Noh Sagar Dokuz Kadeh

 

Osmanlıca yazılışı : Noh – nüh : نه

Osmanlıca yazılışı  : Sâgar :  ساغر

Noh – nüh- : نه  ve Sâgar :  ساغر Farsça kökenli sözcüklerdir. Noh – nüh- : نه  Farsça da dokuz sayısını ifade eder. Sâğar  ساغر ise büyük kadeh demektir. Dolayısı ile sözcük dokuz kadeh manasına gelmektedir.  Dokuz kadehe, eski edebiyatta dokuz peymane de denmektedir.

Nuh sâğar kelime anlamı ile dokuz kadeh manasına gelse de mecazi manada dokuz kat gökyüzünü ifade etmektedir. Bilindiği gibi eskilerin tasavvurunda gökler yedi kat felek, sekizci kat arş, dokuzuncu katta ise atlas bulunmak üzere dokuz kattan oluşuyordu.

Divan şairleri noh sâgar kelimesini hem gerçek hem de kinayeli manalarda kullanıyorlar, dokuz kadeh sözcüğünü kullandıklarında daha ziyade mecazi manası olan dokuz kat gök yüzünü işaret etmiş oluyorlardı.

Hasedüm yok felegün sâgar-ı peymânesine
Düşeli pîr-i mugânun der-i meyhânesine   Semerkândî-i Âmidî Âgâh 

Semerkândî-i Âmidî Âgâh ‘ın bu beytinde kadeh ile felek arasındaki alaka açıkça belli olmaktadır.

Buna rağmen şairler bu tip beyitlerde noh sağar sözcüğü ile Cem’in sihirli kadehini de ima etmektedirler.  İnanışlara göre şarabın mucidi olan Cem’in kadehi  hatt-ı câm veya hatt-ı sağar denilen çizgilere sahiptir. Bu çizgiler içki içenlerin içebileceği sınırı göstermektedir. ( bkz   Hatt-ı Câm Hatt-ı Sağar Nedir ve Cemşid-i Hurşid'in Kadehi ) . Cem’in kadehinde yedi feleği kast edecek şekilde yedi hattı gösteren çizgiler bulunmaktadır ve en üst çizgi sagarın en dolu halidir.

Ayrıca eski devrilerde ayyaşların bir daire kurdukları, içi şarap dolu büyük bir kadehin elden ele dolaştığını, kadehin bu şekilde de devr ettiğini bilmek gerekir.  Yedi çizgi veya dokuz kadeh ile şarabın yedi kere veya dokuz kere devredildiğini de anlayabilmek mümkündür.  Sagarların mecliste dokuz kere elden ele dolaşmasına da, dokuz kere devr etmesine de nüh- u felek veya dokuz peymane dendiği tahmin edilebilir.  Feleklerin dönmesi devreylemesi ile kadehlerin dönmesinin bir birlerine benzetilmiş olduğunu çıkarmak da mümkündür.

Devr ol devr idi mey der – kadeh-i vahdet idi
İki rakkese ile nüh- sâgar-ı mînâ yok idi       Sabrî-i Şakir

Himmetin bu ola destinde bu noh – câm felek
Yoksa ey mest-i emel âlemi tutsan mı gerek    Sabrî-i Şakir

Bu dokuz kat gök azmin sayesinde elinde olmuş zaten, Ey hırslı sarhoş âlemi de mi elinde tutmak istiyorsun.

Şu meclis içre kim daim dokuz peymane devr eyler
Ne denlü olsa ey Bakî zaman-ı âyşı dünyanın               Baki