Sabahattin Ali’nin Mahpusluk Öyküleri ve Fikir Arkadaşı Öyküsü İnceleme ve Metin

12.01.2020

Fikir Arkadaşı adlı öykü Sabahattin Ali’nin ilk kez Ayda Bir Dergisinde 1935 yılında yayımlanmış olan ve daha sonra ikinci öykü kitabı olan Kağnı adlı öykü kitabı içinde basılan bir öyküsüdür.

Sabahattin Ali , bu hikayesini Sinop ve Konya’da geçen ilk hapis yıllarında eşi Aliye Hanım ile evlendiği günlerde yazmış , bu öyküsünde ise muhtemelen Konya’da hapse düşmesine neden olan iftira olayına atıfta bulunmuştur.

Kuyucaklı Yusuf(1937), İçimizdeki Şeytan (1940), Kürk Mantolu Madonna, adlı romanların yazarı olan Sabahattin Ali’nin hayatta iken bastırdığı beş adet öykü kitabı vardır. Değirmen 1935), Kağnı (1936), Hanende Melek (1937) Sırça Köşk (1947),.Hanende Melek (1937)

Sabahattin Ali pek çok hikâyesini hapisteki anıları ve hapiste tanıştığı mahkumların hayatları ile ilgili olarak yazmıştır. Candarma Bekir, Bir Şaka, Bir Cinayetin Sebebi , Katil Osman , Kafakağıd , Çaydanlık ve Fikir Arkadaşı bu konuda yazılmış bazı öyküleridir.

Tamamı ile halkı aşağılayan bir sözde ‘aydın’ın bir avukata yaptığı konuşmadan ibaret olan öykü sözde aydının konuştuklarının tam tersi bir adam olduğunu ortaya koyacak şekilde düzenlenmiştir. Bir içki masasında sözde aydının avukata ziyafet verdiği bir meyhane ortamında gerçekleşen monolog, dostluk namına arkadaşlarına kazık atan bir adamın üzerine iyi niyet maskesi takılmış, iğrenç, çıkarcı, hesapçı gerçek yüzünü ortaya dökmektedir.

Öyküdeki avukat, riyakâr sözde aydının hapse düşen arkadaşının avukatıdır. Konuşan kişi ise iş arkadaşı hapse düşen riyakâr bir iş arkadaşıdır. “Seni avukat tuttuğunu duyunca çok memnun oldum”

Avukata verilen ziyafetin ön yüzünde arkadaşları için fedakârlık yaptığını söyleyen, aydın ve münevver adamları seven bir insan sıfatı vardır. Monologu yapan aydın ve münevver kişinin arkadaşının ise bir iftira ile hapse düştüğü anlaşılır “Çok insan çocuktu doğrusu, pırlanta gibi bir kalbi vardı. Samimi arkadaş diye bir onu tanıdım. Ne yaparsın? İnsanlar böyle işte… Bir iftira, haydi kodese…”

Konuşmadan çıkan asıl niyet ise bu adam arkadaşının iyiliği için arkadaşını hapse düşüren, daha da çok hapiste yatması için çalışan bir riyakârın gerçek yüzü ortaya çıkmaktadır. Nitekim hapse düşen aydına yapılan iftiranın kaynağının da monologu yapan kişinin olduğuna hükmedilebilir. Çünkü arkadaşı hapse düşünce monologu yapan kişinin maaşına da zam yapılmıştır. “Bu aydan itibaren maaşıma ilave olarak kırk lira kadar da ücret alacağım…”

Monologu yapan kişi hapse düşen ve hapisten kurtulmak için avukata 25 lira veren arkadaşını önce münevver, aydın, zeki ve iyi bir fikirdaşı olarak kıymetlendirmekte, ama daha da olgunlaşması ve münevver olabilmesi için daha fazla hapiste yatması gerektiğini savunmaktadır. Monologu yapan bu sahte dost ve gerçek düşmanın avukata ziyafet çekmesindeki asıl amacı şudur. “Sana 30 lira vereyim içeride daha çok yatsın...“, “Mussolini ne demiş? Adam olmak için şu kadar sene hapis yatmak gerek, demiş;

Avukat hep susmakta (monolog) oluşan öyküde, aslında arkadaşlık namına nasıl kötülük yapılabileceği gözler önüne seriliyor.

FİKİR ARKADAŞI

Gel, şurada birkaç tane atalım! Canım efendim, yarım saat oturmakla evde sopa yemezsin. Evli değiliz ama böyle şeylerden anlarız. Burada enfes meze veriyorlar; hem de ucuz. Bu kadar görüşmüşlüğümüz var, bir rakımızı iç bari…

Yavrum… Hey, garson! Getir bakalım bir şeyler!

Otur iki gözüm. Seninle ahbaplığımız o kadar eski değil ama nedense pek sevindim. Ben arkadaş canlısıyım. Bilhassa fikir arkadaşı olabilecek insanlara bayılırım. Değil mi kardeşim, şu memlekette beş on entelektüeliz, birbirimizi tanıyıp tutmazsak halimiz ne olur? “Şimdi menfaat dünyası, hasbi (karşılıksız) arkadaşlık yok!” - diyorlar ama ben bu fikirde değilim. Biz adi halk gibi düşünebilir miyiz hiç? Ne tahsilimiz, ne karakterimiz, ne de fikirlerimiz buna müsait değildir. Seni bilmem, fakat ben maddelerin fevkinde bir manevi bağa, insanları birbirine yaklaştıran bir hisse inanıyorum. Düşün, dünyada birbirini severek, birbirine yakın olmak hisleri de olmasa yaşamanın manası kalır mı? Bizi kütlenin fevkine yükselten yalnız bunlardır. Fakat biz entelektüeller arasında da muayyen birtakım fikir bağları yok, herkes kendi havasında ve menfaat peşinde… Onun için candan bir arkadaş bulunca dört elle sarılıyorum. Burası ufak yer. İnsan boğulacak, her münevverin hayat hakkında, insanlar hakkında birçok düşünceleri, ne diyeyim, kendine göre felsefesi var. Bunu anlayacak, mukabil fikirlerini dinletecek bir dosta hepimiz muhtacız. Dedim ya, yok… Yok… Bizim dairede on kişi kadar varız… Hep münevver, tahsilleri yerinde, zeki adamlar; fakat hiçbirisi ile kafa dengi olamıyorum. Hâlbuki şöyle candan, kardeş gibi bir arkadaşlığa dünyalar feda… Koca dairede bir bizim şu oğlan vardı. Hani canım, başına bir felaket geldi… İşte o… Galiba avukatlığını da sen almışsın… Çok insan çocuktu doğrusu, pırlanta gibi bir kalbi vardı. Samimi arkadaş diye bir onu tanıdım. Ne yaparsın? İnsanlar böyle işte… Bir iftira, haydi kodese… Hani hiç kabahati de yok değildi, çenesini tutmaz, ileri geri söylenirdi. Kaç kere dedim: Oğlum, devir o devir değil, dünyayı sen mi ıslah edeceksin? Al üç buçuk kuruş maaşını, otur bir köşede… Değil mi efendim? Biz de fikir sahibiyiz… Ben kendi nefsime ondan çok daha ileriyim… Evet, bu dünya böyle yürümez, fakat her şeyin sırası var… Bak, ben ağzımı açıyor muyum? İnsan karda yürüyüp izini belli etmemeli… Fakat cahil çocuk, dinlemezdi ki… Hep burnunun doğrusuna giderdi. Sanki tek başına dünyanın mihverini (eksen) değiştirecek…

Oğlum, garson! Bize birer rakı daha getir bakalım!

Okur okur, kitaplarda yazılan şeyleri hakikat zannederek kafasına yerleştirirdi. Hayata bakmalı, hayata; kitaplarda bir şey yok… Kim bilir, belki biz de evimizde okuyoruz… Fakat hayat büsbütün başka… Etrafı ve zamanı kollamalı… Vakti geldiği zaman ben ondan daha fedakârca ortaya atılırım… Kafamdaki bir fikir uğruna kanımı son damlasına kadar akıtmazsam namerdim. Ama dedim ya, zamanı var.

Ah, ah… Yaktı kendisini oğlan, yaktı… Burası ufak yer… Her şey hemen büyütülür… Sessiz sedasız bir köşeye çekilip yaşamak lazım. Hâlbuki o önüne gelene çatardı. Memleket büyüklerinin hepsini darılttı. En sonra da, o mahut heriflerle tutuştu. O zaman kendisini çağırdım: Yavrum, dedim, bunlarda din, iman yoktur, insana en sonra yapılacağı en önce yaparlar… Fakat dinletemedim. Öbürleri iki yalancı şahit bulunca bastılar iftirayı… Oğlan da girdi içeri…

İnanmazsın, o gün akşama kadar deli gibi dört yana dolaştım. Aklıma geldikçe gözlerim yaşarıyordu. Evet, ağladım! İstersen inanma kardeşim; dedim ya, ben arkadaş canlısıyım; hele böyle sevdiğim birisi için canım feda… Hilafsız söylüyorum, ciğerim kopmuş gibi oldum. Ne parası var, ne kimsesi var… Anası, kardeşleri onun eline bakıyorlar. Felaket, hem de ne felaket… Kendi param yok ki vereyim… Olsa, dedim ya, canım feda… Fakat malum… Biz maaş ehliyiz… Sonra kimseye gidip bir şey de söyleyemezsin… Cürüm fena… İnsanı hemen lekeleyiverirler. Âlemin on parmağında on kara… Hapishaneye de gidip göremedim. Biliyor musun? Yüzü soğuktur şu menhus yerin… Fakat elimden gelen her şeyi bu çocuk için yapmak isterim… Dedim ya, arkadaş için canım feda…

Seni avukat tuttuğunu duyunca çok memnun oldum: Çünkü nazik mesele… Her avukatın becerebileceği iş değil… Genç olmak, ateşli olmak, davanın ruhunu duymak lazım. Hakikaten yanılmamışım… İlk celsede yaptığın müdafaayı anlattılar (şey, ben o gün biraz rahatsızdım da kendim mahkemeye gelememiştim, arkadaşlardan tafsilatını dinledim), yaman bir müdafaa yapmışsın… Hani neredeyse birkaç celsede oğlanı kurtaracaksın…

Garson… Gel bakalım, şu mezeleri değiştir…

İç kardeşim iç! Vallahi şunu kederden içiyorum. Yüreğim nasıl yanıyor bilsen… On sene arasam böyle kafa dengi bir arkadaş bulamazdım. Onu da talih elimden aldı. Düşünüyorum da, biz burada kafayı çekerken o, taş odalarda kim bilir ne yapıyor? Hey gidi dünya!

Ama biliyor musun? Bu belki onun için bir derstir. Bir müddet yatsa hiç de fena olmayacak… Ona böyle bir sille lazımdı, değil mi? Ha? Ne dersin? Gitgide azıtıyordu. Maazallah tuttuğu yol ipe kadar varabilirdi. Gene hafif atlattı… Yatsa yatsa bir iki sene yatar, bu da ona lazım… İstikbali, hayatı, ömrünün sükûneti namına lazım… Mefkûremiz namına lazım… Anladın mı, mefkûremiz namına lazım… İki gözüm kardeşim, sen de onu seviyorsan müdafaa etme… Ona iyilik etmek istiyorsan bırak biraz burnu sürtsün…

Mussolini ne demiş? Adam olmak için şu kadar sene hapis yatmak gerek, demiş; değil mi? Yaman herif şu Mussolini vesselam… Cemiyetin bu feci halinde bir entelektüel için hapis yatmak elzem. Olgunlaşmak, hayatı anlamak için başka çare yok. Bizimki de belki bu sayede biraz kitaplardan başını kaldırır da etrafını görür, körü körüne atılganlıktan vazgeçer.

Dedim ya, onu seviyorsan müdafaanı gevşek tut. Her şeyin altını o kadar kurcalama… Mahkemede pek ateşli olduğunu duyunca hem memnun oldum, hem de oğlanın hesabına üzüldüm. Seni buraya çağırışım da bunu görüşmek içindi. Zaten kendisi sinirlidir, ileri geri laflarıyla nasıl olsa hâkimleri kızdıracak, işi büsbütün berbat edecek, cezayı da yiyecek… Hah… Hah… Bir senecik yatar… Ne diye başını sallıyorsun? Avukatlık ücreti alacaksan, vicdansızlık mı olur diyorsun? Bu ona fenalık değil ki, doğrudan doğruya iyilik… İstersen bu parayı alma! Bir arkadaş için fedakârlık et de alma… Hem kaç lira verecekti? Yirmi beş lira değil mi? Ben otuz lira veririm; sen yalnız onu mahkûm ettir! Görüyorsun ya, ben onun iyiliği için hiçbir fedakârlıktan kaçınmıyorum. Yalnız bu kadar mı? Böyle candan bir dosttan, böyle bir fikir arkadaşından mahrum olmaya da katlanacağım…

Ne? Otuz lirayı nereden mi bulacakmışım? Şey, bizim oğlan hapse girince yeri açık kaldı tabii… İşlerine vekâleten ben bakıyorum. Bu aydan itibaren maaşıma ilave olarak kırk lira kadar da ücret alacağım

Garson! Birer rakı daha

(Sabahattin Ali, Ayda Bir, Aralık 1935)

İlgili Bazı Linklerimiz.

Hakkımızı Yedirmeyiz

Cankurtaran

Çirkince