir-divan-siirinde-rakip/84949
[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/divan-siirinde-ask-ve-beseri-sevgili/75288
