Nasirettin Tusi Kimdir ve Şiirlerimizde Nasir ve Molla Celal

Nasirettin Tusi, doğumu Tus şehri 1201,  ölümü- Bağdat 1274[1] olan ve Fars kültürünün yetiştirdiği büyük bir İslam âlimi, düşünürü ve tasavvufçusudur. Tus şehrinde doğduğu için Tusi diye anılmış asıl adı Nasir olan ama Nasirettin Tusi, Nasir ve Molla Celal olarak da bilinen[2] Şiilerin en mühim âlimlerinden birisidir.

Nasirettin Tusi, matematik, tasavvuf, Yunan felsefesi, hadis, edebiyat şiir, konularında kendini çok iyi yetiştirmiş; tasavvuf ile Yunan filozoflarının düşüncelerini İsmaili mezhebi ve Şiilik ile bağdaştırmaya çalışmıştır.  İsmaililerin kalesi Alamut’ta kalmış olması, Mogol Hükümdarı  Hülağu Han  ’ın müşavirliğini üstlenerek Bağdat’ın işgal edilmesine de ön ayak olması, yazdığı kitapları, Şiilik inançlarına ve ahlaka dair kitapları ve hizmetleri ile tanınan Nasirettin Tusi, divan şairlerimiz tarafından da ismi sık sık zikredilen tarihi bir kimliktir.

küçük yaşarında dahi âlim olarak ünlenmiştir.   Yunan ve Hint Felsefelerini irdeleyerek Tasavvufa önemli bir yön verip felsefi bir yorum getiren İbn-i Sina'nın eserlerini ve özellikle İşârât’ını okuduktan sonra ve uzun Şerh-i İşârât adlı eserini yazan İranlı bir âlimdir.  Alamut Kalesi’nin Moğollar tarafından kuşatıldığı sırada kale içinde gözetim altında tutulan Nasreddin Tusi kalenin düşmesi ile Hulagu Han’ın gözde âlimlerinden hatta vezirlerinden birisi olmuştur. ( bkz  Hülâgû – Şiir Dünyamızda Hülağu Han  ) Alamut Kalesi`nin altına tüneller kazdırıp,  patlayıcılar yerleştirip,  Alamut'u havaya uçuran Hülagu Han, Bağdat'ın kendisine teslim olmaması üzerine bu güzel şehri ele geçirmiş, içinde kim varsa herkesi öldürtmüş,  zalimliği ile ün salmıştı. Bağdat’ı alıp Abbasiler`i ortadan kaldıran Hülagu Han’ın maddi gücünün tasarrufunu elinde tutan Nasreddin Tusi bu nedenle  Hulagu Han ile birlikte anılan bir alimdir.

Pek çok kurumun yönetimi ile vazifelendirilen Nasreddin Tusi elde ettiği bu imkânlar sayesinde pek çok vakıf, kütüphane, medrese vb inşa ettirmiş özellikte Meraga Kütüphanesini  ve rasathanesini kurdurmak ile meşhur olmuştur

Nasirettin Tusi, bizim edebiyatımızda; Meraga Rasathanesini ve Meraga Kütüphanesini kuran, pek çok hayır işi yapan ve vakıflar açan, Hulagu Han’a dört yüz bin kitaptan oluşan devasa bir okul ve kütüphane kurduran, pek çok eseri olan bir âlim, mürettep divanı olan bir şair olarak bilinmiştir. [3] Nitekim dört yüz bin kitaplık bir kütüphane kurduğu rivayeti abartılı olsa da, dünyanın en meşhur rasathanelerinden biri olan Merga Rasathanesi ve yanına büyük bir kütüphane yaptırtmış olması tarihi bir gerçektir. [4]  Hayatı boyunca yaklaşık olarak 150 telif eser[5] oluşturması, ( kimi araştırmacılar bu sayıyı 61 adet olarak sınırlar) özellikle ahlak konusunda yazdığı eserleri, matematik ve astronomi ile ilgili çalışmaları ile haklı bir şöhret kazanmış olan Nasirettin Tusi, eserleri batı dillerine de çevrilmiş olan bir âlimdir.

Nasireddin Tusi, haklı şöhreti, şiirleri,  ilaç olarak kullanıldığında şarabın haram olamayacağına dair görüşleri, meşhur bir âlim olması nedenleri ile divan şairlerimizin şiirlerinde mevzu ve yer bulan Farisi kökenli bir şahsiyet olmaktadır. Nasireddin Tusi şiirlerimizde Nasir,  Hâkim ve Celal olarak da bilinir ve zikredilir. Nasiretin Tusi, hâkimlik, âlimlik, şan ve şöhret timsali olması; maddi ve dini ilimler hakkındaki derin bilgileri vb ile şairlerimiz tarafından anılmıştır.

Yine neticesi hayret  değil mi Nailiya
Bu rüzgâra Nasir- ü Celâl gelmedi mi   Naili [6]

Ey Semî’u Hayy u Kayyûm u Hakîmü zü’l-Celâl
İder oldum nazm-ıla şimdi nazm-ıla şimdi sana ben ‘arz-ı hâl   AHMED KUDDÛSΠ

Şu denli şân- ı şerifinde var anın azamet
Ki kendisini yitirir meclisine gelse Celal   ( Baki- Ebussuud Efendi Hakkında)

İfrât-ı izdihâm-ı gümân u kıyasdan
Hengâme-i Nasir- ü Celal anlaşılmadı   Avni Bey

Sen o kânun – şinas- ı edebi hikmetsin
Ki sana bahs açamaz  B’u Ali ve Mir Nasir.   Münif

KAYNAKÇA

[1] AGİL ŞİRİNOV, https://islamansiklopedisi.org.tr/tusi-nasiruddin#1
[2] A.T. Onay, Eski Türk edebiyatında Mazmunlar; MEB 1996, S. 375- 376
[3] A.T. Onay, Eski Türk edebiyatında Mazmunlar; MEB 1996, S. 375- 376
[4] AGİL ŞİRİNOV, https://islamansiklopedisi.org.tr/tusi-nasiruddin#1
[5] ANAR GAFAROV https://islamansiklopedisi.org.tr/tusi-nasiruddin#1
[6] A.T. Onay, Eski Türk edebiyatında Mazmunlar; MEB 1996, S. 375- 376