İstihlaf Nedir Şiirde İstihlaf

İstihlaf Nedir Şiirde İstihlaf

Osmanlıca yazılışı istihlaf : الاستخلاف

İstihlaf Arapça kökenlidir ve” hlf “ kökünden türemiştir.  Arapça “hlf “ kökünden “yerine birini geçirmek, halef bırakmak” anlamlarında sözcükler türetilir. Bu nedenle halife, halef, muhalif ( halef bırakılana karşı çıkan ) , müstahlif ( yerini başkasına bırakan ) sözcükleri ile aynı kökten gelmektedir.

İstihlaf sözcüğünün sözlüklerdeki anlamları “ yerini birine bırakmak, yerine birini halef seçmek, kendine vekâlet edecek birini bulmak, halef tayin etme; yerine geçme; halef olma “şeklinde tarif edilebilir. Mazereti olan imamın namaz içerisinde imamlığı başkasına bırakması,  hâkimin yerine bir nâib tayin etmesi,  devlet başkanının yerine vekil tayin etmesi istihlaf olarak ifade edilir.  

Edebiyat ve Şiirde İstihlaf

İstiflah sözcüğü edebiyat ve eski şiirde vezin gereği veya kafiye zorlaması ile ahenk gereği kısa sesli bir harfi uzun okumak zorunda kalmak durumuna denir.  Bilindiği gibi Türkçe asıllı sözcüklerde uzun ünlü bulunmaz. Ancak uzun olmayan sesli bir harfi uzun sesli gibi telaffuz etmek zorunda kalınırsa buna istihlaf denilir.  İstihlafın aruz veznindeki karşılığı imaledir. İmale ise ölçü gereği kısa olan seslinin uzun sesli kabul edilmesidir. ( bkz  İMÂLE NEDİR VE İMALE ÖRNEKLERİ )

Aruz ölçüsünde kısa okunması gereken kısa a- ı -u, seslilerinin ölçü ve ahenk gereği “â, î, û” gibi okunması, yani imale yapılması demektir.  Kısa a- ı u, seslerinin ölçü ve ahenk gereği “â, î, û” gibi okunması, kısa a-ı-u seslerinin yerine uzun  “ â, î, û”  seslilerinin konulması ile istihlaf yapılmış olur. ( bkz HURUF U MAZÛLE NEDİR ( İMALE VE İSTİHLÂF )

Perîşan-hâlin oldum sormadın hâl-i perîşânım

Gamından derde düştüm kılmadın tedbîr-i dermânım

Fuzuli’nin bu beytinde birinci “perîşan” daki   "a" sesli harfi kısa okunmuş ama ikinci perîşân daki “ a sesi” bu defa uzun okunmuştur.

 “Âh ey zâlim dilinde hiss-i şefkat yok mudur”

Beytindeki Ah  kelimesi Türkçe de uzun sesli harf olmadigindan aslında kısa bir sesliye sahiptir. Ama ahenk gereği bu sesliyi kısa okumak ahengi bozacaktır.

Verseydi âh-ı Mecnun feryadumun sedâsın

Kuş mu karar iderdi  bâşımdaki yuvâda Fuzuli

Beyitteki başımdaki ve yuvada sözcüklerindeki  “ a “  sesli harfi kısa olduğu halde vezin ve ahenk gereği uzun okunmaktadır.

İLGİLİ BAŞLIKLARI TIKLAYIN

ARUZ TERİMLERİ: TAKTİ -VASL- MED -İMALE- ZİHAF -KASR NEDİR VE ÖRNEKLER

ARUZ VEZNİ NASIL ÖĞRENİLİR İMALE MED ZİHAF ULAMA ALIŞTIRMALAR

HURUF U MAZÛLE NEDİR ( İMALE VE İSTİHLÂF )

HURUF U MÜSTAHLEFE NEDİR ( UZATMA- İMALE )

İMÂLE NEDİR VE İMALE ÖRNEKLERİ