Saatleri Ayarlama Enstitüsü Özeti Ahmet Hamdi Tanpınar

15.11.2016

ROMAN HAKKINDA

Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Ahmet Hamdi Tanpınar'ın yazdığı ve ilk kez 1961 yılında yayımlamış olduğu romanıdır. Romanlarında genel olarak Doğu ve Batı kültürü çatışları konusunu işlemiş olan yazar bu romanında da, Doğu ile Batı arasında bocalayan Türk halkının kültürel bunalımı el alınmıştır.

Saatleri Ayarlama Enstitüsü, yazarın Huzur adlı romanından sonra yazdığı ikinci romanıdır. Yazar Huzur adlı romanında konu olarak kültürel yönden Doğu Batı çatışmasını ve Batı kültürünü kendi kültürüne yabancı kalmadan özümseyen aydınların gözünden bu konuyu irdelemiştir.

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü adlı romanı, romanın başkarakteri ve anlatıcısı olan Hayri İrdal’ın hayatını temel alarak Türk toplumunun değişimler karşısındaki tutumunu anlatmaktadır. Bu romanda Hayri İrdal’ın çocukluğundan başlayarak tüm hayatı anlatılır. Hayri İrdal ile birlikte okuyucuyu karakter Kalabalığına boğan bu roman, “Büyük Ümitler”, “Küçük Hakikatler”, “Sabaha Doğru”, “Her Mevsimin Bir Sonu Vardır” başlıkları altında dört bölümden oluşur. Bu bölümlerin her biri belli dönemleri ele almaktadır. Romanın birinci kısmı olan “Büyük Ümitler” Tanzimat öncesini ele alırken “Küçük Hakikatler” ve “Sabaha Doğru” bölümleri Tanzimat dönemini, son bölüm olan “Her Mevsimin Bir Sonu Vardır” ise Cumhuriyet döneminin başlarını ve devamını ele alır. [1] Bu romandaki karakterler sembol olarak kullanılarak Tanzimat öncesi dönemin, Tanzimat döneminin, Cumhuriyet döneminin başlarının ve devamının eleştirisi yapılır.[2]

“Büyük Ümitler” başlığı altındaki kısımda bir yanda Hayri İrdal’ın çocukluğu ve gençliğinin bir kısmı anlatılırken diğer yandan romandaki bazı karakterler sembol olarak kullanılarak Tanzimat öncesi dönemin eleştirisi de yapılır. Abdüsselâm Beyin konağı bir karaktermiş gibi ele alınarak bu konağın dağılışı Osmanlı İmparatorluğu’ndaki milletlerin dağılmasıyla bağdaştırılmaktadır. Çok büyük ve içinde çok insanı barındıran bu konağın Meşrutiyetin ilanıyla birlikte dağıldığı gösterilir.

“Hürriyetin ilânından sonra, ayrı ayrı plânlarda bir benzeri olduğu imparatorluk gibi, konak da yavaş yavaş dağıldı. İlk önce Bosna-Hersek, Bulgaristan, Şarki Rumeli ve Şimali Afrika arazisi ile beraber birader beylerle hemşire hanımlar ayrıldılar, sonra Balkan Harbi sıralarında küçük beylerin ve gelin hanımların bir kısmı evden çıktı. Sonuna doğru Ferhat Beyle –kardeşinin damadı- kendi çocuklarının bir kısmı kaldı.” [3]

Saatleri Ayarlama Enstitüsünde farklı dönemlerimizde karşımıza çıkan değişik toplumsal sorunların eleştirildiği dikkat çekicidir. Halit Ayarcı tarafından Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nün kapatılma kararının tashih ettirilmesi romanın bir sonuca varmadığını ve bu romanda eleştirilen bu bozuklukların hâlâ devam edeceğini gösterir. Nitekim bu bozukluklar, romanda eleştirilen dönemlerde sınırlı kalmayarak günümüzde de devam etmektedir.

Tanpınar’ın bu romanı özellikle akademik çevreler tarafından beğenilmiş, roman, ilk yayımlandığı günden bu güne birçok kez yayımlanmıştır. Roman’ın tiyatroya da uyarlaması da yapılmış 1998 yılında Ahmet Çakır’ın yaptığı uyarlama en iyi uyarlama ödülünü de kazanmıştır. [4]

SAATLERİ AYARLAMA ENSTİTÜSÜ

Konusu: Yeniliklerin gelmesi ile zorluklar yaşanmıştır ama yine de bu zorlukların üstesinden gelmek için çabalar harcanmıştır birçok zorluk çekilse de bu zorlukların üstesinden gelmek gerekir.

Ana Fikir: Bireyler yapıp başarmak için umutsuzluklardan korkmayıp kendimizi ona odaklamalıyız sabırla onun için çalışmalıyız.

BİRİNCİ BÖLÜM: BÜYÜK ÜMİTLER

Hayri İRDAL başından geçen olayları ve hayatını anlatmak istemiş. Müessese ve Halit AYARCI ile ile ilgili iddiaları reddetmek ve tüm gerçeği anlatmak içindir. Hayatını ikiye ayırmaktadır. Bunlar; Halit Ayarcı ile tanışmadan önce ve sonradır.

Hayatını anlatmaya çocukluğundan başlamıştır. Fakir bir ailede doğup büyümüştür. Mutlu bir çocukluk geçirmiştir. Rüştiye’de okurken asıl doğum günü olarak bahsettiği zamanda dayısı ona hediye alır ve hediye bir saattir. Evlerinde de çeşitli saatler vardır. Bu saatler; mübarek saatler, anne ve babasının odasında bulunan radyolu masa saati ve babasının koyun saatidir.

Bu saatler içinde en tesirli gördükleri mübarektir. Bu saat ayarlı bir duvar saatidir. Hayri İrdal'ın babasına, dedesinden hatıra kalmıştır. Büyük dedesi başının sıkıştığı bir zaman kurtulursa cami yaptıracağını söyler. İşleri düzenleyince caminin arsasını alır, elinde parası azalınca da cami için halı, kilim, büyük saat vb caminin iç mekân ihtiyaçlarını alır. Fakat camiyi yaptıramaz. Vasiyet eder. Bu saat alınan eşyalar içinden hatıra kalmıştır.

Hayri İrdal dayısının hediye ettiği saati incelemek için içini açar ve kurcalamaya başlar. Böylece saate olan merakı artar. Zamanın çoğunu Nuri Efendi 'nin muvakkithanesinde geçirir. Ama pek fazla iş tutturmazlardı.

Nuri Efendi 1912 de vefat eder ve Hayri İrdal tek kalır. Bir başka saatçi olan Asım Efendi'nin yanında işe girer. Fakat birisi saati çaldığı için Hayri İrdal işten çıkarılır. Bundan bir gün sonra halası vefat eder. Ekonomik durumları kötü olduğu için babası cenaze ile ilgilenmez ve evdeki satılabilecek eşyaları toplar. Halası tam gömülürken dirilir. Halası evindeki eşyaların satıldığını anlayınca Hayri'yi ve Hayri'nin babasını kovalar.

İKİNCİ BÖLÜM: KÜÇÜK HAKİKATLER

Hayri İrdal tünel iradesinde çalışmaya baslar. Çocuklar olur çocuğun birinin adını Zehra koyar. Abdülselam Bey bütün mirasını bu çocuğa bırakan bir vasiyet yazar. Vefat ettikten sonra herkes ve vasiyetin yalan olduğunu söyleyerek mahkemeye verilir. Mahkeme de vasiyet iptal edilir.

Bir gün iş arkadaşı ile dalga geçmek için şerbetçi başı elmasından bahseder. Borcu olduğu kişiler bunu duyunca Hayri’yi mahkemeye verirler. Mahkemede bunun gerçek olmadığını anlatsa da inanmazlar. Hayri’nin akli dengesinin yerinde olmadığını düşünerek adli tıpa gönderilir ve Doktor Ramiz ile tanışır. Hayri tedavi sürecince oradaki saatleri tamir eder. Doktor Ramiz teşhisi baba psikozu der. Bir süre sonra Doktor Ramiz Hayri’nin raporunu verir. Hastaneden çıktıktan bir süre sonra Hayri ve Doktor Ramiz arkadaş olurlar. Bir gün beraber Dr. Ramiz’in tanıdıklarından oluşan kıraathaneye giderler. Bu kişilerle birlikte ispritizma cemiyetini kurarlar buradaki herkesin takma adı vardır Hayri’nin adını ise öküz koyarlar. Halit Ayarcı ile bu kahvede tanışacaklardır. Bu sırada Hayri’nin Ahmet adında koyduğu bir oğlu olur. Eşi Emine çok hastalanır ve vefat eder. Eşinin vefatından sonra çocuklar ile pek ilgilenmez

Bu sırada Dr. Ramiz psikanaliz cemiyeti kurar ve Hayri müdür olur konferanslarında Dr. Ramiz’in ilk hastası olduğunu söyler ikinci eşi Pakize’nin dikkatini çeker. Cemal bey Hayriye iş teklifi eder Hayri kabul eder. Bu sırada Cemal Bey refikası Selma hanıma âşıktır fakat Cemal Bey bir süre sonra Hayri’yi işten çıkartır.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: SABAHA DOĞRU

İşten çıkarılan Hayri çok yoksulluk ve sefalet çeker kızını Topal İsmail denilen biri ister fakat vermek istemez. Halası Zehra’nın çirkin olduğunu iddia eder. Kızına bakamayacak durumda olduğu içinde Topal İsmail’e kızını verir. İkinci eşi Pakize her sinirlendiğinde Hayri’den Sinirini çıkarır, hatta odadan atar. Hayri bu duruma üzülmez aksiden sevinirmiş.

Kahvede Dr. Ramiz beklerken damadı Topal İsmail izler. Doktor Ramiz yanında Halit Ayarcı ile gelir. Hayri ile tanışırlar. Sohbet ederken Dr. Ramiz Hayri’nin saatçi olduğundan bahseder. Bunun üzerine Halit cebindeki bozuk saati çıkarır ve Hayri’den tamir etmesini ister. Bu sırada Topal İsmail bir güzel dayak yer. Hayri bu duruma çok sevinir ve keyfi yerine gelir. Agob Saatçiyan 'a saati tamir etmeye giderler.

Hep beraber üç arkadaş yemeğe giderler. Bu yemekte Hayri, Halit Ayarcıya bütün hayatını anlatır. O günlerde saatleri ayarlama enstitüsünün temelini oluşturacak olan küçük daire açılır. Dairede Hayri müdür mavini Halit Ayarcının yeğeni Nermin Hanım kıdem şefi ve Halit ise teşkilatçı olarak görev alır.

2. ayın ortasına doğru Halit ile birlikte slogan seçerler. Bu sloganlardan birer tane seçip bastırırlar ve şehire dağıtırlar. Üçüncü ayda teşkilat tamamlanmış olur.

Halit Ayarcı önüne belediyelerden kişilerle daire ye gelir. Birlikte daireyi gezerler Halit Ayarcı enstitüsünün mutlak kadro ve ihtiyaçlarını anlatır. Hayri’nin kızı Zehra da burada işe baslar. Akrabalarından, dostlarından bazı kişileri de işe alırlar. Salahiyetli bir zat müesseseyi ziyarete gelir. Ahmet Zamanı Efendi ile ilgili kitap yazdığını söyler. Bu kişi ile ilgili atmasyonlar yapar.

Bir süre sonra Ahmet Zamanı Efendi ile ilgili kitap ve eserler çıkarır. Bir kişi kendini bu Efendinin torunu olduğunu söyler. Cemiyetteki kişileri çağırıp Ahmet Zaman’i Efendinin güya ruhunu çağırıp konuşmalarını ister.

Cemal be Hayri İrdal'ın en büyük düşmanıdır. Ahmet Zamani diye birinin olmadığını asıl gerçek Fenni Efendi diye bir kişi olduğunu ortaya atar ve her gün bu konuyla ilgili gazetede yazılar yazılır Cemal Bey ve Nevzat Hanımı Tayfun Bey öldürmüştür. Müesseseyi tehdit eden unsurlar ortadan kalkmıştır. Kokteyl ‘den sıkılır ve odaya gidip uyur. Halit Ayarcıyı uyandırır Van Humbert’in geldiğini söyler. Hayri Van Humbert ile tanışır. Van Humbert İstanbul da bir ay kalır ve çok memnun olarak ayrılır

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: HER MEVSİMİN BİR SONU VARDIR

Kokteylden bir kaç ay sonra telgraf gelir bu telgrafta Cenubi Amerika şehrinde birer tane saat sevenler cemiyetinin kurulduğunu haber verir. Bu sırada enstitünün içen ve dıştan saat görünümlü olmasını isterler. Bunun için mimarlar arasında yarışma yaparlar. Hayri’nin aklına bir fikir gelir: oğlu Ahmet’e bu binayı tasarlamaya çalışırlar oğlu ile aralarında ki buzlar erir. Halit ayarcı ile bir cok kişi bu tasarımı çok beğenir bu proje çok tutulmuş ama Hayri’nin yaptığı saat evler adlı proje pek beğenilmemiştir. Hayri İrdal bu müessesenin çalışanıyım diyerek eteğini işten çeker Halit Ayarcı diğer binanın açılışına gelir. Açılışa gelen Ecnebi heyet 0135i arayarak saati öğreniyorlar bu kolaylığa rağmen neden böyle cemiyet kurduklarını Hayri ye sorarlar Hayri cevap veremez. Halit Ayarcıyı arar fakat yine ulaşamaz.

Hafta sonu villa saatte toplantı ve küçük kızı halliden doğum gününün kutlamak için toplandılar. Toplantı da Halit gelir kararı kaldırdığını söyler. Herkesin neşesi yerine gelir. Hayri ve Halit tavla oynarlar Ayarcı bir kez oynadıktan sonra kalkar o geceden sonra Hayri İrdal Halit Ayarcıyı kaza yaptığı gece kaldırıldığı evde yatağında görebilirdi.

Ahmet Hamdi Tanpınar Hakkındaki Yazılarımız

Ahmet Hamdi Tanpınar Hayatı ve Edebi Kişiliği

Saatleri Ayarlama Enstitüsü Özeti Ahmet Hamdi Tanpınar

BEŞ ŞEHİR ÖZETİ AHMET HAMDİ TANPINAR,

Sahnenin Dışındakiler Hakkında ve Özeti Ahmet Hamdi Tanpınar

Beş Şehir Hakkında Bilgiler Ahmet Hamdi Tanpınar

Mahur Beste Hakkında Konu Özet Analiz Ahmet Hamdi Tanpınar

Ahmet Hamdi Tanpınar Tüm Şiirleri için tıklayın

https://edebiyatvesanatakademisi.com/category/ahmet-hamdi-tanpinar-siirleri/402

KAYNAKÇA

[1] SAATLERİ AYARLAMA ENSTİTÜSÜ, Dergah Yayınları , 10.basım Ekim 2005

[2] Geniş bilgi Prof. Mehmet Kaplanın Tanpınar’ın Şiir Dünyası;1964