ŞADİ ÇALIK 

HAYATI

Mehmet Şadi Çalık (d. 1917, Kandiye - ö. 24 Aralık 1979, Girit), Türk heykeltıraş ve öğretim görevlisi 

1917’de Girit, Kandiye’de doğmuştur.  Babası Kandiye eşrafından Çalıkzade Şadi Bey, annesi Hatice hanımdır. [1]Ailesi ailesi ile birlikte1923’teki mübadelede İzmir Urla’ya yerleşmiş, çocukluk ve ilk gençlik yıllarını Urla'da geçirmişti.

İzmir Amerikan Koleji‘nde iki yıl eğitim görmüş, bu kolejde iken yaptığı resimlerle dikkati çekmiştir. Sanata olan hevesi böylelikle ortaya çıkar. [2] Şadi Çalık 1932- 1939 yılları arasında İzmir Buca´da Abidin Elderoğlu atölyesinde desen ve resim sanatı üzerinde çalışmaya başlar.

 Resim hocası Abidin Elderoğlu atölyesinde sistematik olarak desen, klasik resim tekniği, konularında temel konuları öğrenmiştir. 1939´da İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Heykel bölümüne girer. Daha bu okulun ilk senesinde öğrenci iken İzmir Fuarı Hayvanat Bahçesinden "Atbaşları"  yapması için ilk siparişini alır. Bu figür ile kendisini yetiştirdiğini kanıtlamış olur. 1940 [3] “İzmir Fuarının ortasında bir yalaktan su içen,  pirinç dökümden yapılmış üç adet at başı ve at nalından oluşan heykeller ile havuz çevresindeki çıplak heykelleri de Şadi Çalık yapmıştır. [4]

1939´da girdiği İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Heykel bölümünde Nazi Almanyası'ndan kaçarak Türkiye'ye sığınan Rudolf Belling´in öğrencisi olur. Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’ndeki eğitimi 1949 yılına kadar devam edecektir. Bu okulda plastik çalışmalara başladığında klasik modelaj tekniklerine hâkim olduğunu göstermiştir.

İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi'nde 1940 ile 1948 yılları arasında Profesör Rudolf Belling'in öğrencisi oldu ve onun atölyesinde  heykel sanatının detaylarını ve temellerini öğrendi.

 1949´da okulundan mezun olur ve Ankara Basın ve Yayın Kurumu için yaptığı “Şinasi” ve “İbrahim Müteferrika” [5]büstlerinin parasıyla Paris´e gitmeye karar verir.

1950-1951 yılları arasındaki Paris seyahatini kendi parasıyla karşılamış, Paris’te, Rue Grand Chaumiere´deki Soyut Sanat Atölyesi ve Güzel Sanatlar Akademisinde çalışmalar yapmış, hem modern, hem de klasik eserleri görmüştür.

Paris'te yaptığı Paris Kuşu çalışması ile yurda döndükten sonra 1 Eylül 1951´de İzmir´de  Necati Cumalı’nın kız kardeşi seramik sanatçısı Müfide Cumalı ile evlenir ve İstanbul´a taşınır.  1959 yılına kadar serbest olarak çalışmıştır.

9 Temmuz 1952´de kızı Siren dünyaya gelir. Müfide ile bu evliliğinden daha sonra oğlu  Osman Çalık dünyaya gelmiştir.  Şadi Çalık'ın  Cevat Şakir, Sabahattin Eyüboğlu, Azra Erhat   Cevat Şakir Kabaağaçlı gibi sanatçılarla yakın dostlukları olmuştur. Paris, Berlin ve Viyana´ya götürülen Çağdaş Türk Sanatı sergisine katılmış, Dostları Sabahattin Eyüboğlu, Halikarnas Balıkçısı ve Azra Erhat ile Mavi Yolculuk´lara girmiştir. 

 1952 yılında Anıt Kabir'in yapımı esnasında Paris´ten yeni dönen ve Paris’te de tanıştıkları ve beraber oldukları yakın dostu  İlhan Koman  ve Zühtü Müridoğlu ile kurdukları ekip çalışmalarında yer alır. 1953 yılında Hürriyet gazetesinin açtığı Atatürk Anıtı yarışmasında 1.Ödülü onun olur.  Londra´daki Institute of Contemporary Arts´in (ICA) açtığı Uluslararası Meçhul Mahkûm Yarışmasına katılır.

İzmir Fuarındaki Sümerbank rölyefini Hakki Atamulu ile birlikte yapar.  1955 Ankara Sıhhiye´de Etibank Genel Müdürlüğü binası cephesi için açılan yarışmada 1.Ödülünü alır.

 İlhan Koman  [6]ve Zühtü Müridoğlu ile kurduğu niş birliğinin benzerini Nuri İyem ve Bedri Rahmi Eyüboğlu ile de sürdürerek onların atölyelerinde de çalışmalar yapmıştır. Atölyelerinde günün sanatçılarıyla yakın ilişkilerini sürdürdü. “Horoz”, “Uçan Form”, “Delikli Soyut” gibi yapıtlarıyla soyut heykel çalışmalarını sürdürürken aynı zamanda Anıt Kabir kabartma ve heykellerini yapan heykeltraşlardan Zühtü Müridoğlu ekibinde İlhan Koman ile birlikte çalıştı. 1952´de soyut “Halkalar 1” heykelinin Saraçhane´de yapılan İstanbul Belediyesi yeni binasının havuzuna konulması düşünüldüyse de bu gerçekleşmedi.[7]

1955 - 59 yılları arasında İlhan Koman ve Şadi Öziş ile birlikte kurdukları Karemetal demir atölyesinde mobilya tasarımları yapar. İlhan Koman´ın yurtdışına gitmesi, Şadi Çalık´in 1959´da DGSA öğretim görevi üstlenmesiyle Türkiye´nin ilk design atölyesi kapanır.[8]  Dostu  Nuri İyem  ile Beyoğlu Şehir galerisinde Ocak 1956 ve yine Ocak 1957´de resim ve heykel sergisi açtı. 1959 Yılında mezun olduğu ve eğitim gördüğü okul olan, Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Heykel Bölümü'nde öğretim üyesi olur[9].

 1960´da Adnan Çoker ile Van, Tatvan ve Bitlis´e bir gezi yapar. Bu gezi sırasında Anadolu dağları, kayalarına hayran kalır. Van da Akdamar adasını gezer. Bitlis ve Ahlât’taki Ermeni ve Selçuk eserlerini inceler. Bu gezi sonrasında Adnan Çoker ile derin bir dostluk da kurmuş olur. Aynı yıl İzmir Fuarı için 27 Mayıs Devrimi Anıtı´nı yapar. Heykelci Prof. Hüseyin Gezer ile birlikte İstanbul Belediye Sarayı Sergi Salonu için Hitit Güneş Kursu´nu bronza büyüttü.

1969´da ODTÜ Fizik-Kimya Anfi (Üçlü Anfi) binası için Soyut Heykel´i yapar. VAKKO Genel Müdürlüğü havuzu için 1968´de soyut bir çalışma yapmıştır.  İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Heykel bölümünde doçent olduktan sonra bölüm başkanlığına da seçilir.

1971´de doğduğu Girit´e ilk kez gider. Doğduğu yer olan Kandiye’yi de gezer. Burada Girit, Miken Minos resimlerini binalarını ve heykellerini inceler.  İzmir Kordon´da Yapı ve Kredi Bankası binasına 9 Eylül Bağımsızlık ve Kalkınma konulu rölyeflerini yapmıştır.  Ankara Kızılay Yapı ve Kredi Bankası binasına amblem rölyef ve soyut taş bir rölyef yapar. Bu yıllarda Lizbon TC Büyükelçiliği binasına soyut taş bir rölyef ile Erzincan, Batman ve İzmit Seka İşletmeleri Atatürk Anıtları´nı gerçekleştirir.

1977 DGSA´daki heykel bölümü başkanlığından çekildi. Devlet Sanatçısı ödülünü aldı. İzmir´de Konak Meydanı yakınında taş kaideye uygulanmış, oturan bronz bir figürden oluşan Süleyman Ferit Eczacıbaşı Anıtı´nı yapmıştır.

24 Aralık 1979 İzmir´de ani bir kalp kriziyle yaşamını yitirir ve[10] Bornova Hacılarkırı mezarlığına gömülür.

 

ŞADİ ÇALIK'IN HEYKEL ANLAYIŞI

Doğum yeri Kandiye'deki  Miken ve Minos uygarlığına ait freskler ve figürlerle dolu Knossos sarayının izleri, Urla sahili ve kırlarının onun muhayyelcisinde çok derin izler bıraktığı ve sanatçı kişiliğini etkilediği muhakkaktır.

Ressam Abidin Elderoğlu´dan aldığı ilk temel bilgileri akademide ve Paris’te geliştirmiş, çağdaşı heykelcilerin ve ressamların hemen hemen hepsi ile tanışık ve dost olması sayesinde ufku çok çeşitli yönlerden zenginleşmiştir.   Üstelik Şadi Çalık sürekli olarak kendisini yenileyen bir sanatçı olmuş,  diğer sanatçıların çalışmalarına iştirak ettiğinden hepsinden bir feyz alarak kendisini beslemiş bir heykelci ve hoca ol muştur.

Klasisizmden soyut bir anlayışa yönelen Çalık'ın eserlerinde, sadelik ve açıklık ön plandadır.  Devlet destekli ve Atatürk büstü çalışmaları ile sınırlı kalmamış yenilikçi ve farklı konularda çalışmalar da yapan birisi olmuştur.1950 ye kadar klasik çalışmalar içinde olan Şadi Çalık, 1950´den sonra soyut çalışmalara da yönelir.  iIk kez  soyut çalışmalar üretmeye başlar. Soyut çalışmalarına ilk örnek alçı "Soyut Heykel"i olmuştur. Onun eserlerinde Ege, Yunan, Mısır sanatlarını inceleyerek bir soyut heykel anlayışı oluşturmuştur. Onun heykellerindeki anlayış " resim ve heykel hikâye anlatmaz" ilkesi üzerinde kuruludur.

Malzemesi çamur ya da alçıyı desen yapar gibi kullanmış büst ve heykellerini bu esaslar üzerinde yapmıştır. 1950´li yıllardan başlayarak heykelin mimari ile kaynaşması gerektiğine inanmış,” biçimci değil “ "fizik"çi bir heykelci olmuştur.  "Bizim anladığımız sanat metafizik değil, fizik sanat, yani rasyonel sanattır. Gereçlerin olanaklarını zorlayarak, deneyerek yapılan sanattır"  Ocak1974, Milliyet Sanat Dergisi’nde, Mustafa Önes ile yaptığı bir söyleşide heykel, anıt ve sanat anlayışı hakkında şunları söylemiştir.  "Sanatçı bir akım etkisinde çalışmaz, bir akım yaratmaya çalışır. Yirminci yüzyılın başlaması ile sanatçı sanatın öz problemlerini yeniden elden geçirmeye başlamış, sanatın her olanağını yeniden denemeye kalkmıştır. Bu yüzden başlangıçta (Kübizm, Fovizm, Fütürizm, Konstruktivizm gibi) gibi akımlar giderek çoğalmış, hattâ sanatın karşısına çıkan düşüncelere sahip olmuştur. Günümüzde çeşitli akımlar biri öbürünün karşıtı olarak meydana gelmiştir. Bu çatışmalar günümüzün güzel tarafıdır.Bir taraftan güdümlü sosyal sanat akımı zoraki bir şekilde sürdürülürken, diğer taraftan psikanaliz yolu ile sürrealist akım meydana gelmiş, bence sanat düsüncesi yerine metafizik etkilerle sanat yapılmıştır." [11]

Alçı, tunç, demir ve tahta gibi çeşitli malzemelerle yaptığı heykelleri İstanbul Resim ve Heykel Müzesi ile çeşitli koleksiyonlarda yer almıştır.

 Eserleri arasında, Ortadoğu Teknik Üniversitesi'nde Atatürk anıtı. İstanbul Ticaret Odası için yaptığı bakır ve taş rölyefler, İzmir Kültür Park'taki heykelleri, Asaf Halet Çelebi büstü ve İstanbul Belediye Sarayı süslemeleri de vardır.

 

ÖDÜLLERİ

• 1953 yılında Hürriyet gazetesi, Atatürk Anıtı yarışması 1.Ödülü
• 1955 Ankara Sıhhiye´de Etibank Genel Müdürlüğü binasi cephesi 1.Ödülü
• 1962´de Eskişehir Atatürk ve Gençlik Anıtı yarışması 1.Ödülü 
• 1977 Devlet Sanatçısı ödülünü aldı.
• 1979´da TBMM Atatürk Anıtı ve Bolu Köroglu yarışmalarında 3.'lük ödülleri aldı. 

ESERLERİ

• Eskişehir, Niğde Sakarya Atatürk anıtları ( Nusret Sumanla birlikte) 
• Erzincan ve ODTÜ Atatürk Anıtları
• İstanbul Ticaret Odası bakır ve taş rölyefler, 
• Galatasaray Lisesi 50.yıl Anıtı 
• İzmir Kültür Park heykelleri,
• Ercüment Tarcan büstü, 1940.
• Hüseyin Batuhan büstü, 1941.
• Asaf Halet Çelebi büstü, 1942 
• "Atbaşları", 1940. Pirinç döküm
• "Masadakiler"
• Resim ve Heykel Müzesi´ndeki "Nü", 
• Giresun´daki "Adalet Sembolü"
• Konak Sineması rölyefleri 
• İzmir Fuarı´ndaki "Yatan Kadın", 
• Etibank rölyefi, 1955. 
• Büyük Efes Oteli, Antik Ege Rölyefi, İzmir, 1963. 
• Ekonomi Rölyefi, İstanbul, 1964. Pişmiş toprak
• Soyut Rölyef, Lizbon, 1971.
• Soyut rölyef, İstanbul, 1972. Dövme bakır. Eminönü'ndeki İstanbul Ticaret Odas

 

SOYUT HEYKELLERİ

• Minimum" adlı soyut heykel 1957 
• "Paris Kuşu" 1950. Tahta, soyut
• "Soyut Heykel", 1950 Alçı.
• Küçük Demir", 1951. 
• "Halkalar 1", 1952. Alçı. İ
• "Uçan Form", 1952. 
• "Horoz", 1952. Alçı
• "Koltuk" ve "Heykel", 1955-
•  "Demir 3- Kuşlar" 1957. Demir. 
•  "Demir 4", 1957. Demir
• "Vietnam", 1970. Alçı, bronz, patine. 
• Müfide Çalık Portresi, 1970. 
• "Virüs Entelektüel", 1970. 

KAYNAKÇA 

•  
• [1] http://www.turkishpaintings.com/index.php?p=34&l=1&modPainters_artistDetailID=4212
• [2] Siren Çalık, Şadi Çalık ,www.mimarlikmuzesi.org/Collection/Detail_sadi-calik_57.html
• [3] Siren Çalık; "Şadi Çalık", Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul Aralık 2004.
• [4] Mehmet Uhri, Mehmet Aksoy’un Hocası Kim? http://www.harftamircisi.com/
• [5] Siren Çalık; "Şadi Çalık", Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul Aralık 2004.
• [6] https://edebiyatvesanatakademisi.com/turk-heykeltraslar/ilhan-koman-hayati-ve-heykelcilik-detaylari/2074
• [7] Siren Çalık; "Şadi Çalık", Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul Aralık 2004.
• [8] https://edebiyatvesanatakademisi.com/turk-heykeltraslar/ilhan-koman-hayati-ve-heykelcilik-detaylari/2074
• [9] Milliyet Gazetesi. 26 Aralık 1979. s. 6. Milliyet Gazetesi Arşivi
• [10] http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Ara.aspx?araKelime=%C5%9Eadi%20%C3%87al%C4%B1k&isAdv=false
• [11] Öneş, Mustafa (25 Ocak 1974). "Şadi Çalık". Milliyet Sanat dergisi (Söyleşi), 64. Milliyet Gazetesi. s. 12.