Melami kelimesi sözlük anlamı kınamak, ayıplamak ve sitem etmek manalarına gelen “Levm” sözünden türemiş olan melamet sözcüğünden gelmektedir. Levm sözcüğü ile tasavvuf yoluna girenlerin Emmare mertebesinden sonra ikinci mertebesi kabul edilen Levvame makamının da alakası bulunmaktadır. Melâmîlik yoluna giren, Melamilik inançlarına sahip kimselere  "Melâmî" denilmiştir.

Melamilik, Cüneyt Bağdadi,  Bâyezîd Bestami gibi mutasavvıfların açtığı yoldan giderek , İbrâhim b. Edhem, Abdullah b. Mübârek, Fudayl b. İyâz, Şakīk-ı Belhî, Hâtim el-Esam gibi önceki mutasavvufların vatanı olan bu bölgede Türkistan, Nişabur, Maverâünnehı ve havalisinde, dokuzuncu yüzyılda gelişen bir tasavvuf ekolüdür.  Mevlana ve Hacı Bektaşi Veli’nin de doğum yerleri olan bu havali bu nedenle Anadolu’daki tasavvufi örgütlenmelerin  anavatanı olmaktadır.

Melamiliğin kurucusu Hamdûn-ı Kassârî olarak kabul edilmiş ve bu nedenle bu düşünme biçimine Kassâriyye tarikatı da denmiştir.  [1] Nişabur’da bir Türkmen şeyhi olan Muhammed Maşukî Tûsî ‘de bu tarikatın yayılmasına ve genişlemesinde etkili olan bir isimdir. [2]

Başlangıç aşamasındaki Melamiler ile Melami olduklarını söyleyerek, çalışmaktan, kaçınan, dilenmekten kaçınmayan,  rızklarını tevveküle bağlayan sufileri bir görmemek gerekir.

“Melâmetîler’in metodu ilme, sûfîlerin metodu hale dayanır.”[3] Başlangıçta ibadetlerini gizlemekten kaçınmak, gösterişten uzak durmak, tevazu göstermek şeklinde gelişen Melamilik, kibir ve gösteriş gibi kötü huylardan korunmak amaçlı doğan bir tasavvufi ekoldür.  Melâmetîler, çalışmayı ve kendi el emekleriyle geçinmeyi tercih ve teşvik eden bir zümre iken sonraları sofiyane davranan görüşlere de dönüşmeye başlamış, çalışmayı bırakıp zühd ve tevekkül üzere yaşamaya başlayan zümreler de ortaya çıkmış, bu tip zümreler de kendilerine melameti demişlerdir.

Lakin “Melâmetîler, mârifetin çalışma ve şahsî gayretle elde edilebileceğine inanırlarken; sûfîler ise mârifetin rabbânî bir mevhibe olarak tecelli edeceği görüşündedirler. “[4]

Melâmîliler, özel giysileri ve tekkeleri olmayan, kimseye dertlerini açmayan , gösteriş olmasın diye başkalarının yanında ibadet etmeyen, kendilerini övmeyen , ortalıkta dolaşmayan, kendini önemsiz gören, hatta önemsiz göstermeyi erdem kabul eden, çoluk çocuk herkes ile haşır neşir olabilen, bunda küçüklük ve beis görmeyen ,  “aynanın sırrı gibi karşısındakini yansıtan " takıntısız ve bağlantısız kişilerdir. Melamilerin en hoşlanmadıkları şey kibir ve gösteriştir. “Melamiler için Tanrı nimetlerinden pay kapmak marifet değil  pay dağıtmak önemlidir.”

Melâmet hareketinin gelişimi, 1. Devre Melamileri: Melâmiyye-i Kassâ Ebû Abdurrahman es-Sülemî, Kitâbu’l-Fütüvve Baharriyye,  2.Melâmiyye-i Bayrâmiyye Orta Devre Melâmileri

3.Melâmiyye-i Nûriyye, Son Devre Melâmileri, şeklinde 3 kategoride ele alınmıştır.[5]

Melamiliğin Anadolu’ya  12. yy dan itibaren girmeye başladığını, Hacı Bayram Veli’nin  Bayramîlik  tarikatı ile 2. Devre Melamiliğin başladığını söylemek de mümkündür.

Melamilik bir tarikat olmaktan ziyade bir hal ve düşünme biçimi olarak ele alınmış, bu nedenle Melamilik her tarikatta da görülebilen bir kavram olarak değerlendirilmiştir.  Anadolu’da Hamzaviler,

 Abdallar ve Kalenderiler de kendilerini Melami olarak tanıtmışlardır. Müstakil bir tarikatları olmadığı için beğenilmek ve saygı duyulmak yerine hor görülmeyi istemek şeklinde özelliklere bürünen sofilere Melami denilmiştir.  Yalan, riya ikiyüzlülük,  mevki, makam, para ve mala tamah etmekten uzak duran, bu şekilde nefislerini köreltmek ve nefsi öldürmek amacını taşıyan her derviş Melami olduğunu ileri sürmüştür.

Melamiler, özellikle kötü giyinen, , kendilerini hor göstermekten hoşlanan, erkan , ayin ve ibadete ya önem vermeyen, yahut da herkesten gizli yapan;  özel duâları, tekkeleri, âyinleri vb olmayan, çoğu kez,  saç , sakal  kaş bırakmayan,  Tahiriler gibi bıyıkları dışında vücutlarındaki tüm kılları temizleyerek çar darp yapan, dilenmekten dahi çekinmeyen ,  hatta içki ,şarap  , Afyon hatta esrar bile kullanarak kendilerini melamet hırkası giymiş kimseler olarak tanıtabilen dervişlerdir.

Melamilerin mezarları da özellikle süssüz ve gösterişsiz yapılmış, onları mezar taşları kolsuz, ayaksız ve başsız bir insan bedeni gibi dikilmiştir.

Divan şairleri arasında Kendilerini Melami olarak ifade eden çok sayıda şair vardır. Hayreti, Hayali, Nesimi, Şâir Tıflî, ve bir çok Bektaşi şairi kendilerini Melami olarak kabul etmişlerdir.

Kendilerini Melami olarak tarif eden şairlerin şiirlerinde mal, mülk, mevki, para ve tamahtan kaçınmak ana düşünceler olarak öne çıkar. Gösterişten kaçınmak hatta rezil, rüsva, sefil gözükmek marifet olarak gösterilir.  Dört ana dokuz babadan doğup, alem alem gezmek,  babanın babası, ananın anası olmak gibi ifade edilen ruh göçüşlerin ifade eden hayaller ve çarpıcı fikirler üretmek Melamin şairlerin ilginç vasıflarıdır. 

Kays-ı melâmet-güzîn râh-nümûndur bana
Meslek-i ehl-i hıred râh-ı cünûndur bana      Şeyhülislam Yahya Şiirleri

Rind-i melâmetiz biz  hâtırımız güzeldedir
Bize öğüt veren sanır gönül ile göz eldedir      Şeyhi Şiirleri

Acıldı defter-i ehl-i melamet kaydolan gelsin
Cekinen nam u kayddan gelmesin lakayd olan gelsin   Lâedrî

Terkedip nam u nişanı giy melamet hırkasın
Bu melamet hırkasında nice sultan gizlidir    İsmail Maşukî

Cihânda her ki gam-ı ‘ışk ile melâmetdür
 Selâm ana ki kamu gussadan selâmetdür        Hamdullah Hamdi

Melâmet câmını alduk ele biz hû dėdük gitdi
 Selâmet meclisine sâkiyâ yâ hû dėdük gitdi         Vusûlî - Mehmet Küçük Bâli Paşazâde 

Ben melamet hırkasını Kendim giydim eynime
Ar u namus şişesini Taşa çaldım kime ne                KUL NESİMİ Şiirleri

İLGİLİ LİNKLERİMİZ

• Kalenderilik ve Kalenderi Nedir.
• KALENDERİLİKTE İSLAMİYET DIŞINDAKİ ETKİLER
• Tarihte Abdal ve Kalenderi Zümreler
• TÜRKLERDE KALENDERİLİK VE TARİHÇESİ
• Abdal Nedir ve Beyitllerle Abdal Mazmunu
• KALENDERİ DÜŞÜNCELER ( Şiirlerimizde Kalenderilik )
• Abdal Sırrı ve Mazmunu Nedir ( Beyit örnekleriyle)
• Abdal ve Eren Tassavvuru ile Kalanderi Dervişliği
   Nal Nedir Abdalanda Nal Dövmesi veya Nal Yarası
• Tarihte Abdal ve Kalenderi Zümreler
• Melâmilik Nedir Melami Düşünce Tarihçesi Beyit Örnekleri
• Esrar ve Keyfiyet ( Divan Şiirinde )
• Eski Şiirde Esrar (Marijuana)
• Esrar ve Gam Çekmek ( Divan Şiirinde )
• Şiirimizde Afyon içmek Mazmunu

KAYNAKÇA 

• [1] https://islamansiklopedisi.org.tr/melamiyye
• [2] Prof Dr. İskender Pala ,Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü , Melami Maddesi  Divan
• [3] https://islamansiklopedisi.org.tr/melamiyye
• [4] https://islamansiklopedisi.org.tr/melamiyye
• [5] Hatice Çubukcu, Nişâbur Ekolüne Mensup Hanım Sûfilerde Görülen Fütüvvet ve Melâmet Anlayışı, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı/ 9 Yıl2017 Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi