İksir Nedir Şifa Vermek Altın Yapmak

Hastaları iyileştirdiğine, ölümsüzlüğü sağladığına inanılan veya değersiz madenleri altına çevirdiği düşünülen olağanüstü etkileri olduğuna inanılan sıvı. ( bkz İksir-i Hayat ( Hayat iksiri- Mumya Suyu )

Osmanlıca yazılışı:  iksir :   اكثير

Osmanlıca yazılışı : iksîr :  اِكْسِيرْ / اِكْس۪يرْ

 

KONU BAŞLIKLARI

• İksir Nedir Kökeni Anlamları
• Edebiyatta İksir ve Simya
• Şiirlerde İksir Bade Abı Hayat

 

İksir Nedir Kökeni Anlamları

Eski edebiyatta karşımıza çok sık çıkan ölümsüzlüğü sağlayan, hastaları iyileştirdiğine inanılan, madenleri altına çevirdiği düşünülen olağanüstü diğer birçok etkileri olduğuna inanılan bir sıvıdır.  Yunanca “ yara tozu” xerion kelimesinden Arapça ve Osmanlıcaya geçmiştir.[1]  Aliksir, eliksir olarak da geçmektedir.

Edebiyatta İksir ve Simya

İksir ‘in kullanıldığı ilk edebi mahsul, Gılgamış Destanı’dır. Bu destanda Uruk'un görkemli kralı sonsuz yaşamın sırrını aramak için yolculuğa çıkar ve denizin dibinde sonsuz yaşam otunu bulma şansını sahip olur.[2]

Eski edebiyatta iç ferahlatan bir ilaç, bazen bade benzeri aşk ilham eden büyülü bir içki, alkolde eritilmiş birkaç maddeden, cam kavanozlarda muhafaza edilemeyen, ancak altın, gümüş veya billur kaplarda saklanabilen, en azından uzuvları yenileyen ve hayatı uzatan bir sıvı gibi düşünülür.

Ortaçağ kimyacıları iksirin varlığına inanmışlar, simyacılar, değersiz maddelerden altın elde etmeye çok çalışmışlar bu nedenle bunu sağlayabilecek iksiri bulmak için uğraşmışlardır. İbn-i Sina’nın da gündemine girmiş olan bu sıvı bazıları tarafından ismi var kendi yok olan bir sıvı olarak da görülmüştür

Hayali ve efsanevi bir sıvı olarak kabul edilen İksir hakkında birçok rivayet türemiş,  değersiz maddeleri değerli madenlere çevirme ilmi olan simya ilmi ile ilgili ve en az onun kadar garip bir varlık olarak kabul edilmiştir. Değersiz madenleri altına çeviren bu iksirin eski edebiyattaki karşılığı İksir-i Âzamdır. [3]

Kimi divan şairlerimizin muhayyilesinde iksir, Hıta ülkesindeki birçok ırmağın yosununda çıkan bir sıvıdır. Hıta ülkesi divan şairlerimizin kökenlerinin geldiği efsanevi ve hayali bir ülkeye dönüşmüştür. Öyle ki avcı Türkistan güzellerinin yaşadığı,  misk ahularının cirit attığı,  misk ve amber kokularının yetiştirildiği,  lal-i badehşanların geldiği yakutlar ülkesi, ırmaklarından iksirler çıkan gurbette kalmış vatandır.( Hıta Hoten Hata Yurdu Ahular ÇiğİL ve Yağma Güzellerİ) 

Kimileri için iksir  “insan kanı, sac kılı ve çeşitli eczalar ile güneşte bekletilerek elde edilen birçok maddedir. Ancak birçok kaynakta, kan, neces, kıl ve yumurta akı ile elde edildiği yazılıdır. Bu maddelerin hepsi düz ve katı bir taş ile sert bir satıhta ezilip gerekli terkipler ilavesiyle ateşe ve güneşe bırakılırmış. Sonuçta sıvı veya yapışkan bir madde “ [4]olarak ortaya çıkarmış.

Şiirlerde İksir Bade Abı Hayat

İksir ile bade, iksir ile ab-ı hayat,  iksir ile simya ilmi, iksir ile mucizevi ilaç arasında çeşitli bağlar kurulmuştur.  Daha ziyade hastaları iyileştiren hatta içenlere ölümsüzlük kazandıran mucizevi bir ilaç olarak da belirtilir.

İksir Divan şiirinde adı olan cismi olmayan bir ilaç olarak da görülür.  Ele geçemeyen bir ilaç oluşu ile de anılır. Bazı yerlerde ab-ı hayat,   yerine İksir-i hayat sözü de kullanılmıştır.   Hayriyei Nabi ve Lutfiye-i Vehbi'de iksire dair bolümler[5] bulunmaktadır. İksir mazmunu, divan şiirinde şifa veren su, lütuf, himmet, iyi huy, nefsi islah, mürşit nefesi gibi anlamlarda kullanılmıştır. [6] İksir-i âzam ( değersiz madenleri altın yapan iksir) yapan iksirci divan şiirinde ehl-i kâf, kimyager ve simyacı olarak da anılır.

Güruh-u ehl-i kâfa mâhasal iksir-i kâfidir.
Gubar-ı âsitan-ı hâk-ı pây-ı kimya sazı. ( Sünbülzade Vehbi.)

Sim-i sirişki harç edeyin  hâk-i pâyine
İksir-i aşk talibiyim cevher isterim         ( Baki
Baki bu beyitte gözyaşlarını bir iksir olarak kabul etmiş, şeyhinden veya hünkârından lütuf ve himmet ummuştur.

Şi’h-i mülk-i kanâat her biri a/ıka hümâyız der
Vücûdu pıtla-i iksire koyduk kirtıyâyız der  Şeyh Galip

Kimyager nefisin altın edendir Eşref
Hülyâdır heves-i   sanat –ı iksir-i abes     Eşref  Paşa

Bilesin ancak eder Rabb-i Kadir
Haceti cevher ü hâki iksir          Vehbî

Mürşid-i kamilden olanlar nefes
Bulur vücudunda iksir-i kimya            Seyrani

 

 KAYNAKÇA

• [1] https://www.filozof.net/Turkce/felsefe-akimlari/7526-iksir-nedir-ne-demektir-tanimi-tarihi
• [2] Arap Ve Fars Kültürü Dışındaki Divan Şiiri Mazmunları - Divan Şiiri Ve ...
• www.edebiyatvesanatakademisi.com/divan
• [3] A:T:Onay; “ Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar” MEB,  İst. s.282
• [4] İskender Pala, Ansiklopedik Divan şiiri Sözlüğü,
• [5] İskender Pala, Ansiklopedik Divan şiiri Sözlüğü,
• [6] ( A:T:Onay; “ Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar” MEB,  İst. s.282