Pehlevi Nedir Pehlevice Pehlevi Hanedanı

Osmanlıca yazılışı: Pehlev پهلو  - Pehlevî :  پهلوی

Pehlev پهلو  Nedir:

Pehlev sözcüğü Farsça kökenlidir. Sözlüklerde “şehir, belde, yiğit, kahraman” (Farsça) anlamları ile tarif edilir.

Pehlevî:  

Pehlevî sözcüğü Farsça “pehlev “ sözcüğüne nisbet î ‘si ilave edilmiş halidir. Pehlevî sözcüğü İran’da Isfahan ile havalisindeki bölge halkı ve bu bölgenin dili anlamına gelir. Pehlevice  Farsça’nın yedi lehçesinden biridir.

Pehlevice:

 Pehlev adının nereden geldiğine dair bir söylentiye göre Pehlev, Hz Nuh’un torunudr. Onun soyundan gelenlere de pehlev denilmiştir.  İran’da Rey, İsfahan ve Dinur şehirlerinin bulunduğu bölgeye de Pehle denmektedir. Pehlevice de bu bölgede konuşulur.  Kimi kaynaklara göre de Pehlev genel olarak bir şehir adıdır ve şehirlerde konuşulan dile Pehlevice denmektedir. ( Necati Lugal, Şehname Çevirisi, Devlet Kitapları 3. Baskı, C.I, s.434 )

Ahameniş İmparatorluğu'nda kullanılmış olan arkaik Farsçadan evirilmiş olup modern İran, Afganistan ve Tacikistan kullanılan Farsça dilinin kökeni olan Orta Farsça dilidir.  Pehlevice, Sasani İmparatorluğu zamanında edebî dili haline gelmiş ve Zerdüştler zamanından beri kullanılan Isfahan ile havalisindeki bölge halkının kullandığı Batı İran dilidir. Zerdüştlerin kutsal kitabı Avesta’nın dili olarak da ifade edilebilir.

Orta Farsça yani Pehlevice Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dilleri kolu içinde İran dilleri grubunda yer alır. İran dilleri içerisinde ise Batı İran dilleri alt grubuna girmektedir. Pehlevice bugünkü Farsca'nın atası sayılabilecek bir dildir.

Necati Lugal’ın ifadesine göre Pehlevice “Kuzeydoğu Irak’ta Sami unsurlarının dilleri ile Farsçanın karışmasından meydana gelmiştir. “  ( Necati Lugal, Şehname Çevirisi, Devlet Kitapları 3. Baskı, C.I, s.434 )

Pehlevî alfabesi:

Pehlevi alfabesi Ahameniş hanedanı zamanında İran ‘da şekillenen, Sasaniler zamanında edebiyat dili haline gelen orta Farsçanın alfabesidir. Orta Farsça döneminde yazılan eserler genellikle Pehlevî alfabesiyle yazılmıştır. Fakat Sasanilerin ikinci hükümdarı I.ŞAPUR zamanında Maniheizimin kurucusu MANI’nin  KITAB-I ERJENG  adlı kitabını Mani alfabesi denilen bir alfabe ile yazdığı dikkati çeker.

Bu durum Orta Farsça döneminde Farsça konuşan Maniheistler’in  Mani alfabesini kulladıkları diğerlerinin ise Pehlevi Alfabesini kullandığını ortaya çıkarmaktadır. Pehlevi alfabesi beşinci Emevi Halifesi Abdülmelik bin Mervan (d. 646 ö. 705) zamanına kadar İran ve Irak'ta kullanılmış Abdülmelik bin Mervan zamanında İran’da Pehlevi alfabesi kaldırılmış, yerine  Arap alfabesi zorunlu kılınmıştır.

Pehlevî ( Pahlavi )  Hanedanı ( Dudmān-e Pahlavī)

Mazenderan kökenli ve İran Kazak Tugayı’nın eski bir tuğgenerali olan Rıza Han, 1919 yılında İran dili ve alfabesini simgeleyen Pehlevi soyadını alır.  Şah Rıza Pehlevi,  üç dört bin kişilik bir kuvvetle Tahran'a gidip 1925 yılında Ahmed Şah Kaçar'ı tahttan indirip İran’a Şah olduğunu ilan eder.  

İran, tarih öncesinde Mazendaran bölgesi merkez olmak üzere, Pişdadidler ( Pers ) Keyânîler 

Eşkanîler ve Sasanîler tarafından yönetilmişti İran Hz Ömer zamanında İslam ordularının  hükmü altına girmiş, zorla Müslüman edilmiş, daha sonra 1925 yılına kadar Gazneli, Karahanlı, Selçuklu Akkoyunlu , Safevi ve Avşar ve Kaçar Türkleri  tarafından idare edilmişti. Şah Rıza Pehlevi,

tahta çıktıktan sonra Safevi ve Kaçarlara ait İran idari sistemindeki Türkmen kökenli saray geleneklerini ortadan kaldırdı.  Mirza, Han, Hanım gibi kavramların yerine  "şahpur" ve "şahduht" gibi Pers ve Sasani kültürünü çağrıştıran kavramları kullanmaya başlamıştı.

54 yıl boyunca İran’a hükmeden Pehlevi hanedanı 1979 yılında ve Şah Muhammed Rıza Pehlevi zamanında Ayetullah Humeyni tarafından İslami Halk Devrimiyle yıkılmıştır.