Kulkul Gulgul  Nedir Eski Şiirimizde Gulgul

Kulkul kelimesi Osmanlıca ve günümüz Türkçesindeki okunuşu; Osmanlıca yazılışındaki harfler sebebi ile  Kulkul ve  gulgul şekillerinde de okunmuştur.  Arapça kökenli bu sözcüğün sözlüklerdeki anlamı:  “Ruhu hafif, eline ayağına çabuk bir şeyin hareketinden, deprenmesinden çıkan ses”;  “ Çok yürüyen At,  büyük ve derin deniz,  avaze ve savt, “[1] Sürahi veya şarap kadehinin ağzından dökülen şarabın veya suyun sesi anlamlarındadır.

Esasında eski edebiyatta kulkul ve gulgul kelimeler iki farklı kelime olarak kabul edilmiştir.  Gulgul kelimesi kuşların bir arada ötüşmeleri, sarhoşların ve ayyaşların bağırıp çağırması; saçma sapan sözleri olarak tarif eden eski sözlükler de bu görüşü desteklemektedir.

Bu nedenle gulgul kelimesini “ Gürültü, bağrışma, çağrışma, kuş topluluklarının çıkardığı ses, bir sıvının sürahiden dökülürken çıkardığı “ ses olarak tarif etmek gerekir. Şu halde gulgul esasında doğadaki seslerden taklit edilerek oluşan ses taklidi- yansıma-  bir kelimedir. Kulkul ve Gulgul muhtemelen aynı kökenli, eş sesli ve eş anlamlı bir kelimedir. Bu sözcükler anlam çoğalmasına yol açmış, farklı anlamları da izah edecek şekillerde de kullanılmış, sonra da farklı iki kelime imiş gibi düşünülmüş olmalıdır.

Divan şiirinde gulgul daha ziyade ve özellikle şarabın, badenin, suyun sürahiden dökülürken çıkardığı ses olarak karşımıza çıkmaktadır.  

Kulkul kelimesini bazı şairler insan, Allah’ın kulu manası ile tevriyeli, kinayeli ve ihamlı da kullanmışlardır. Kulkul kelimesi taşıdığı ve en sık kullanıldığı anlamı ile birlikte Kadeh Duası  ile de birlikte geçer.  ( bkz : Kadeh Duası ve Şiir Dünyamızdaki Yeri ) Kenzül Arş duası ile birlikte okunması tavsiye edilen,   muradın yerine gelmesi için yapılan bu dualar eski devrilerde bir kâğıda yazılarak su dolu bir tas veya çanak içine atılır,  bu suyun da içilmesi ile de hastaların iyileşeceği,  muradın da yerine geleceğine inanılırdı.  Nazar duası da denilen içinde kadeh kelimesi de geçtiği için kadeh duası olarak da bilinen dua hakkında şunlara da inanılmıştır: “Bir mum üzerine okunarak, bir kimse niyetine yakılırsa, o kişi mum gibi yanar. Yaprağın üzerine okunarak ateşe atıldığında, o kişi divane olur. Bahtı olan kadın ya da erkek bu duayı üzerinde taşıdığında, bahtı tez elden açılacaktır. Bir kadın sürme üzerine okuyarak, gözüne çektiğinde, kim onu görürse aşık olacaktır. Kadın ve erkek bu duayı 10 defa okursa, muhabbetleri güzel olur. Herkesin muradına nail olması için, kadeh duası okunmalıdır.”[2]

Tîg-ı gamzen du‘â-yı seyf okuya
Cem lebinden okur du’â-yı kadeh   (Cem Sultan)
“Yan bakışının kılıcı, kılıç duası okuyunca; Cem dudağından kadeh duası okur.”

Âvâzesinden ‘ışkuñuñ düşdi cihâna gulgule
Dîvâne kılduñ sen meni boynuma takduñsilsile [3]    Dede Ömer Ruşeni Şiirleri

Bugün kim hîç işi yohdur kuşuñ gulgulden ayruhsı 
Eyüsin hiç gül-istânda ki_olur mül mülden ayruhsı      Ahmedi Şiirleri

Ne duadır bilmezem  gulgul deyip zikrettiğim
K’oldu hürmetin vacib bilübdir  hâs u âm             Fuzuli

Fuzuli’nin bu beytinde kadeh duasına telmih vardır.

Mevcler saff-ı cemeât sübhalar saff-ı habâb
Meclis âvaze-i gulgul , vâizi sahbâ perest     Esrar Dede

Esrar Dede’nin bu beytinde gulgul gürültü manasındadır.

Serv-i bağın korkarım başında bir gavga kopar
Gülşen içinde ne idi  murganın sehergâh gulguli  Şeyhülsilam Yahya

Şeyhülsilam Yahya’nın bu beytinde kuşların gürültüsü manasında kullanılmıştır.

Bahar oldu gülistanlarda bülbül
Kılar gül aşkına feryâd-ı bülbül    Gülşehri

Bu beyitte gulgulun feryad, figan, bağırıp çağırma, saçma sapan sarhoş sözü manası daha uygundur.

Can kulağın tut hele  sâki alıp câmı ele
Kıssa-i pür , gussa-ı Cem’dir  sürahi  kulkulü  Şeyhülsilam Yahya

Şeyhülsilam Yahya’nın bu beytinde kulkul sürahiden dökülen şarabın sesi manasında kullanılmıştır.


KAYNAKÇA

• [1] A.T. Onay , Eski Türk  Edebiyatında Mazmunlar, , MEB, İst. 1996 , s.327
• [2] https://www.nazarduasi.gen.tr/kadeh-duasi.html
• [3]