Kaygusuz Abdal Divanı Ve Diğer Eserleri

30.10.2014

Kaygusuz Abdal

Abdal Musa gibi halifesi Kaygusuz Abdal da Bektaşi edebiyatının kurucularından sayılır. “ Kaygusuz Abdal, Bektaşî erkân-namesi üzerinde bazı düzenlemeler yaparak Bektaşiliğin ilk “erkan-namesini” hazırlamış, Bektaşilik Tarikatı’nın ilk tüzük yapıcısı KAYGUSUZ ABDAL olmuştur.” [1]

Kaygusuz Abdal , Bektaşiler arasında çok saygı görmüş bir ozandır. “Hemen bütün Bektaşi tekkelerinde bulunan ve Kaygusuz’a ait olduğu kabul edilen bir resimde, bir yılan, bir akrep ve bir arslan, ayakları bine yatarak ona boyun eğmiş görünürmüş.” [2]

Yunus Emre’nin açtığı yolda yürümüştür. Hem aruz, hem de heceyle yazmıştır. Tasavvuf felsefesine yaslanan şiirlerinde ince bir alay görülür. Yobazlıkla hem sofuluğu nükteli bir anlatımla taslar. Tekerlemelerle beslenen temiz bir dili ve kıvrak, tatlı, özgün bir deyişi vardır. Birkaç şiirinde Serâyı, Miskin Serâyı, Kul Kaygusuz ya da Miskin Kaygusuz mahlasını kullanmıştır. [3]

Kaygusuz hem tasavvufla ilgili hem de halk şiirinin genel konuları ile ilgili şiirler yazmıştır. Tasavvufi şiirlerinin yanında tekerlemeleri, şathiyeleri (alaylı, iğneli ve şiirler) de önemli bir yer tutar. Yunus Emre’ye hayranlık duyan şair onun yolunda onun tarzında olan güzel şiirler yazmıştır.[4]

Levni’nin Kaygusuz’un minyatürünü yaptığına dair bazı bilgiler de verilmektedir. [5]“XVIII yüzyıl minyatürcülerinden Levni’nin yaptığı güzel bir Kaygusuz minyatürü vardır. “ [6]

ESERLERİ

DİVANI: Kaygusuz Abdal’ın aruzla yazdığı şiirlerden oluşan divanıdır. Kaygusuz’un mürettep bir divanı yoktur. Eserin yazma nüshası Ankara Maarif Kütüphanesi’ndedir. Çeşitli eserleri ihtiva eden Marburg nüshasında (MS, Or., Oct., nr. 4044) 130’un üzerinde şiiri bulunmaktadır (Flemming, I, 326-331). [7] Türkiye kütüphanelerinde yer alan Kaygusuz Abdal’a ait yazmalar(Güzel, Kaygusuz Abdal Bibliyografyası, s. 5) daki şiirlerinin tenkitli ve karşılaştırmalı bir metni çıkarılmamış olduğundan divanındaki şiirlerinin sayısını bilmek mümkün olmamıştır. Fakat Seksen dokuz beyitlik “Dolabnâme” (s. 124-127), yetmiş beyitlik “Gevhernâme” (s. 118-123), elli sekiz beyitlik “Minbernâme” (s. 136-140) ve on beş kıtadan oluşan “Salatnâme” (s. 136-140) adlı manzumeleriyle iki terciibend, iki terkibibend ve iki müstezadın da birleştirildiği zaman hacimli bir divan ortaya çıkacaktır.

Kaygusuz’un ve eserleri üzerinde Abdurrahman Güzel bazı çalışmalar yapmıştır. GÜZEL, Abdurrahman; 1999, Kaygusuz Abdal Menâkıbnâmesi, TTK Yay., Ank. 2010, Kaygusuz Abdal Divânı, MEB Yay. Ank.

Doç. Dr. Mustafa SEVER divanı hakkında bir çalışma yapmıştır. [8] Kaygusuz Abdal divanı üzerinde ise yayınlanmamış bir lisans tezi vardır. ÇALIŞ, Salih. ( 2001 ). Kaygusuz Abdal Divanı. Basılmamış Lisans Tezi. Danışman: Yard. Doç. Dr. Mustafa Tatçı. Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

Budalanâme

Eserin adı yazma nüshalarının çoğunda Budalanâme şeklinde kaydedilmiştir. Bu eserinde Kaygusuz Abdal yerle gök arasında iki direkli bir şehir (insan) bulunduğunu, bu şehre girmeyen kişinin Allah’ın sırrından bir şey anlayamayacağını belirmiş ve bu bilimin ancak Attâr gibi gözü açık ariflerin bileceğini yazarak çeşitli tasavvufî konuları işlemiştir. Eserin nüshaları Mevlânâ Müzesi (nr. 2467/9) ve İstanbul Üniversitesi kütüphanelerinde bulunmaktadır. [9] Eser, Abdurrahman Güzel’in Kaygusuz Abdal’ın Mensur Eserleri (Ankara 1983) adlı kitabın içinde (s. 49-74) yayımlanmıştır.

Kitâb-ı Miglâte. Eser, Bir dervişin rüyaları üzerine kuruludur. Bu eser, Budalanâme’nin sonunda anlatılan rüya ile başlar. Derviş rüyasındaki şeyhin şeytan olduğunu anlayınca ondan kaçar. Bir başka rüyasında aşk pazarına girer, buranın sultanının Hz. Peygamber olduğunu görür. Allah’ın bu cihanı yaratmak istediğinde önce Hz. Muhammed’in nurunu ve ruhunu, onun nurundan da Hz. Ali’nin nurunu ve ruhunu yarattığını, ikisinin nurunu bir kandile koyduğunu, bütün âlemlerin bu nurun yanmasıyla vücut bulduğunu ileri sürer. Derviş, Hz. Ali’ye mürid olur. Bütün peygamberlerin ve evliyanın Hz. Ali’ye muhabbet ettiğini söyler ve diğer bütün peygamberlerle ilgili rüyalarını anlatır. Eser, Kaygusuz Abdal’ın Mensur Eserleri adlı kitabın içinde yer almaktadır (s. 75-82). [10]

Vücudnâme. Mü’minûn sûresinin insanın ana rahmine düşmesinden bahseden 12-14. âyetleriyle başlayan eserde yedi gezegenin, on iki burcun, insanın zâhirî ve bâtınî duygularının, ruhun, nefsin, dört büyük meleğin nasut, melekut, ceberut ve lâhut âlemlerinin, on sekiz bin âlemin hakikatleri kısa tanımlarla anlatılmış, âdem (insan) adlı bu şehri bilmek isteyenin insân-ı kâmile başvurması gerektiği belirtilmiştir. Bu eser de yukarıda adı geçen kitabın içinde yayımlanmıştır (s. 135-152).

Dilgüşâ. Mesnevi tarzında 168 beyitlik bir şiirle başlayıp mensur olarak devam eden eserde yer yer Farsça metinlere de rastlanmaktadır. Tasavvuftaki devir görüşünün ve vahdet-i vücûdun anlatıldığı kitabın sonunda Kaygusuz nefsi bilme konusunda birkaç söz söylediğini, âlim ve velî olmadığını, ibadet ve keramet bilmediğini ifade eder (nşr. Abdurrahman Güzel, Dilguşa, KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI, Ankara 1987).

Saraynâme. Kaygusuz, manzum ve mensur karışık bir girişten sonra bu cihanın bir saray olduğunu söyler ve cihanı sembolik ifadelerle tasvir eder (nşr. Abdurrahman Güzel, Sarayname, Ankara 1989. Eser, ilahi aşk, Hz. Muhammed ve Ehl-i Beyt sevgisi, Hz. Ali ve onun soyundan gelen tertemiz insanlara övgü, Yaratıcı ve yaratıklara karşı dostluk, hoşgörü, adalet, haksızlıkla mücadele olmak üzere inançtan ahlak ilkelerine kadar değişik birçok hayati konuyu ele almıştır. [11]

Gülistan. Marburg nüshasının sonunda 3700 beyit olduğu kaydedilen eserin baş tarafı eksik olup 2140 beyit ihtiva etmektedir (vr. 140a-210b). Ankara Millî Kütüphane ’deki yazmalardan (nr. 167, 645, 824/1) ikincisinde 1560, üçüncüsünde 2204 beyit bulunmaktadır. Bu durumda eserin tam bir nüshasına ulaşılamadığı anlaşılmaktadır. [12]

Ahadiyyet mertebesinin anlatılmasıyla başlayıp eserin girişinde devir görüşü işlenmekte, daha sonra çeşitli tasavvufî konulara temas edilmektedir.

Mesneviler. Kaygusuz’un eserlerini içeren mecmualarda (a.g.e., s. 74-76) tasavvufa dair üç hacimli mesnevisi yer almaktadır. Bunlardan 1017 beyitlik ilk mesnevi münacatla başlar, vahdete dair konulardan sonra Attar ve Gülşehri Mantıku't Tayr adlı eserine temas edilir. Bir mürşide bağlanmanın gereği vurgulanır, nefsin hakikati anlatılır. Darı çöreği, ayran, bal, kaygana, arpa ekmeği, yahni, burma, hurma ve yemek adlarının geçtiği bölüm dikkat çekmektedir. Daha sonra şair tekrar vahdet-i vücuda dair meselelere döner. “Küçük mesnevi” adıyla kaydedilen ikinci mesnevi 338, üçüncü mesnevisi ise 367 beyitten meydana gelir. [13]

Risâle-i Kaygusuz Abdal: Sadece bir nüshası bulunan be eser. (İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, nr. 1102) da kayıtlıdır. Bu tercüme eserin Kaygusuz Abdal’a ait olduğu kesin değildir. Abdurrahman Güzel, muhteva ve şekil bakımından Kaygusuz’un eserlerine benzediği gerekçesiyle bu risâleyi de Kaygusuz Abdal’ın Mensur Eserleri adlı kitabı içinde yayımlamıştır (s. 155-169). [14]

Kaynakça

[1] https://tr.wikipedia.org/wiki/Kaygusuz_Abdal

[2] Anonim, Kaygusuz Abdal, Anonim, Kaygusuz Abdal, .kimkimdir.gen.tr/kimkimdir.php?id=1280, son erişim, 12-12-2012

[3] Türk Halk Siiri, haz. Asim Bezirci, Say Yayinlari, 1993.

[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/kaygusuz-abdal-hayati-15-yy/74044

[5] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/kaygusuz-abdal-hayati-15-yy/74044

[6] Anonim, Kaygusuz Abdal, https://www.turkuler.com/ozan/kaygusuz.asp, son erişim, 12-12-2012

[7] Nihat Azamat, [KAYGUSUZ ABDAL,TDV İA, cilt: 25; sayfa: 76

[8] https://yayinsatis.diyanet.gov.tr/pinfo.asp?pid=413

[9] Nihat Azamat, [KAYGUSUZ ABDAL,TDV İA, cilt: 25; sayfa: 76

[10] Nihat Azamat, [KAYGUSUZ ABDAL,TDV İA, cilt: 25; sayfa: 76

[11] https://www.idefix.com/kitap/sarayname-kaygusuz-abdal/tanim.asp?sid=GQZ05Y37N8HQBHWT3VJE