Kılıççızâde İshak Çeleb Hayatı Edebi Yönü Üsküplü

Üsküplü Kılıççızâde İshak Çelebi

Üsküplü Kılıççızâde İshak Çelebi, Osmanlı tarihçilik eserlerinden  Selimnâme adlı kitabıyla tanınan divan şairidir.

İshak Çelebi  büyük bir ihtimalle Üsküp’te  869’da (1464-65) doğdu (KARTAL 2002: 127) . Ailesi Üsküp’ün yerlisidir. Tam adı olan Kılıçzade İshak Çelebi den de anlaşılacağı gibi babası olan İbrâhim Efendi Üsküp’te bir kılıç ustasıydı. İshak Çelebi’ye bu nedenle Kılıççızâde  İshak Çelebi denmiştir.[1]

Yazdığı İshakname’deki süslü dilinden ve kadılık ve müderrislik de yapmış olmasından da anlaşılacağı gibi iyi bir eğitim görmüş, Üsküp’te başladığı öğrenimini Edirne’de Kara Bâlî’nin yanında tamamlayıp ilmiye sınıfına girmiştir. [2] Bütün kaynaklar  Âşık Çelebi’ye dayanarak Kara Bali Efendi’den mülâzım olduğunu bildirmektedirler, Ancak İshak Çelebi’nin Üsküp’te başladığı tahsilini nerede bitirdiği kesin olarak bilinmemektedir.

1.Bayezıd zamanında müderrisliğe başlamış olan İshak Çelebi, İstanbul’da Atik Ali Paşa Medresesi müderrisliği, sonra  Serez (Siroz), ardından Edirne’de İbrâhim Paşa ve Üsküp’teki İshak Paşa medreselerine müderris olarak görev alır. Yavuz Sultan Selim ’un cülusundan sonra ilmiye sınıfında ve müderrislik görevlerine devam etmiş, 1526-27’de oldukça yüksek bir mevki olan Edirne’deki Dârü’l-hadîs Medresesi müderrisliğine tayin edilmiştir. [3]

İshak Çelebi’nin Mısır Seferine çıkan  Yavuz Sultan Selim​’in huzurunda bulunduğu, yanında görev aldığı kaynaklardan alınan bilgiler ışığında ortaya çıkmaktadır.

 Yavuz Sultan Selim  Mısır seferinden sonra 923-924 (1517-1518) kışını Şam’da ikamet ederek geçirmiş ve  İshak Çelebi  o kış 1518  Yavuz Sultan Selim ’e musâhiblik için Galata Kadısı Bursalı Nihâlî Câfer Çelebi ve Mihaliç Kadısı Bozan’la birlikte Suriye’ye gönderilmişler, ancak üçü de musâhibliğe kabul edilmemişlerdir. [4]

İshak Çelebi, tekrar eski vazifesine dönerek Bursa Kaplıca (Hudâvendigâr) ve İznik’teki Orhan Gazi medreselerinin ardından 933’te (1526-27) Edirne Dârülhadisi’ne, sonra ise Bursa ‘da müderrisliğe getirilimiş,  ve 937’de (1530-31) İstanbul Sahn-ı Semân müderrisliğine  kadar yükselmiştir. [5] Daha sonra tekrar 942 (1536) yılında Şam’a kadı olarak tayin edilmiş,  kadı tayin edildiği Şam’da bir yıl sonra ölmüştür. Hastalığı sırasında vefatı için, “Gelicek hâlet-i nez‘a dedi târîhini İshak / Yöneldim cânib-i Hakk’a başı açık yalınayak” beytini tarih düşürmüş, vasiyeti gereği Şam civarında bulunan Kubûrü’s-sâlihîn’e defnedilmiştir. [6]

“Riyâzî’nin başkalarından nakil ile haber verdiğine göre, bir gün ellerini kaldırıp yüzbinden fazla evliyânın gömülü olduğu Kubûr-ı Sâlihîn denilen yerde gömülmeyi ve kıyametgününde o velîlerin arasında haşrolunup gölgelerine sığınmayı kendisine nasîp etmesi içinTanrı’ya yakarmış, gerçekten duası kabul olup o yerde ebedî uykusunu uyumayabırakılmıştır.” [7][8]

Yavuz Sultan Selim  ve  Kanûnî Sultan Süleyman zamanlarında rağbet gördüğü anlaşılan   “ iki büyük hükümdarın takdir ve iltifatına mazhar olarak dârülhadis ve Sahn-ı Semân müderrislikleri gibi önemli görevlere getirilen İshak Çelebi şöhret ve gösterişe fazla itibar etmemesiyle tanınmıştır. “

Kaynaklar ondan Hoşsohbet, güler yüzlü, mizah ve latifeden hoşlanan  bir kişi olarak anlatmıştır. Hasan Çelebi onun, kırk yaşına gelince yaşadığı harâbâtî hayattan tövbe etmiş ve buna “tübtü ilallah” (909/1503-1504 [Allah’a yöneldim]) ibaresiyle tarih düşürmüş olduğunu kaydeder. [9]

Divanındaki şiirlerinde  “Klâsik Türk mûsikîsinin makamları da örneklenen Üsküplü İshak Çelebi’nin”  [10] bu şiirlerinden hareketle musiki ile de yakından alakalı  olduğu söylenebilir.

Perde-i uşşâkda gel eyle ta’yîn-i makâm

Mutribâ nice olur seyr eyle kânûn ile bahs     G 18/28

 Esrâr-ı ışkı bilmeğe câm-ı şarâba gel

Gûş-ı kabûli nağme-i çeng ü rebâba tut  G 14/4 [11][12]

İshak Çelebi bir divan oluşturacak kadar çok şiir yazmış ama en çok Selimaname veya diğer adı İshakname eseri ile tanınmıştır. İshak Çelebi’nin şairliği  Sehi Bey ,  Latifi ,  Aşık Çelebi ve Hasan Çelebi gibi tezkire yazarları tarafından da takdir görmüş buy tezkire yazarları onu önemli bir şair olarak kabul etmişler tezkirelerine almışlar ve ondan övgü ile söz etmişlerdir.

Necâtî Bey ‘in etkisinde daha çok kalmış olan  İshak Çelebi şiirlerinde Türkçe kelime ve deyimleri kullanmayı seven  Türkî Basit  şairi olmaya heves eden bir şair özelliği göstermektedir. Coşkulu, canlı, içten gazeller yazmış,  şiirlerine k endi duygularını ve hayat anlayışını da aksettirmeyi başarmış, “ şiirlerinde dost sohbetlerini, aşk maceralarını ve mahallî hayatı dile getirmiştir.” [13]

“İshak Çelebi, kendine has imaj dünyası ile resim sanatı ve şiiri bir noktada birleştirmeyi büyük bir ustalıkla başarmış; mûsikî, hat ve nakş ile ilgili muhtelif terimler, onun şiirlerine yansımış; Batı’da “pitoresk” diye tanımlanan bir anlayışla adeta kelimelerle resim yapmıştır.” [14]

İshak Çelebi’nin Divan’ından başka Selîmnâme’si ve Keşfü’z-zünûn, Terceme-i Şakâyık ve Osmanlı Müellifleri’nde bildirilen “fünûn-ı selâseden bâhis” (üç fenden bahseden) Risâle-i İmtihâniyye’si vardır.

Mehmed Çavuşoğlu - M. Ali Tanyeri İshâk Çelebi’nin divanı hakkında tenkitili bir çalışma yapmışlar ve bu eseri  yayımlamışlardır. İshak Çelebi hakkında “Metin Akkuş, “Türk Edebiyatında Bursa Şehrengizleri I: İshak Çelebi’nin Bursa Şehrengizi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, I, Erzurum 1993, s. 81-85; ve Sadık Erdem   “İshak Çelebi’nin Hayatı-Şahsiyeti ve Eserleri”, TDA, sy. 91 (1994), s. 99-120; “İshak Çelebi”, TA, XX, 231.” Adlarında çalışmalar yapmışlardır.

İlgi duyduğunuz esere ve linke tıkladığınızda ilgili sayfaya gideceksiniz.

1. Nişancı Ahmet Feridun Bey Kanunnâme ve Miftâh-ı Cennet

2. Tursun Bey Tarihi-i Ebu’l Feth-Sultan Mehmet Han,

3. Tevârîh-i Âl-i Osmân ( Behişti Târîhi ) Behişti Ahmet SinanÇelebi

4. Âşıkpaşazade Hayatı ve Tevarih-i Ali Osman

5. Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman- Bu tevârîhi çün eyledüm

6. Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman'dan

7. Hadîdî Tevarih-i âl-i Osman

8. İlk Osmanlı Tarih Eserleri Yahşi Fakih Ahmedi Saray Takvimleri Ve Anonim Tevarih-I Ali Osmanlar

9. Kemalpaşazade ( İbn-i Kemal) TEVARİH- İ AL'İ OSMAN

10. Lütfi Paşa Tevarih-i Al’i Osman Ve Asafname

11. Matrâkçı Nasûh Mecmâu't-Tevârîh

12. Oruç Bey Tarihi Tevarih’i Ali Osman

13. Ramazan-zade Nişancı Mehmed Paşa Tevarih i Ali Osman

14. Ruhi Tarihi- Tevârîh-i Âl-i Osmân

15. Rüstem Paşa (1500-1561) Tevarih-i âl-i Osman

16. Seyyid Lokman Aşuri ZÜBDET ÜT TEVARİH

17. Şükrullah (1388-1464) Behçetü’t-tevarih,

18. Tâcü't-Tevârîh Hoca Sadettin Efendi

19. Tâcü't-Tevârîh Hoca Sadettin Efendi Osman Gazi'nin Ş. Edebali'nin Evinde Gördüğü Rüya

20. Tevârîh-i Âl-i Osmân ( Behişti Târîhi ) Behişti Ahmet SinanÇelebi

21. Tevârîh-i Cem ü İskender itmez hâtırum hergiz

22. Tevârîh-i Mülûik-i Âl-i Osman’dan

23. Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman'dan : Osman bir ulu gazi kim ol,

24. Za'îm mir Mehmed Kâtib Câmi’u’t-Tevârîh

25. Kaşifi Gaza-Name-i Rum

26. Suzi Çelebi Hayatı Gazavatname-i Mihaloğlu Ali Bey

27. Suzi Çelebi ve Gazavatnamesi ( 16. yy )

28. Zaifi Gazavat-ı Sultan Murad İbni Muhammed Han

29. Bosnalı Sabit'in Zafernamesi Ve Diğer Eserleri

30. Zafername - i Hazreti Sultan Murad Han Rahimizade İbrahim Çavuş

31. Kalkandelenli Sücûdî ve Selimnâme'si

32. Keşfî Mehmed Çelebi Selimname

33. Kılıççızâde İshak Çelebi Selimnâme (İshaknâme)

34. Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi Tabakatü’l-Memalik, Selimname ve Diğer Eserleri

35. Sa’d b. Abdülmute’al ve Selimnamesi

36. SELİMNAME Koca Nişancı Celalzade Mustafa Çelebi

37. Gazavâtnâme Çeşitleri ve Eserleri

38. Gazavâtname ve Türleri

KAYNAKÇA

[1] KILIÇÇIZADE İSHAK ÇELEBİ SELİMNAME (İSHAKNÂME)https://edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=32947

[2] Hamdi Savaş, İSHAK ÇELEBİ, Kılıççızâde , cilt: 22; sayfa: 528

[3] Nagehan U. EKE, ÜSKÜPLÜ İSHAK ÇELEBİ DÎVÂNI’NDA KLÂSİK SANATLAR, https://www.turkishstudies.net/sayilar/sayi6/sayi6pdf/23.pdf shf, 1-2

[4] Hamdi Savaş, İSHAK ÇELEBİ, Kılıççızâde , cilt: 22; sayfa: 528

[5] KILIÇÇIZADE İSHAK ÇELEBİ SELİMNAME (İSHAKNÂME) https://edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=32947

[6] Hamdi Savaş, İSHAK ÇELEBİ, Kılıççızâde , cilt: 22; sayfa: 528

[7] Üsküplü İshak Çelebi, Divan, hzl. Dr. Mehmet Çavuşoğlu, Mehmet Ali Tanyeri, MSÜ Fen-Ed. Fak. Yay., İstanbul

1989, s. 4.

[8] Nagehan U. EKE, ÜSKÜPLÜ İSHAK ÇELEBİ DÎVÂNI’NDA KLÂSİK SANATLAR, https://www.turkishstudies.net/sayilar/sayi6/sayi6pdf/23.pdf shf, 1-2

[9] Üsküblü İshâk Çelebi, Dîvan: Tenkidli Basım (haz. Mehmed Çavuşoğlu - M. Ali Tanyeri), İstanbul 1989, s. 1-15

[10] Nagehan U. EKE, ÜSKÜPLÜ İSHAK ÇELEBİ DÎVÂNI’NDA KLÂSİK SANATLAR, https://www.turkishstudies.net/sayilar/sayi6/sayi6pdf/23.pdf shf, 1-2

[11] Üsküplü İshak Çelebi, Divan, hzl. Dr. Mehmet Çavuşoğlu, Mehmet Ali Tanyeri, MSÜ Fen-Ed. Fak. Yay., İstanbul, 1989

[12] Nagehan U. EKE, ÜSKÜPLÜ İSHAK ÇELEBİ DÎVÂNI’NDA KLÂSİK SANATLAR, https://www.turkishstudies.net/sayilar/sayi6/sayi6pdf/23.pdf shf, 1-2

[13] Hamdi Savaş, İSHAK ÇELEBİ, Kılıççızâde , cilt: 22; sayfa: 528

[14] Nagehan U. EKE, ÜSKÜPLÜ İSHAK ÇELEBİ DÎVÂNI’NDA KLÂSİK SANATLAR, https://www.turkishstudies.net/sayilar/sayi6/sayi6pdf/23.pdf, shf,