Hersekli Ârif Hikmet Hayatı Eserleri Edebi Yönü

HERSEKLİ ÂRİF HİKMET

 

19.yy Divan şairlerinin en sonuncularından, Encümen-i Şuara Topluluğu’nun kurulmasında ön ayak olmuş bir şairdir.

 

 

25 Kasım 1839 tarihinde Hersek’in Mostar kazasında doğdu. Babası Zülfikâr Nafiz Paşa,[1]  annesi Çerkez Ayşe Hanım, dedesi Hersek valisi İstolçalı Ali Galip Paşa’dır. Hersek’te tahsile başlayan Arif Hikmet, önce babasının, sonra dedesinin ölümü üzerine ailesi ile birlikte Bosna’ya taşınmıştır. [2]  Ailesinin yanında başlayan eğitimini İstanbul’da devam ettirmek istediğinden 1853 senesinde gittiği İstanbul’da sarf, nahiv, meânî, beyân ve mantık dersleri alarak çağına göre iyi bir eğitim görmüştür.[3]

 

Tahsilinden 1856'da Mısır kapısı kethüdası Murâd Bey’in sayesinde devlet yazı işlerinde kâtip olarak çalışmaya başlamıştır.  Sadaret mektûbî kaleminde başladığı kâtipliği yedi-sekiz sene kadar sürmüştür. Kendi arzusuyla bu işinden ayrıldıktan sonra çok özlediği Hersek ve Bosna’yı altı ay kadar süren bir seyahatle gezip dolaştıktan sonra tekrar İstanbul’a dönmüştür. [4]

 

1860 yılında  Encümen-i Şuara topluluğunu kurulmasına öncülük eden şair, evini adeta bir okul haline getirdi ve şairlere evini açtı. Kendisi de bu grubun en kuvvetli üyelerinden biri olarak aktif bir görev almıştı.[5]

 

 1868 senesinde Cevdet Paşa’nın tavsiyesine uyarak Adliye nezaretine bağlı çeşitli dairelerde görev aldı. 1872’den beri sürdürdüğü üst mahkeme hukuk kısmı ikinci müdürlüğü görevinden istifa etmişti.[6]

 

Arif Hikmet, 1883 senesinde Erzurum merkez Bidayet mahkemesi hukuk dâiresi riyasetine (Asliye hukuk mahkemesi reisliği) tayin edilerek, İstanbul’dan uzaklaştırıldı. Bir müddet sonra Bursa’ya tâyin edildi. Üç sene Bursa’da çalıştıktan sonra annesinin ölümü üzerine istifa ederek İstanbul’a gitti. Bir müddet sonra, aynı görevle Manastır’a gönderildi. 1888 senesinde ise, Yanya’ya tayin edildi. 1891 yılında ise Kastamonu merkez bidayet reis-i evveli Ahmed Rıfat Efendi ile makamları değiştirilmek suretiyle Kastamonu’ya gönderildi. Daha sonra Adana, Ege ve Akdeniz adaları vilâyetlerinde aynı görevde bulunduktan sonra, izinli olarak İstanbul’a gittiği zaman, Adliye nâzırı Abdurrahman Paşa’nın yardımlarıyla 1897 senesinde Derseâdet İstinaf mahkemesi azalığına tayin edildi. [7] 1900’de İstînâf-ı hukuk mahkemesi riyaseti, 1901’de Mahkeme-i temyiz azalığına terfi etti. Elli beş yıl boyunca askeri ve hukuki alanda çeşitli görevlerde Osmanlı Devleti’ne hizmet etti. Kısa süreli iki evliliği dışında yalnız yaşadı ve yaptığı evliliklerden hiç bir çocuğu olmadı.[8]

 

20 Nisan 1903 tarihinde Şehzadebaşı’ndaki evinde ölen şairin cenaze namazı Fâtih Camii’nde kılındıktan sonra Topkapı mezarlığına defnedildi.

 

EDEBİ KİŞİLİĞİ

 

 Arif Hikmet, Tanzimat’ın ilânından kısa bir süre sonra doğmuş ve Tanzimat’ın getirdiği değişme ve yenileşme içinde büyümüş, askerî ve hukuki sahada elli beş sene hizmet verdiği devletin çöküşünü yakından takip etme şansızlığını yaşamıştır. Arif Hikmet Bey’e göre, Osmanlı Devleti hakikî bir Tanzimat hareketi yaşamamıştır. Zira bu inkılâplar, yabancı devletlerin baskısı ile yapılmıştır. Tanzimat’a karşı olan Arif Hikmet, eserlerindeki muhteva herkesin anlayamayacağı kadar yeni olduğundan, zamanında eserlerini kimseye göstermemiştir.[9]

 

Arif Hikmet’in şöhreti, şiirlerin den gelmekle beraber, nesirde de başarılıdır. Kendisini zorlamadan, hızlı ve kolay yazı yazması, yazdıklarında tekrara düşmemesi, ifadesindeki samimiyet ve şiir dilini ustalıkla kullanması, şair olarak en önemli özelliklerindendir. Hikmet ve tasavvufa dair şiirleri çoğunlukta olup, en güzelleri gazelleridir.[10]

 

Arif Hikmet, özellikle şiir konusunda çok yeni düşüncelere sahiptir. Ona göre, şiir için vezin ve kâfiye gerekli değildir. Dolayısıyla şiir mensur da olabilir. Şiir sadece estetik sebeplerle yazılır. Şiirin mahiyeti tahayyülden ibarettir. On yedinci asır şairlerinden etkilenen Arif Hikmet, kendi zamanında ise,  Leskofçalı Galip ’in tesiri altında kalmıştır. Arif Hikmet, şahsiyeti ile insanları kolayca etkisi altına alırdı. Çok güzel konuşur ve şiir okurdu. Hafızası fevkalâde kuvvetliydi. Sohbetlerinde karışık ve zor konuları basit ve anlaşılır hâle koyarak, dinleyenlerin takdirini toplardı. Bu özelliği nesrinde de görülür.

 

On dokuzuncu asra kadar şâirlerin beraber bulundukları, toplandıkları belli bir yer yoktu. Şiirde üstâd tanınan Arif Hikmet, şair dostlarıyla beraber bir  Encümen-i Şuara ( Şairler Encümeni ) nın kurulmasına ön ayak oldu. 1861 senesi Haziran ayından itibaren Arif Hikmet’in Lâleli’de Çukurçeşme’deki evine her Salı toplanan bu meclise tanınmış şâirler katıldı. Bunlar arasında Osman Şems Efendi, Lebîb Efendi, Kâzım Paşa, Manastırlı Hoca Nailî Efendi, Halet Bey, Rekizde Celâl Bey gibi tamimiyle eski görüşlü şairler bulunduğu gibi.  Ziya Paşa ve  Namık Kemal  gibi yeni düşüncenin kavgasını yapanlar da vardı.[11]

 

Arif Bey'in kurduğu Encümen-i Şuara şairlerinin hepsi şair, hemşeri ve arkadaştı. Çeşitli vesilelerle dostluklarını devam ettirmeye gayret eden bu şairlerin hemen hepsi doğum ve memuriyet gibi sebeplerle Rumeli ile bağları olan şairlerdir.   Birbirlerinden farklı sebeplerle de olsa, encümendeki şairlerin ekseriyeti Tanzimat’a ve bilhassa ilim ve teknikte olmayan bir batılılaşmaya karşıdırlar. Bir sene kadar devam eden encümende, yazılan şiirlerin cemiyet içinde okuma işini  Namık Kemal eserlerin kritiği yolunda meclisin yönetilmesi ve yönlendirilmesi işini de  Leskofçalı Galip  üstlenmişti. Aynı zamanda birer devlet memuru olan meclis üyelerinin değişik yerlere tâyini bu meclisin dağılmasına sebep oldu. [12][13]

 

 1861-1862 yıllarında faaliyet gösteren  Encümen-i Şuara  Topluluğu, toplantılarının çoğunu o sırada henüz 22 yaşında olan en genç üyelerinden Hersekli Arif Hikmet’in Laleli’deki evinde yaptı. Edebiyat dünyasında şairliği ile tanındı. Daha çok tasavvufi şiirler yazdı ve şiirleri ile divan şiirine yeni bir hamle kazandırmaya çalıştı. Şiirlerinde daha çok Fehim Naili ve Vecdi'nin tesirindedir. Şiirlerinde tasavvufi unsurlara da yer veren şirin şiirleri sadeliğe yakın bir dil ile yazılmıştır. Nabi tarzına meyl eden ve hikemi tarza yazan şairin şiirlerinin pek çoğu kendisi tarafından basılmamıştır. [14] Tanzimat dönemindeki yenilik eğilimlerine karşı divan şairi taraftarı olarak kalmış eski şiirin devamın arzu eden bir tutum içinde görülmüştür. Hersekli, felsefe, tasavvuf ve siyasetle ilgili eserler de yazmış olmasına rağmen  ama çoğunu yayınlamadığı için bu yönü ile fazla tanınmamıştır. [15]

 

 Jön Türklerin Osmanlı fikir hayatına dâhil ettiği birçok yeni düşünceyi İslami ve yerli bir hale kavuşturan Arif Hikmetin Mecellenin bazı maddelerini şerh ve yer yer tenkit ederek o devirde çok tartışma konusu olan bu konuya aydınlık getirmeye çalışmıştır.

 

ESERLERİ

 

Arif Hikmet’in eserlerinden bâzıları şunlardır: 1- Levâyih-ül-hikem, 2- Cevâmi-ül-efkâr, 3- Sevânik-ül-beyân, 4- Misbâh-ül-îzâh, 5- Asâr-ı Hikmet, 6- Divan: Bunlardan en meşhur olanı Divan’ıdır. 1757 beyitten meydana gelen Dîvân’ı devrin umûmî havasında dış Türklerin düştüğü kötü durumlar, Ehl-i Beyt ve İslâm âlimleri hakkında yazılmış mersiyelerle doludur.

 

Hudânın en büyük ihsanı sensin yâ Resûlallâl
Benim her derdimin dermanı sensin yâ Resülallâh

Cihan medhûş-ı hayrettir zuhûr-ı mu'cizâtmdan
Tarikat ehlinin burhanı sensin yâ Resûlallâh

N'ola arş olsa ferş-i südde-i bâb-ı inâyâtm
Saadet mülkünün sultanı sensin yâ Resûlallâh

Seninle anlaşıldı şîve-i ahkâm-ı ayniyyet
Berât-ı vahdetin unvanı sensin yâ Resûlallâh

Seninle anlaşıldı şîve-i ahkâm-ı ayniyyet
O vechinsûret-i Rahmanı sensin yâ Resûlallâh

Alîl-i derd-i aşk u şevkıon olsun dâima Hikmet
Bize gösterdi sirr-ı men reânî sensin yâ Resûlallâh

 

KAYNAKÇA

 

• [1] Hersekli Ârif Hikmet (Metin Kayahan Özgür); sh. 1
• [2] https://tr.wikipedia.org/wiki/Hersekli_Arif_Hikmet
• [3] Anonim, Hersekli Arif Hikmet, https://www.bizimsahife.org/Kutuphane/Osmanli_
• [4] Anonim, Hersekli Arif Hikmet, https://www.bizimsahife.org/Kutuphane/Osmanli_
• [5] Vasfi Mahir Kocatürk, Türk Edebiyatı Tarihi, Edeb. Yayınevi. Ankara, 1970, Shf, 609
• [6] Hersekli Ârif Hikmet (Metin Kayahan Özgür); sh. 1
• [7] Anonim, Hersekli Arif Hikmet, https://www.bizimsahife.org/Kutuphane/Osmanli_
• [8] https://tr.wikipedia.org/wiki/Hersekli_Arif_Hikmet
• [9] Vasfi Mahir Kocatürk, Türk Edebiyatı Tarihi, Edeb. Yayınevi. Ankara, 1970, Shf, 609
• [10] Anonim, Hersekli Arif Hikmet, https://www.bizimsahife.org/Kutuphane/Osmanli
• [11] Son asır Türk şâirleri; sh. 654
• [12] Son asır Türk şâirleri; sh. 654
• [13] Büyük Türk Klasikleri; cild-8, sh. 169
• [14] Vasfi Mahir Kocatürk, Türk Edebiyatı Tarihi, Edeb. Yayınevi. Ankara, 1970, Shf, 609
• [15] https://tr.wikipedia.org/wiki/Hersekli_Arif_Hikmet

 

Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.

 BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya [email protected]