Rey Şehri ve Tahran 

Tahran’ın ilk kuruluş yeri, Part İmparatorluğunun, Büyük Selçukluların, Pehlevi hanedanı ve günümüzdeki İran Cumhuriyetinin başkenti.  Zerdüşt’ün doğum yeri, Tuğrul Bey’in,  İmam Hamza’nın, Fahreddin Râzi’nin mezarının olduğu, Safevi sultanlarının ve Kaçar Hanlarının kaldığı Gülistan Sarayı’nın olduğu şehirdir.  

Rey şehri, en ünlü Abbasi Halifesi Harun- er Reşid’in doğduğu şehirdir. Harun- er Reşid, üçüncü Abbasi Halifesi olan Mehdi, Rey şehrinde iken Rey’de doğmuştur. [1] Onuncu asırda yaşamış olan ünlü Farisi gökbilimci Abdurrahman el-Sufi ‘de Rey kentinde[2] doğmuştur.

Rey şehri Zerdüşt ve Perslerden beri İran coğrafyasının, kültürünün, tarihinin ve medeniyetinin kalbi olan bir şehirdir.  Rey Şehri, Kuzeyindeki dağlık kesim Elbruz Dağı manzarası ve engebeli bir araziye sahip Mazenderan ‘a yaslanarak İran’ın coğrafik kontrolünü sağlayan bir noktadadır.  ( bkz EDEBIYAT VE MITOLOJIDE ELBRUZ DAĞLARI)  Zerdüştlüğün ve Farisi kökenli ilk devletlerin ortaya çıktığı Rey şehri bu açılardan da İran kültür ve medeniyet tarihi içinde çok önemlidir.

Rey şehrinin Farisi kökenli ahalisine Râzi denir. Rey şehrinin ilk kuruluşu, adına Rey, ahalisine ise Râzi denmesinin nedeni hakkında bir de efsane vardır. Bu efsaneye göre Rey şehrini adları Rey ve Râzi olan iki kardeş kurmuştur. Şehir kurulduktan sonra şehrin adının Rey mi, Razi mi olacağı konusunda iki kardeş tartışmış en sonunda şehrin adına Rey, ahalisinin adına da Râzi denmesi konusunda anlaşmışlardır.

İslâm ve Fars tarihinin en ünlü simalarından birisi olan âlimi, fizikçi ve müfessiri Fahreddin er-Râzî’de buralıdır

Tarihte Rey Şehri

İran'ın Tahran Eyaleti'nde Tahran kent sınırları içinde ve Tahran şehrinin ilk kurulduğu yere denmektedir.  Rey şehri Farisilerin köken bölgesi olan Mazenderan bölgesinde,  tarihte ilk kez Partların başkenti olan günümüzde ise iran’ın başkenti Tahran’nın kalbinde kalan bir şehirdir.

Bu nedenle Rey şehrine bugünkü Tahran veya Tahran’ın kurulduğu ilk yer demek de hiç yanlış olmaz.

Rey şehri ( Tahran ) Perslerin ortaya çıktığı Mazenderan bölgesi içinde Zerdüş dinini kıran Avesta’nın sahibi Zerdüşt’ün de şehridir.  İskender’in Persleri yok edip İran’ı ele geçirmesinde sonra yöre önce İskender’e daha sonra Selevkoslara bağlı Helenistik bir idare altındaki satraplık halindeydi.

Ancak Parni kabilesi lideri I. Arşak, Selevkosların zayıflamasını fırsat bilerek bölgeyi ele geçirmiş, Hem Helenistik hem de Ahamenişlerin mirascısı olduklarını iddia eden Part İmparatorları, Rey şehrini Parthia bölgesinin idari merkezi yani başkenti yapmışlardı.

İran, ilk önce Hazar’ın hem kuzey batı hem de kuzey doğusundan Saka Türklerinin saldırılara maruz kalmıştı. Günümüzde İran sınırları içinde kalan Horasan bölgesi, Seyhun ve Ceyhun nehirleri arasındaki Maveraünnehir,  Sakalar, Hunlar, Akhunlar, Göktürkler, Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklulardan beri  Batı Türkleri ve Oğuz boylarının ana yurduydu. Türkler, 8. Asırdan sonra Batıya yönelmeye başlayınca Rey şehri,   Karahanlı, Gazneli en sonunda da Selçuklu, Harzemşah ve Safevi devletlerinin en önemli kentlerinden biri olmuştu.

Nitekim Büyük Selçuklu devletinin başkenti olmuştur. Rey’i kurduğu devlete başkent yapan Tuğrul Bey’in mezarı da bu kenttedir

Sultan Sencer'in ölümü üzerine Selçuklulara bağlı Harezm valisi Atsız’ın oğlu İl Arslan, kendini büyük Selçuklu Devletinin varisi ilan etmiş, oğlu Alaatin Tekiş ise önce  Buhara, 1183'te Cuzcan ve Mazenderan, 18 Mayıs 1187'de Nişabur, 1192'de Rey ve Tahran'ı fethederek Harzemşahlar devletini Büyük Selçuklu devletinin yerine kurmuştu.  Ancak Irak’taki Selçuklu atabeyi ve Büyük Selçuk Devleti sultanlığının adayı Sultan III. Tuğrul bin Aslan buna kaşlı çıkmış Rey şehri yakınlarında yapılan büyük savaşı Harzemşahlar kazanmıştı.

Yukarıdaki izahlardan da anlaşılacağı gibi Rey şehri Türkler açısından da oldukça önemlidir. Bu nedenle Türk tarihi ve edebiyatı ile ilgili eserlerde rey şehri sık sık karşımıza çıkmaktadır.

KAYNAKÇA 

• [1] https://tr.wikipedia.org/wiki/Mehd%C3%AE_(Abb%C3%A2s%C3%AE_halifesi)
• [2] https://tr.wikipedia.org/wiki/Fahreddin_er-R%C3%A2z%C3%AE