Kadeh ve Ayak Ayag Nedir

 

 

Kadeh ve Ayak Ayag Nedir

Arapçada Bardak, içki bardağı, kadeh, küçük boyda içki bardağı anlamına gelir.   Kadeh, peymâne, piyâle, sâgar, câm, sağrak, ayak, dolu, bade, kelimeleri ile aynı  veya yakın anlamlarda  kullanılır.

Bu kelime divan şiirimizde, saki, şarap, meyhane, pir, pir-i mugan, mey, rint, câm,  Bezm,  içki, meclis, humar vb ile birlikte karşımıza çıkar.  ( bkz Câm ( kadeh- içki- peymane, sağar, ayak, dolu) ))

Kadeh içine konulan içki  ve rengi ile özdeşleştirilerek, “ câm-ı zerrîn, câm-ı zernigâr, câm-ı la‘lîn, câm-ı yâkutî, câm-ı billûr, câm-ı mînâ, câm-ı musaffâ, câm-ı rûşen, câm-ı âteş-reng, câm-ı gül-gûn (gül-fâm, gül-reng, Ab- ı Ateş , Ab- ı Ateş Pare, Ab -ı Engür  ” gibi adlarla da anılır.

Rind-i âşık-meşrebin âlemde yârıdır kadeh
Bezm-i ıyşın rind-i köhne-bâde-hârıdır kadeh     Meşhuri Ahmet (d. Selânik 1783- –ö.1857) Şiirleri

Yürü var tanı kim ma’nide pir – i meykede
Her ayağı kim sunar el vermedir irşaddur.    Necati Bey

Hem kadeh hem bâde hem bir şûh sâkîdir gönül
Ehl-i aşkın hâsılı sâhib-mezâkıdır gönül        Nefi Şiirleri,

Bu cefâdan ki kadeh ağzun öper döne döne
Nâr-ı gayretde kebâb oldı ciğer döne döne     Necati Bey Şiirleri

Sâkî toldur kadehi iç içelüm n’olsa gerek
 Koma yarını bu gün hôş geçelüm n’olsa gerek  Benli Hasan- Ahi -Dilsiz Danişment Şiirleri

Kadeh, genellikle erguvan şarabı veya kırmızı renkli şarap ile birlikte anılır. Kadeh kırmızı renkli şarap ile dolu olunca lal ve ateş rengini akla getirir. Bu nedenle kadeh ile içindeki kırmızı renkli mey aşığa sevgilinin dudağını ve yanağını da hatırlatır.

Sâkiyâ alsan ele bezm içre bir rengîn kadeh
Aks-i ruhsârından olur gün gibi la’lîn kadeh     Bursalı Rahmi Şiirleri

Câm ve kadeh şekil olarak  ağız, dudak, lâle, gül, güneş, hilâl ve âşığın gözüne de benzetilir.

Bezm-i safâya sâgar-ı sahbâ gelir gider
Gûyâ ki cezr ü medd ile deryâ gelir gider             Nabi

İçki içen kadeh kullanan nesneler arasında biçimi dolayısı ile laleler de vardır. Lale biçimi ve renkleri nedeni ile kadehe benzetilir. Veya elinde kadeh tutan insanlara benzetilir.

Lâleler sahn-ı gül-istânda kadeh-nûş oldular
Güft-ü-gûy-i bülbüle güller kamu gûş oldular  Hayali Bey Şiirleri

Kadeh kelimesinin Türkçe olarak eş anlamlısı ve karşılığı    Ayağ, ayak kelimesidir. Ayak kelimesini divan şairleri de kullanmışlardır.

Divan şiirinde Ayak kelimesi ile kadeh manasına gelen kelime arasında sık sık  tevriyeler ve  cinaslar yapılmıştır.  Ayağ göçürmek, ayağ çekmek  hem ayak çekmek, hem de kadahi çekmek anlamlarında sık sık her iki anlama gelecek  şekilde de kullanılmıştır.  (Ayağ-kadeh- Şiirimizde Ayak Çekmek ve Ayağa su Dökmek )

Vardım ki yurdundan ayağ göçürmüş
Sakiler meclisten  çekmiş ayağı        Bayburtlu Zihni 

Uğradım bir bengi kadeh doldurmuş
Aşkın dolusunu içti der ağlar
Sordum bir avcıya avın aldırmış
Şahanım elimden uçtu der ağlar     Divriği Türküleri

Tasavvufi edebiyatta aşk şerbetinin içinde konduğu bir içki bardağı olarak karşımıza çıkar.  Bu durumda, aşk şerbeti olan mey, şerbet ve  badenin dolu olduğu bir bardaktır.

Gel bu aşkın şerbetinden bir kadeh nuş eylegil
Gel bu aşk ile başını ta ebed hoş eylegil           Eşrefoğlu Rumi Şiirleri