İfrat Nedir Mübalağada İfrat ve Tefrit

  İfrat Nedir Osmanlıca yazılışı Anlamı Kökeni

İfrat

Tefrît sözcüğünün zıddı, aşırı övme, aşırıya kaçma, aşırıya kaçılmış övgü ve yergi anlamlarında  bir sözcük ve edebiyatta bir terimdir.

 İfrat Nedir Osmanlıca yazılışı Anlamı Kökeni

Osmanlıca  yazılışı:  ifrat ~ افراط şeklindedir. İfrad kelimesinin sözlüklerdeki anlamı: aşırı; gitme, pek ileri varma. Haddini aşma şeklindedir. Arapça kökenli olan bu kelime Arapçadan dilimize girmiştir.  İfrat divan edebiyatında aşırı övme, aşırıya kaçma, aşırıya kaçılmış övgü ve yergileri karşılayan bir terim olarak da kullanılmıştır.

"İfrat"  kelimesi, Arapçada "aşırı" anlamına gelen, "fart" kökünden türemiş bir sözcüktür.  Sözlüklerdeki anlamları:  Aşırı gitme, ileri varma, ortalamanın çok üstüne çıkma, abartmayı  aşırı şekilde yapma, ölçüyü aşma  vb dir.

Anlamada, hayalde ibadette, günlük hayatta, övmede ve yergide normalin dışında abartmaya kaçan,  hangi konuda olursa olsun, aklın kabul ettiğinden fazlası söyleyişe, "ifrat" denir.  

Dini olarak da ifrat ve tefrit onay görmemiş aşırıya ifrat ve tefrit bir birlerinin zıddı olan ama her iki yönü ile de aşırıya kaçılan bir durum olarak kabul edilmiştir.  İfrat dinde en büyük fitnelerden birisi olarak görülmüş,  gösteriş için yapılan ibadetler, gösteriş amaçlı abartılan zikirler, dualar, abartıya kaçırılan ibadetler ifrat olarak kabul edilmiştir. Bunların zıddını yapmak da tefrite düşmek olarak kabul edilir.

Edebiyatta İfrat ve Tefrit

Esasında, ifrat ve tefritin her ikisi edebiyatta da makbul ve makul görülen bir durum değildir. Örneğin Nefi, övgü ve yergilerinde ifrat ve tefrite düşmüş bir şair olarak eleştirilmiştir.   İfrat sözcüğü edebiyatta mübalağa sanatı ile birlikte kullanılmıştır.  Mübalağanın üç derecesi "tebliğ, iğrak, ve gulüv"dan, "iğrâk"a yakın bir söyleyiş olarak kabul edilir.  Edebiyatta ifrat, gulüv  ( abartmanın-mübalâğanın son mertebesi )  derecesinde olmasa da iğrâk’tan aşağıda kalmayan abartmalara denmektedir.

 Zıddına ise "tefrît" denir. Tefrit, ifratın tersidir. Normalden az manasını ifade eder. Tefrit, sözlük anlamı ile  vasatın çok altında kalmak, geride kalmak, normalden de aşağı olmak gibi ifratın zıddı bir manadadır. Vasat ise ifrat ve tefritten uzakta kalmak, orta yolu bulmak, ifrat ve tefrite gitmeden uyum ve ahenk kurmak anlamlarındadır.  Örnek olarak bir insana yapamayacağı kadar ağır işler vermek veya edebiyatta bir insana olağan dışı vasıflar vererek övmek ifrattır.  Bir işçiye iş çokken yapabileceği işten çok azını vermek ise tefrittir. Üstün nitelikleri olan bir kişiyi çok sıradan hale getirecek şekilde anlatmak da edebi açıdan tefrite düşürmek demektir.

Basit nitelikleri olan mahdumları çok abartılı benzetmelerle övmek, onda hiç olmayan vasıflarla teçhiz etmek ifrata çıkmaktır.  Üstün yetenekleri olan bir kişinin yeteneklerini görmezden gelip onu basite indirerek anlatmak, başarılarını görmezlikten gelmek ise tefrite düşmek demektir.

Şiir Örnekleriyle İfrat ve Tefrit

Ölüm indirmede gökler ölü püskürmede yer
0 ne müthiş tipidir savrulur enkâz-ı beşer        M. Âkif Ersoy 

Merkez-i hâke atsalar da bizi
Kürre-i arzı patlatır çıkarız.       (Namık Kemal)

Bir şulesi var ki şem-i canın
Fanusuna sığmaz asmanın         (Şeyh Galip)

Bir gün doludizgin boşanan atlarımızla
Yerden yedi kat Arş'a kanatlandık o hızla  Yahya kemal

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ
Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan şühedâ                   (M. Âkif Ersoy)

Elim değse akan sular tutuşur 
İçim dışım yanar oldu gel gayrı.

Bir of çeksem karşıki dağlar yıkılır
Bu gün yüreğime hançer sokulur           Anonim

Yaram var, havanlar dövemez merhem
Yüküm var, bulamaz pazarlar dirhem”

İLGİLİ YAZILARIMIZ

 Gulüv Nedir Habbeyi Kubbe Yapma En Aşırı Mübalağa

Mübalağa Nedir Mübalağa Sanatı Tebliğ İğrak Gulüv

Mübalağa Örnekleri İzahlarla Teblig İgrak Gulüv