Olay Örgüsü Nedir

OLAY ÖRGÜSÜ NEDİR

Olay örgüsü olaya dayalı edebi mahsullerde başlangıçtan ( serim) bitişe ( çözüm ) kadar ortaya konulan, gelişen, nasıl biteceği merak edilir hale gelen ve sonunda bir çözüme ulaşan olay ya da olayların seyrine denir.  ( bkz Olay Nedir Olaya Dayalı Metinlerde Olay veya Vaka Düzeni )

Olay örgüsü olaya dayalı edebi ürünlerde estetik ve sanatsal amaçları olan ve konuya uygun olarak teşekkül ettirilen olay ya da olaylar dizisidir. Bu ürünlerdeki olay örgüsüne vaka örgüsü de denir. Vakanın sıralanış biçimine de vaka düzeni denir.

Olaya dayalı edebi ürünlere kurmaca metinler ve anlatılar adı da verilir. Roman, hikâye ve tiyatro gibi yazarı belli olan kurmaca metinler ile temeli sözlü geleneğe dayanan ve söyleyeni bilinmeyen anonim edebiyat mahsulü olan masal, destan, halk hikâyeleri, efsane menkıbe gibi anlatı türleri bir veya birçok olayın anlatımına dayanır.  Bu edebi ürünlerdeki olayın ele alınışı tarihçilik ve gazetecilikteki olay veya olayların anlatımından estetik kaygı, duygu, ana düşünce, tasvir gibi sanatsal nitelikler de taşımları yönlerinden ayrılır.  Çünkü olaya dayalı edebi ürünlerde sanatsal, estetik amaçlar, ana düşünce, duygu, betimlemeler vb de bulunur. Bu yönü ile olaya dayalı edebi ürünlerde ortaya konulan olay örgüsü tarih yazılarındaki ve haber yazılarındaki olay anlatımları gibi çırılçıplak bir olay anlatımı olmamaktadır.

Olaya dayalı metinlerdeki olay örgüsünün dayalı olduğu belli bir konu, bu konuya bağlı duygular, düşünceler, diğer estetik kaygılar ve beğeni kazanma dürtülerine de dayanır.  

Vaka veya olay örgüsüne sahip olan ürünlerde vakanın anlatıcısı ile olay düzeni en önemli faktörler haline gelir. Vakalar serimden çözüme kadar oluş sırası ve zamanına göre kronolojik aşamalara uygun anlatılabilir. Ancak olay örgüsü başka bir çerçeve hikâye içerisinde dönüşümlü olarak, sonu başından belli edilmiş şekilde vakanın öncesi ve sonrasına gidiş gelişli aktarılarak,   gelişmelere dayalı hatırlandıkça anlatılan anı olarak, araştırıldıkça ortaya çıkan gerçekler tespit edilerek gibi çeşitli teknikler ve yöntemlerle aktarılabilir.

Vaka örgüsünün aktarım şekli bir anlamda anlatıcı tipini de belirlemiş olur. Böylece vakayı anlatan anlatıcı I. tekil ben anlatıcı, ilahi anlatıcı, gözlemci hâkim anlatıcı şekilleri meydana çıkar.

Klasik eserlerde olay örgüsü mutlaka başlayan gelişen, sonu merak edilir hale getirilen ve çözülen bir vaka düzeni içinde aktarılır. Ancak modern kurmaca metinlerde, belli bir başlangıcı olmayan, belli bir sonu da verilmeyen belirsiz olaylardan oluşan silik olay örgüleri de vardır. ( Bkz Çehov Tarzı Durum Kesit Hikayeciliği ve Örnekleri)

Olaya dayalı ürünleri yazarı belli olan metinler ve yazarı belli olmayan anlatılar olarak ikiye ayırmak gerekir. Yazarı belli, olan olaya dayalı metinler roman, hikâye ve tiyatrodur. Yazarı belli olmayan anonim anlatılar ise masal, destan, halk hikâyeleri, efsane ve menkıbe gibi türlerdir.   Yazarı belli ve yazarı belli olmayan anonim olay ürünlerini tek bir olaya dayanmış olmaları veya birçok olayı içermeleri açılarından da ayırt etmek mümkündür.  Örneğin “ çağdaş öyküler kurgusal olarak tek bir ana olayı anlatmaya odaklı iken roman veya tiyatro gibi metinlerde ana bir vaka çizgisi etrafında gelişen olaylar zinciri işlenmektedir. “[1]

Masal, destan, halk hikâyeleri, efsaneler ise olay ya da olayları anlatan temeli sözlü anlatıya dayalı ürünlerdir. Efsane temelinde tek bir olaya dayanırken masal, destan ve halk hikâyeleri;  ana bir olaya dayalı birçok olayı anlatan sözlü edebiyat ürünleri olmaktadır.

KAYNAKÇA 

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/olay-nedir-olaya-dayali-metinlerde-olay-veya-vaka-duzeni/135853