Sabiha Bengütaş (D. İstanbul 1904, Ölüm. 1992 Ankara)  Türkiye’nin ilk kadın heykeltıraşı ve ilk kadın ressamlarından 

Kadınlarımızın heykeltıraşlığı meslek olarak benimsemesinde ise Sabiha Ziya Hanım’ın öncülüğü unutulamaz. Sabiha Hanım, mesleğinin doruğunda  ve ondan sonra Sabiha Bengütaş olarak tanınacaktır. 

Asıl adı Sabiha Ziya Hanım'dır. Bengütaş soyadını Şair Abdülhak Hâmid’in torunu Büyükelçi Şakir Emin Bengütaş ile evlendikten sonra almıştır. [1]

Sabiha Bengütaş 1904 yılında da İstanbul’da doğmuştur. İlk tahsilini özel öğretmenlerden görmüş, İlköğrenimini Eyubsultan Numune Mektebi’nde yapmıştır. (Bugünkü Eyüp Anadolu Lisesi)  Babası Ziya Bey’in Şam’da görevlendirilmesi üzerine E Şam’da sürdürdü ilkokulun dört yılını Şam'da tamamlamış, bir yıl da Fransız Katolik Mektebi’ne devam etmiştir.

 Daha sonra İstanbul’a dönerek ailesiyle birlikte Büyükada’ya yerleşmişler, buradaki Köprülü Fuat Paşa Okulu’ndan mezun olmuştur. Resim ve heykele olan merakı yüzünden  daha liseyi bitirmeden, 1920’de Sanayi-i Nefise Mektebi’nin Resim Şubesi’ne girdi. Sanayi-i Nefise Mektebi’nin Resim Şubesi’nde bir yıl çalıştıktan sonra bölüm değiştirerek, Heykel Şubesi’ndeki erkek öğrenci arasına ilk kız öğrenci olarak katıldı.  16 yaşındayken  1924 te “Sanayii Nefise” mektebinin kız kısmına girdi. O zamanlar heykeltıraşlığa henüz hevesi uyanmamıştı. Birçok heykeltıraşlar gibi, Sabiha Bengütaş, sanat hayatına, resim yaparak atıldı.

Sabiha Ziya ( Bengütaş) , iki sene kadar Feyhaman Duran ’ın atölyesinde resim çalıştıktan sonra heykel yapmak arzusuna düşmüştü.  Resim eğitimi sırasında antik bir büstü kopya etmiş, Sabiha Ziya’nın bu çalışmasını görüp çok beğenen Heykel Atölyesi hocası İhsan Özsoy  Sabiha Ziya’nın heykel bölümünde öğrenci olması için şiddetle tavsiye etmişti. [2] Sabiha Ziya bu tavsiyeden sonra bölüm değiştirerek heykel bölümüne geçmiş bu bölümde ders gören üç erkek öğrencinin arasında ilk kadın öğrenci olarak girmişti. Ertesi yıllar bu bölüme Nermin Faruki’de katılacaktı.

Böylece  Zühtü Müridoğlu,  Nusret Suman , Nijad Sirel   gibi ünlü heykelciler arasına girmiş oldu.  Sabiha Bengütaş ; Nermin Farukî ve Zerrin Bölükbaşı ile birlikte ülkemizin ilk kadın heykelcilerinden[3] hatta Sanay-i Nefise’den mezun olan ilk kadın heykelci olmak şerefine nail olmuştu.  

Sabiha Bengütaş dört sene, pek az talebeye mukadder bir çalışkanlık, bir ısrar ile heykele kendisini verdikten sonra Akademide açılan Avrupa müsabakasına girdi ve birinci geldi.   Roma Güzel Sanatlar Akademisi’nde Prof. Luppi atölyesinde ihtisas yaptı.

Taksim Meydanı’ndaki Atatürk abidesini yapan ünlü İtalyan heykeltıraşı Canonica’nın asistanlığını yapan Sabiha Hanım, Âbideler Komisyonun, İtalyan heykeltıraş Kanonika'nın yanında çalışmak üzere bir talebenin gönderilmesi için tertip ettiği yarışmayı da kazanarak İtalya’ya gitti. Birincilik kazandığı Prix de Rome’u mükafatı ile On sekiz ay İtalya’da eğitim gördükten sonra Türkiye’ye döndü.

Yurda döndükten sonra mesleği ile ilgili çalışmalara başladı. 1 Temmuz 1925 günü açılan Galatasaray Sergiye üç eser ile katıldı. Böylece Türkiye’de bir sergiye katılan ilk kadın heykelci oluyordu. Galatasaray sergisine katıldığı üç eserden birisi ise Ahmet Haşim’in büstüydü. Sabiha Hanım’la birlikte bu sergiye katılan ikinci kadın heykeltıraşımız ise Melek Ahmet Hanım’dı.  1926’daki sergiye ise Hakkı Şinasi Paşa, Prof. Dr. Âkil Muhtar ve Ressam Hikmet Bey’lerin büstleriyle [4] katılmıştı.

Abdülhak Hâmid’in torunu diplomat, Şakir Emin Bengütaş’la 1930 lu yıllarda tanışmış ve onunla evlendiği için 1933 yılında yeniden Avrupa’ya gitti.  Böylece Bengütaş soyadını da almış oluyordu. Diplomat eşi olması sayesinde birçok ülkede bulundu. Bengütaş, eşinin de işleri vesilesiyle gittiği Moskova’da,  Prag'da[5] Varşova'da [6] mesleki çalışmalarını sürdürdü hatta Moskova'da bir sergi dahi açtı.[7] Hatta açtığı bu sergiler ve sergilerdeki çalışmları sayesinde Tass ajansının haberine de konu olmuştu. [8]

Sabiha Bengütaş 1938 yılında Atatürk ve İnönü için açılan heykel yarışmasında birinci oldu. Heykeltıraşımız, bu heykellerin eskizlerini Türkiye’de hazırladı, Roma’ya giderek orada tamamladı. Atatürk’ün büyük, üniformalı heykeli dünyanın en değerli mermerleri olan Carra mermerinden yapılmıştı. Bu heykel günümüzde Çankaya Köşkü’nün bahçesinde bulunmaktadır. 

İnönü’nün heykeli ise Garp Cephesi Kumandanı giysisiyle, Mudanya Mütarekesi dönemini sembolize etmektedir. Söz konusu bu heykel günümüzde Mudanya’dadır. 

Eşi Büyükelçi Şakir Bengütaş emekli olduktan sonra Ankara, Bahçelievler’e yerleşmişlerdi. Eşinin ölümünden sonra Sabiha Hanım, resim ve büstler yapmaya devam etmişti. “Hayvanlara karşı büyük sevgi besliyordu. Özellikle cins köpekler en sevimli dostları oldu. “

Sabiha Bengütaş’ın eşinin yanı sıra ağabeyi ile kız kardeşi de ölmüştü. Şakir Bengütaş ile olan evliliğinden de çocukları olmamıştı. Bu nedenle Nural adında bir kızı manevi evlat edindi. Türk heykel sanatını kadınların da yapabileceğini kanıtlayan kadaın heykeltıraşlarımızın kökeni ve başlangıcı olan Sabiha Ziya Bengütaş  2 Ekim 1992 günü vefat etti.

 SANATÇILIK YÖNLERİ

Sabiha Bengütaş,   İlk önce İhsan Özsoy’un daha sonra da realist ve klasik İtalyan Heykeltıraşlarının etkisinde kalmıştır.  Sanatı sanat için yapan soyut sanata ve saçma bulduğu modernist anlayışlara çok da kapı açmayan bir heykelci oldu.  Heykelcilik anlayışını bir söyleşisinde şu şekilde ifa eder. “Mizaç itibarı ile ne klasik ne de modernim. Esasen üslûp mevzubahis olamaz. Aranılan şey, sanat kıymetlerinin mevcut olup olmamasıdır. Yalnız, şunu ilâve edeyim ki, sanatta, istediğini yapabilecek kıymette olan sanatkârların modern çalışmasını, yani cesaret göstermesini, tasvip ederim. Yoksa acizden doğan bir modernizmin tamamı ile aleyhindeyim”[9]

"Sabiha Bengütaş’ın eserleri arasında bilhassa üç büst, onun sanat tekâmülünü bize gösteriyor. Bayan Bedianın portresiyle (resim no) kendi validesinin (resim no) ve zevcinin portresi arasında pek bariz bir zevk ve görüş farkına şahit oluyoruz." [10]

Sabiha Hanım'ın yaptığı heykel ve büstlerini  arasında Atatürk, İsmet İnönü, Abdülhak Hâmid, Ahmet Hâşim, Nâmık İsmail, Bedia Muvahhit, Prof. Dr. Âkil Muhtar, Hakkı Şinasi Paşa, Ali Fuat Paşa da vardır. [11] 

Namık İsmail, Ahmet Haşim, Bedia Muvahhit büstleri ve kendi büstü İstanbul Devlet Resim ve Heykel Müzesi'nde bulunmaktadır.[12]

  

ESERLERİ

Heykel ve büstlerini yaptığı kişiler 

• Atatürk (Carra mermeriyle yapılmış heykel Çankaya Köşkü'nün bahçesindedir)
• İsmet İnönü (Batı Cephesi Kumandanı giysisiyle, Mudanya Mütarekesi dönemini simgeler, Mudanya'dadır.)
• Abdülhak Hâmid
• Ahmet Hâşim
• Nâmık İsmail
• Bedia Muvahhit
• Prof. Dr. Âkil Muhtar Özden
• Hakkı Şinasi Paşa (İstanbul milletvekili)
• Hikmet Bey (ressam)
• Ali Fuat Paşa
• Mevhibe İnönü
• Hasan Ali Yücel
• Josef Páleníček (Çek piyanist)
• Aysel Öymen
• Roy Kohler
• Asker Heykeli

KAYNAKÇA

•  
• [1] Nurol Bengütaş, https://www.sabihabengutas.com/sabihabengutas-kimdir.html
• [2] http://www.sabihabengutas.com/sabihabengutas-kimdir.html
• [3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/turk-heykeltraslar/ilk-kadin-heykelcimiz-nermin-faruk/2112
• [4] Nurol Bengütaş, https://www.sabihabengutas.com/
• [5] https://listelist.com/sabiha-bengutas-kimdir/
• [6] Güzel Sanatlar Akademisi Neşriyatından İstanbul-1937
• [7] https://tr.wikipedia.org/wiki/Sabiha_Beng%C3%BCta%C5%9F
• [8] http://www.turkishpaintings.com/index.php?p=37&l=1&modPainters_artistDetailID=4273
• [9] http://www.sabihabengutas.com/sabihabengutas-sanat-hakkindaki-gorusleri.html
• [10] Nurullah Berk / Türk Heykeltraşları Kitabı
• [11] Nurol Bengütaş, https://www.sabihabengutas.com/sabihabengutas-kimdir.html
• [12] Toros, Taha. "İlk Kadın Heykeltraşımız Sabiha Bengütaş" (PDF). Erişim tarihi: 6 Nisan 2020.

İLGİLİ LİNKLERİMİZ

Yervant Osgan ,  İhsan Özsoy, Ali Hadi Bara   İlhan Koman , Zühtü Müridoğlu, Nusret Suman ,  İlhan Koman,  Nijad Sirel   Ressam Selim Turan,  Ressam Leyla Gamsız Sarptürk ,  Heykelci Prof. Hüseyin Gezer  ,ve  Şadi Çalık

Not: Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, Resim,Tablo, kaligrafi, Fotoğraf, minyatür, hat ve  benzeri çalışma  ve araştırmalarınızı, sitemize üye olarak ,  bize başvurarak ESA'da paylaşabilir, kendinizi ve ürünlerinizi tanıtabilirisiniz.