Kadeh ve Ayak Ayag Nedir

 Kadeh ve Ayak Ayag Nedir

Arapçada Bardak, içki bardağı, kadeh, küçük boyda içki bardağı anlamına gelir.   Kadeh, peymâne, piyâle, sâgar, câm, sağrak, ayak, dolu, bade, kelimeleri ile aynı  veya yakın anlamlarda  kullanılır.

Bu kelime divan şiirimizde, saki, şarap, meyhane, pir, pir-i mugan, mey, rint, câm,  Bezm,  içki, meclis, humar vb ile birlikte karşımıza çıkar.  ( bkz Câm Nedir Kadeh İçki Peymane Sağar Ayak Dolu)

Kadeh içine konulan içki  ve rengi ile özdeşleştirilerek, “ câm-ı zerrîn, câm-ı zernigâr, câm-ı la‘lîn, câm-ı yâkutî, câm-ı billûr, câm-ı mînâ, câm-ı musaffâ, câm-ı rûşen, câm-ı âteş-reng, câm-ı gül-gûn (gül-fâm, gül-reng, Ab- ı Ateş , Ab- ı Ateş Pare, Ab -ı Engür  ” gibi adlarla da anılır.

Rind-i âşık-meşrebin âlemde yârıdır kadeh

Bezm-i ıyşın rind-i köhne-bâde-hârıdır kadeh     Meşhuri Ahmet (d. Selânik

Yürü var tanı kim ma’nide pir – i meykede

Her ayağı kim sunar el vermedir irşaddur.    Necati Bey

Hem kadeh hem bâde hem bir şûh sâkîdir gönül

Ehl-i aşkın hâsılı sâhib-mezâkıdır gönül        Nefi

Bu cefâdan ki kadeh ağzun öper döne döne

Nâr-ı gayretde kebâb oldı ciğer döne döne     Necati Bey

Sâkî toldur kadehi iç içelüm n’olsa gerek

 Koma yarını bu gün hôş geçelüm n’olsa gerek  Benli Hasan- Ahi -Dilsiz Danişment

Kadeh, genellikle erguvan şarabı veya kırmızı renkli şarap ile birlikte anılır. Kadeh kırmızı renkli şarap ile dolu olunca lal ve ateş rengini akla getirir. Bu nedenle kadeh ile içindeki kırmızı renkli mey aşığa sevgilinin dudağını ve yanağını da hatırlatır.

Sâkiyâ alsan ele bezm içre bir rengîn kadeh

Aks-i ruhsârından olur gün gibi la’lîn kadeh     Bursalı Rahmi

Câm ve kadeh şekil olarak ağız, dudak, lâle, gül, güneş, hilâl ve âşığın gözüne de benzetilir.

Bezm-i safâya sâgar-ı sahbâ gelir gider

Gûyâ ki cezr ü medd ile deryâ gelir gider             Nabi

İçki içen kadeh kullanan nesneler arasında biçimi dolayısı ile laleler de vardır. Lale biçimi ve renkleri nedeni ile kadehe benzetilir. Veya elinde kadeh tutan insanlara benzetilir.

Lâleler sahn-ı gül-istânda kadeh-nûş oldular

Güft-ü-gûy-i bülbüle güller kamu gûş oldular   Hayali Bey

Kadeh kelimesinin Türkçe olarak eş anlamlısı ve karşılığı “ayağ”, ayak kelimesidir. Ayak kelimesini divan şairleri de kullanmışlardır.

Divan şiirinde Ayak kelimesi ile kadeh manasına gelen kelime arasında sık sık tevriyeler ve  cinaslar yapılmıştır.  Ayağ göçürmek, ayağ çekmek hem ayak çekmek, hem de kadehi çekmek anlamlarında sık sık her iki anlama gelecek  şekilde de kullanılmıştır.  (Ayak Kadeh Şiirlerde Ayak Çekmek Ayağa Su Dökmek)

Vardım ki yurdundan ayağ göçürmüş

Sakiler meclisten  çekmiş ayağı        Bayburtlu Zihni

Uğradım bir bengi kadeh doldurmuş

Aşkın dolusunu içti der ağlar

Sordum bir avcıya avın aldırmış

Şahanım elimden uçtu der ağlar     Divriği Türküleri

Tasavvufi edebiyatta aşk şerbetinin içinde konduğu bir içki bardağı olarak karşımıza çıkar.  Bu durumda, aşk şerbeti olan mey, şerbet ve badenin dolu olduğu bir bardaktır.

Gel bu aşkın şerbetinden bir kadeh nuş eylegil

Gel bu aşk ile başını ta ebed hoş eylegil           Eşrefoğlu Rumi