GirişKayıt

Azra Erhat Hayatı Edebi Yönü Eserleri

10.01.2016

 

Azra Erhat 

Doğum 4 Haziran 1915 Şişli İstanbul, , Ölüm6 Eylül 1982 (67 yaşında) İstanbul) Yazar, çevirmen, akademisyen, deneme ve inceleme yazarı,

Azra Erhat özellikle  Yunan ve Roma dillerinde uzman, arkeolog ve çevirmen olarak tanınmış,  Eski Yunan klasiklerinden yaptığı   İlyada  ve Odissea çevirileri  ile tanınmış,  Halikarnas Balıkçısı - Cevat Şakir Kabaağaçlı ve Sabahattin Eyüboğlu’nun yolundan giderek “ Mavi Yolculuk “ yazıları ile  dikkat çekmiş  hümanist görüşleri, Anadolu  kültürü hakkında yaptığı çalışmaları ile tanınmıştır.

                Hayatı

4 Haziran 1915’te İstanbul-Şişli’de doğdu. Babasının işi nedeniyle önce İzmir’e arkasından da Avusturya, Viyana, Belçika ve Brüksel’de yaşamak zorunda kaldı.[1] İlk, orta öğrenimini Brüksel’de, lise öğrenimini ise Brüksel’de  Emil Jazgmain klasik lisesinde tamamladıktan sonra 1934 yılında Türkiye’ye döndü. Bu okulda Latince ve Yunanca öğrenmiş, sonraki yıllardaki hayatını ise bu diller üzerinden yapacağı çeviriler üzerinden şekillendirmişti. [2]

 

 O dönemdeki birçok [3] akademisyen gibi Almanya’dan henüz kaçamayan Yahudi profesörlerden eğitim alma imkânı bulmuştu.  İstanbul Üniversitesi’nde Leo Spitzer’in derslerini takip etti ve daha sonra da  Yahudi asıllı Leo Spitzer’in asistanlığını yapmaya başlamıştı.  Prof. George Rohde’nin Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Klasik Filoloji Enstitüsü’nü kurmakla görevlendirilmesi üzerine, Latince- Yunanca, Fransızca-Almanca bilmesi nedeni ile Rohde’nin asistanı olmuştu.  Bir yandan Rohde’nin yanında çevirmenlik yaparken diğer yandan da yükseköğrenimine devam etti. 1939 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesini bitirerek,  Klasik Filoloji Enstitüsünde asistan olarak çalışmaya başladı. Türk vatandaşı olmayan Yahudi asıllı Sabo ile evlendi. [4]

 

1946’da doçent oldu. Ardından bir Macar’la evli olduğu ve yabancı uyruklularla evli olanların devlet memurluğu yapamayacağı gerekçesiyle fakültedeki görevine son verildi. Ancak görevinden atılma sebebi aslında çok daha başka bir şeydi.  Dil Tarih Coğrafya Fakültesi dekanı Prof. Dr. Enver Ziya Karal, Milli Eğitim Bakanlığı'na bir rapor yazarak  Azra Erhat’da dâhil olmak üzere  “Doçent Behice Boran, Doçent Pertev Naili Boratav ve Doçent Niyazi Berkes'in "İstanbul'da yayınlanan ve siyasi görüşü ilmi düşünceyle uzlaşma kabul etmeyen yazı vaadi verdiklerini “ bildirdi.  Bu şikâyet sonrasında başlayan soruşturmalar sonrasında 1948’de  Pertev Naili Boratav , Behice Boran, Adnan Cemgil, Niyazi Berkes’le birlikte Sol Hareketlere katıldıkları, DTCF de komünist faaliyetlerde bulundukları gerekçeleri ile üniversiteden uzaklaştırılmış[5] ama Azra Erhat’in görevden alınma sebebi yabancı asıllı birisi ile evli olması gösterilmişti.

 

Öğretim görevinden atılınca 1949-1950 arasında Yeni İstanbul ve Vatan gazetelerinde çalıştı. 1954-1956 yılları arasında Varlık gazetesinde çalıştı. 1949-1950 arasında Yeni İstanbul, Vatan, Yeni Ufuklar, Cumhuriyet, Milliyet gibi bazı gazete ve dergilerde yazıları çıkmaya başladı.  Dergi ve gazetelerdeki kimi yazılarında Ayşe Nur takma adını da kullanmıştı. [6] Bu yıllar arasında Uluslararası Çalışma Bürosu Yakın Doğu Etkinlik Merkezi’nde çalışmaya başladı. Uluslararası Çalışma Örgütünde (ILO) kütüphanecilik yaptı. Emekli olana kadar da bu kurumdaki görevini sürdürdü. [7]Orhan Burian’ın çıkardığı “Yeni Ufuklar” adlı derginin yazarlarından birisi olmuş,  bu dergide hümanist düşüncelerini açıklayan yazılar yayınladığı gibi Anadoluculuk düşüncelerini de ortaya koymaya başlamıştı.

 

Bu yıllarda hayatını idame ettirmek için çeviriler de yapmaya başlamıştı. Batı uygarlığının kökenini Anadolu’ya dayandıran düşünceler içindeydi.  Onun bu düşüncelerini  Halikarnas Balıkçısı,  Cevat Şakir Kabaağaçlı da  savunuyordu bu nedenle  Cevat Şakir Kabaağaçlı ile arasında derin bir dostluk oluştu.[8] Bu dostluk Mavi Yolculuk projesi olarak somut bir dostluk eylemine de dönüşecekti.

İlk çevirileri Tercüme dergisinde çıktı. Sofokles, Aristofanes gibi yazarların eserlerini Türkçeye kazandırdı. Yeni Ufuklar dergisinin yazarlarından biri olan Erhat, bu dergi çevresinde gelişen hümanist anlayışın öncüleri arasında yer aldı. Batı uygarlığının kökenini ve Anadolu’ya dayandıran ve Anadolu kültürlerini bir bütün olarak gören Halikarnas Balıkçısı ile aynı görüşleri paylaştı ve aralarında derin bir yakınlık doğdu.

 

12.3.1971 de  “141.Maddesi”ne aykırı davrandıkları gerekçesi ile Sabahattin Eyüboğlu, Vedat Günyol , Magdi Rufer, Yaşar Kemal ‘in eşi Tilda’yla birlikte 4 ay Maltepe Askeri Cezaevinde tutuklu kaldı. Mahkemede suçsuz oldukları anlaşıldıktan sonra serbest kalarak faaliyetlerine devam etti.

Atatürk'ü İlyada’nın Truvalı kahramanı Hektor’a benzetmesi birçok tartışmanın ortaya çıkmasına neden oldu.

 

Bütün medeniyetlerin beşiğinin Anadolu olduğu ‘‘Anadolu’daki bütün kültürler bizimdir” düşüncesi özellikle  Halikarnas Balıkçısı Cevat Şakir Kabaağaçlı tarafından desteklendi. Bu düşünceleri paylaşan sanatçılar ile birlikte Bodrum’dan yola çıkarak haftalarca Akdeniz açıklarında yaşamak ve gezinti yapmak şeklindeki Mavi Yolculuk adı verilen deniz gezilerinin ana uygulayıcılarından birisi oldu. Mavi yolculuk adı verilen bu gezileri sonraki yıllarda geleneksel hale getirmeyi de başardı. Bu geziler ona güzel bir  eser de kazandırmıştı.  Halikarnas Balıkçısı ve Sabahattin Eyüboğlu’nun yolundan giden Azra Erhat,  Anadolu kültür varlıklarını değerlendirme konulu bir eseri olan, gezi yazısı türündeki Mavi Anadolu adlı eserini yayımladı 1960. Bu eseri ile epeyce dikkat çekmişti.

 

Ömrünün sonlarına doğru kansere yakalandı. Londra'da tedavi gördü, ama tedavisi gerçekleşemedi. 6 Eylül 1982'de 67 yaşındayken İstanbul’da vefat etti. İstanbul-Üsküdar Bülbüldere Mezarlığındaki Sabatayıstlerin Mezarlığına [9] defnedildi.

 

 Ölümünden sonra Yazko çeviri dergisi 1983 yılından itibaren Azra Erhat adına ödül vermeye başladı.[10]

 

Edebi Kişiliği

 

Hümanist bir görüşle Anadoluculuk düşüncelerini ele aldı. Anadolu Uygarlıklarının kültür varlıklarını tanıtmaya gayret etti. Amasyalı Strabon, Sinoplu Diyojen, Bodrumlu Halikarnas vb in Anadolulu oldukları, Anadolu kültürüne hizmet ettiklerini vb dile getirdi. Anadolu kimliğini tanıtmaya Anadolu’nun uygarlık beşiği olarak önemini vurgulamaya çalışırken konuya sadece mitolojik açıdan değil, sosyalist ve hümanist bir bakış açısıyla yaklaştı.  Sanki “ Anadolu sadece Türklerin değil evrensel kültürün anası ve parçasıdır.” düşüncesini ispat etmeye kalkıştı. Bu ve Sosyalist düşünceleri nedeni bu tarzda düşünen kesimler tarafından sürekli olarak onore edildi.

 

Azra Erhat, Yunanca, Latince, Fransızca, Almanca, İngilizce biliyordu. Bu dillerden ve özellikle Yunancadan yaptığı çevirileri ile ünlendi.  İlk çevirileri de Tercüman dergisinde yayımlandı. [11] Sabahattin Eyüboğlu ile birlikte  “Hesiodos’un Theogonia ve "İşler ve Günler" adlı çevrisini ve Hesiodos üzerine araştırmaları, 1977’de "Hesiodos, Eserleri ve Kaynakları" adıyla basıldı.  Bu yıllarda "Mavi Yolculuk" terimini Türk ve dünya literatürüne kazandırdı. 1981-1982’de yakın dostu Sabahattin Eyüboğlu’nun metinlerini yayına hazırladı. 

 

Hazırlamış olduğu Mitoloji Sözlüğü halen alanın en önemli Türkçe kaynaklarından sayılmaktadır. Sabahattin Eyüboğlu, Halikarnas Balıkçısı gibi yazarların dâhil olduğu bir grup yazarla birlikte Batı uygarlığının köklerinin Anadolu topraklarında yeşerdiği üzerine metinler kaleme aldı. Mavi Yolculuk yazı dizisi ile dikkatleri üzerine çekti. Eski Anadolu Uygarlıkları ve meşhur kişileri üzerinde yaptığı çalışmaları ile tanındı.

 

 Halikarnas Balıkçısı Cevat Şakir Kabaağaçlı, Sebahattin Eyupoğlu,  manevi evladı kabul ettiği Şadan Gökovalı ile birlikte çıktıkları Akdeniz Yolculuklarını Mavi Anadolu ve Mavi Yolculuk eserlerinde anlatarak uluslararası turizm literatürüne “mavi yolculuk” kavramını kazandırdı.  Halikarnas Balıkçısı Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın da dâhil olduğu arkadaşları ile ilk Mavi Yolculuk fikrini ve uygulamasını gerçekleştiren sanatçılardan birisi oldu.  “Bu mavi yolculuklarda yanlarına aldıkları şeyler: Peynir, su, istanköy peksimeti, tütün ve rakı idi. Mavi yolculukta gazete okumaz radyo dinlemezlerdi. Amaç dünyadan kaçmak ve medeniyetten uzak olarak kafayı dinlemektir. Haftalarca denizde kalınır sadece acil ihtiyaçları temin etmek için karaya çıkılırdı”. [12]

 

Ödülleri

 

A.Kadir ile birlikte İlyada destanından yaptığı çevirinin birinci cildi 1959’da Habib Törehan Bilim Ödülü’nü, üçüncü cildi 1961’de Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü’nü aldı.

 

Eserleri 

 

  • Mavi Anadolu (1960) (Gezi Yazısı)
  • Mavi Yolculuk (1962) (Gezi Yazısı)
  • İşte İnsan-Ecce Homo (1969) (Deneme)
  • Mitoloji Sözlüğü (1972) (Mitoloji)
  • Mektuplarla Halikarnas Balıkçısı (1976) (Mektup)
  • Sevgi Yönetimi (1978) (Deneme)
  • Karya'dan Pamfilya'ya Mavi Yolculuk (1979)
  • Troya Masalları (1981) (Çocuk Masalı)
  • Osmanlı Münevverinden Türk Aydınına (Eleştiri)
  • Gülleylâ'ya Anılar (Anı)
  • Düşün Yazıları, Halikarnas Balıkçısı (Halikarnas Balıkçısı adına yayıma hazırlayan)
  •  

 

Çevirileri

 

  • İlyada (1967) A. Kadir ile birlikte
  • Odysseia (1970) A. Kadir ile birlikte
  • Hesiodos, Eserleri ve Kaynakları (1977)- Sabahattin Eyüboğlu ile birlikte
  • Eşekarıları, Kadınlar Savaşı ve Diğer Oyunlar, Aristophanes - Sabahattin Eyüboğlu ile birlikte
  • Lysistrata Kadınların Savaşı, Aristophanes - Sabahattin Eyüboğlu ile birlikte
  • Gargantua,François Rabelais - Sabahattin Eyüboğlu, Vedat Günyol ile birlikte
  • Tepegözlerin Mağarasında, Homeros - A. Kadir ile birlikte
  • Gül ile söyleşi, Homeros
  • Yedi Deniz, Piri Reis - A. Kadir ile birlikte
  • Şölen - Dostluk, Platon - Sabahattin Eyüboğlu ile birlikte
  • Zincire Vurulmuş Prometheus, Aiskhylos - Sabahattin Eyüboğlu ile birlikte
  • Savaş Uçuşu, Antoine De Saint Exupery
  • Küçük Prens, Antoine De Saint Exupery (1968)
  • Dişi Kedi, Colette
  • Cicim, Colette
  •  
  •  

HAKKINDA BİBLİYOGRAFYA

 

  • Can Kurultay / Çağdaş Türk Edebiyatında Kadın Yazarlar (1993)
  • Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999)
  • Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (6. bas. 1999)
  • Mektuplarıyla Halikarnas Balıkçısı (Cumhuriyet Kitap, 31 Ekim 2002)
  • TBE Ansiklopedisi (2001), İhsan Işık / Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004)
  • Encyclopedia of Turkish Authors (2005)
  • Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2007) – Ünlü Kadınlar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 6, 2013)
  • Encyclopedia of Turkey’s Fomous People (2013).
  • Remzi Demir - Doğan Atılgan / Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi ve Türkiye’de Beşerî Bilimlerin Yeniden İnşası: Elli Portre (2008).
  •  

ÖNEMLİ TÜRKOLOGLAR VE LİNKLERİ

 

 

KAYNAKÇA

profile

Şahamettin Kuzucular

0

0

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

Yorumlar