Harami Ayyar Nedir Ve Sevgilinin Gözleri
Osmanlıca yazılışı; haram : حرام
Osmanlıca yazılışı; Harami: harami ~ حرامی
Haram ve Harami Nedir Sözlük Anlamları ve Kökenleri
Haram, şerîat ve dinin yemeyi, bakmayı tecavüz etmeyi vb yasakladığı şey veya şeyler. Dokunulması men edilmiş kutsal, mübarek yerler. Manalarına gelmektedir.
Beyt-i haram : Mekke'deki Kabe. ( bkz Ahu yu Harem )
Mescid-i haram (kutsal mescid) : Kâbe-i Mükerreme'nin bulunduğu yer, haram kabul edilen bölgeler. ( bkz Harem Haremeyn Mekke Medine Kutsal Topraklar)
Şehr-i haram : haram ayı. [ Arapların, birbirleriyle savaşmayı yasak ettiği hicri takvimin ilk üç ayı ) Muharrem ayı].
HARAMİ NEDİR VE AYYAR
Harami kelimesi, haram kelimesi ile aynı kökten gelir. "Harami", eski dilde kullanıldığı gerçek anlamı ile " haram edilmiş işleri yapan, eşkıya, soyguncu, hırsız, haydut, yol kesen, ayyar" anlamına gelir. Harami kelimesinin Türkçedeki eş anlamlısı eşkıyadır. Bu nedenle yol kesen, yolculardan para, mal eşya alan; evleri iş yerlerini, kervanları basan; insanların mal, eşya, ziynet ve paralarına zorla el koyan anlamlarına gelir. Şu halde, harami, ayyar ve eşkıya eş anlamlı kelimeler olmaktadır. (
Bu kelimenin eski devirlerde sahtekâr, hilekâr, dolandırıcı, hakir ve hor görülen kimseler için kullanılan gölge haramisi denilen şekli de vardır. Gölge haramisi ise eski devirlerde mallarını satışa çıkaran haramilerin ve tüccarların açık arttırmalarda tccarın adamı olarak hileli fiyat verip alıcıları iştahlandıran kandıran kimseler için kullanılmış bir deyimdir. Açık arttırma yapıldığı sırada haramilerin gölgesi olarak ifade edilen sahtekâr alıcılar devreye girerek pazarlığı kızıştırıp, malın fiyatını arttırmaya çalıştıkları bilinen bir konudur.
Ayyar ve harami kelimlerinin, karışıklık çıkaran, adam öldren, casus, suikastçi gibi manaları da vardır.
Harami Ayyar ve Sevgilinin Gözleri
Divan şairlerinin nazarında sevgilinin bakışları harami ve ayyar bakışları gibidir. Sevgili aşığa bakarken aşığın canına kast edecek şekilde bakar. Divan şairleri harami gölgesi tabirini de sevgili imajına da aktarmışlar, sevgilinin yüzündeki tüyler, ifadeler, sevgilinin değerini arttıran harami gölgesi veya değeri arttırmaya kalkışan sahte alıcılar olarak göstermişlerdir. ( bkzGölge Haramisi ) [1]
Sevgilinin tyleri ve kaşları sevgilinin ne denli kıymetli olduğunu aşığa fısıldar. Aşık sevgilinin yanağındaki tüylerin benlerin iştah arttırıcı sözlerine kanarak sevgiliye daha çok meyl eder.
Bir gölge haramisi durur halü hatın kim
Durmaz çıkarur hüsnü metaını bahaya Necati
Harami kelimesine çok yakın bir anlamda kullanılan "Ayyar" kelimesi ise "dolandırıcı, hilekâr", olmakla birlikte, " çok gezen ( seyyar) , kurnaz, çevik, hırsız, casus, suikastçı " manalarına da gelmektedir.
Gitme garip gitme yollar harami
Biri vurur biri alır paranı
Gurbet elde kimler sarar yaranı
Kurbanın olayım garip aman kal burda Gaziantep Türküleri
Ser-i kuyunda bilir gamzelerinle halim
Şol ki Bağdad’a vara tuş ola ayyarlara Necati
Bu derede astı bizi harami
Ay karanlık görebilmem yarimi
Sabah olsun göstereyim yaramı Urfa Türküleri
Ayyar ve Harami kelimeleri sevgilinin bakışlarına kast eden, aldatan, hilekâr, yalancı, sahtekârca niyetler taşıyan gözlerine benzetilir.
Divan şiirinde " Ayyar" ve "Harami sevgilinin gözleridir. Mecazi manada ayyar ve harami cana kast eden yolkesen, aşığı katleden, kahreden, soyup soğana çeviren, zalim, gaddar bir eşkıyaya benzetilir. Sevgilinin yüzündeki kara benler de gözlerle birlikte, niyetini saklayan, cana kast eden bir harami gibi düşünülür.
Yüzünde harami benler saçılmış
Var ise can ister kulundan senin
Hüsnünün baharı taze açılmış
Emreyle dereyim gülünden senin Kâtibi Şiirleri
Ayyar Niğahın gibi aheste –rev olsan
Casus- u ser- a- perde nişanı – kazasın Naili
Casus ve suikastçı gibi olan ayyar bakışların niyetini gizliyor zannetsen de kafandaki tehlikeli düşünceler belli oluyor
Sevgilinin gözleri ve gamzeleri harâmîlerin ve ayyarların niyetlerini taşıyan ifadelerle dolu olarak görülür. Âşığın yolunu keser, canına kasteder.
Kıl hazer merdümlüginden ol harâmî gözlerin
Zülfünün tâb-ı kemend-i cân-sitânından sakın Nâilî
Yüzünde harami benler saçılmış
Var ise can ister kulundan senin
Hüsnünün baharı taze açılmış
Emreyle dereyim gülünden senin Kâtibi Şiirleri
itme garip gitme yollar harami
Biri vurur biri alır paranı
Gurbet elde kimler sarar yaranı
Kurbanın olayım garip aman kal burda Gaziantep Türküleri
Bu derede astı bizi harami
Ay karanlık görebilmem yarimi
Sabah olsun göstereyim yaramı Urfa Türküleri
KAYNAKÇA
[1] Şahamettin Kuzucular, https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/golge-haramisi/100843
