Pertev Naili Boratav Kimdir Hayatı Hizmetleri

11.02.2016

Pertev Naili Boratav

Doğum 2 Eylül 1907 Darıdere, Ölüm16 Mart 1998 (90 yaşında)

Paris, Fransa, Türkiye'de halkbilimciliğin kurucusu, Folklor araştırmacısı, Akademisyen

Asıl adı Mustafa Pertev’dir. 2 Eylül 1907, bugün için Bulgaristan’ın devlet sınırları içinde kalan Zlatograd- Gümülcine ‘de dünyaya geldi. Babası hayatının sonlarına doğru, Bolu sancağının, Mudurnu kazasının kaymakamı Naili Bey’dir. [1]Çocukluğu, kaymakam olan babasının görevli olarak bulunduğu Arapsun (bugünkü Gülşehir), Develi ve Mudurnu'da geçti.

İlkokulu babasının kaymakam olarak görev yaptığı Mudurnu İlkokulu’nda okudu. Babasının Mudurnu Kaymakamlığı görevinden sonra İlkokulu bitirince, dayısının teşvikiyle Kum kapı’daki Fransız okuluna gitti.” Papazların olduğu bu okulda beş sene okudu.” Kumkapı Fransız Koleji’nden mezun olduktan sonra [2] gittiği İstanbul Erkek Lisesi'ni 1926'da bitirdi. [3] Bu yıllarda Liseden hocası olan Hilmi Ziya Ülken’in yönlendirmeleri ile Halk Bilimine ve Halk Bilimi derlemeciliğine yöneldi. İlk derlemelerini de babasının Kaymakam olarak görev yaptığı Mudurnu da yapmıştı. İstanbul Erkek Lisesinde öğrenim yaparken babası Bolu’da kalıyor ve tatil günlerinde Bolu’ya gidiyor, hocası Hilmi Ziya Ülken’in ödev verdiği derlemeleri yapıyordu. Liseden sonra devam ettiği İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nden 1936 yılında Fakültesi'ni " Köroğlu Destanı " adlı teziyle bitirdi. Fakültede okurken hem de Yüksek Öğretmen Okulu'nu bitirmişti. [4] Bu tezinde sadece destanı incelememiş destanın anlatıldığı zaman ve toplumsal dönem hakkında da analizler yapmaya çalışmıştı. Bu inceleme metodu zamanına göre bir yenilik taşıyordu. Ayrıca bu metot sonraki incelemeler için de olumlu bir örnek teşkil etmiş oluyordu.

Fakülte ve Akademisyenlik Yılları

Fakülteyi bitirdikten sonra Türkiyat Enstitüsünde Fuat Köprülü’nün gözetiminde iki yıl asistanlık yaptı. 1931-1932 .[5] ilk yapıtı olan Köroğlu Destanı (1931) adlı çalışmasından sonra Türk halk hikâyeleri ve saz şairlerine ait metinler ve tetkikler yapmaya başlamıştı. 1931 yılında tıp doktoru Reşit Galip'in "Orta Asya'da iç deniz olduğu ve bunun sonradan kuruduğu"na ilişkin tebliğini eleştirince birçok tepkiler alıp bir çok düşman kazanmıştı. Hocası Fuad Köprülü ’nün tavsiyesine uyarak fakültedeki görevini bırakıp Anadolu da öğretmenliğe başladı. Bu tartışmalar üzerine değeri tarihçimiz Zeki Velidi Togan’da oldukça içerleyip ülkeyi terk etmişti.

Konya Lisesi ve Erkek Öğretmen Okulu'nda Türkçe ve edebiyat öğretmenliği yaptı. Bu yıllarda Sabahattin Ali’de Konya’daydı ve yavaş yavaş sosyalist düşüncelere de yönelmeye başlamıştı. 1932-36) 1935'te Hayrünisa Hanım'la evlendi. Bir sene Beyşehir ve Halıcıoğlu'nda bir arada Kars ve Sarıkamış’ta askerlik görevlerinde bulundu. Kars’ta askerlik görevinde iken Âşıklık geleneği üzerinde çalışmalar da yapıyordu. Bu yıllarda Âşık Müdami ile de tanıştı. Posoflu Posoflu Aşık Müdami ’nin Ali Şir Hikayesini dinledi ve derledi. [6] Kars ve Erzurum’daki Halk hikâyeleri üzerinde derlemeler yaptı.

Daha sonra kazandığı bir Devlet bursuyla Almanya’ya gönderildi. Ön Asya dilleri öğrenimi için bulunduğu Almanya'da eşiyle birlikte bir Yahudi'nin evinde kalmış, Nazi hayranları ile tartışmalara girmiş, komünizm propagandası yaptığı suçlaması ile şikâyet de edilmişti [7] Almanya’da karşısına çıkan bu itham daha sonraki yıllarda güçlenerek karşısına çıkacaktı. Berlin'de folklor konusunda incelemeler yaptı. Almanya’dan döndükten sonra (1937) Mekteb-i Mülkiyede kütüphane memuru olarak göreve başladı. https://edebiyatvesanatakademisi.com/oyku-tiyatro-deneme-yazarlarimiz/ilhan-basgoz-hayati-ve-eserleri/1862

1939 da Folklor ve Edebiyat adlı çalışmasını tamamladı. 1940 ‘lı yıllarda Behice Boran’ın Yurt ve Dünya dergisini yönetmeye başlamıştı. 1941'de Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği teziyle doçent olarak AÜ DTCF deki görevine bıraktığı yerden başladı. AÜ DTCF de Türkiye’de halkbiliminin bağımsız bir bilim dalı olarak kabul edilmesini sağlayarak Halk Bilimi Kürsüsünü kurdu. “Halk Edebiyatı Dersleri” (1.Kitap) adlı kitabını bu yıllarda hazırladı. 1942 .

Bu yıllardaki çalışmalarını, makale ve yazılarını Ülkü (1938), insan (1939), Yurt ve Dünya (1941-43), Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi (1943-44) dergilerinde yayımladı. Behice Boran'ın “Yurt” ve “Dünya” dergisini yönetirken (1941-44.42 sayı) 21. sayıdan sonra bu derginin imtiyaz sahibi olarak da gözükmeye başlamıştı.

1945'te Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü'nde Sabahattin Eyuboğlu ile birlikte öğretmenlere folklor derlemelerinin yol ve yöntemlerini öğretti. Bu çalışmaları sayesinde pek çok derlemenin yapılmasına ve derlemeci yetişmesine ön ayak olmuştu. Asistanı İlhan Başgöz’ün ifadesi ile “ Bilimsel objektiflikten ve sağlam malzemeye dayanma kuralından ödün vermeyerek Türkiye’de halkbiliminin sosyal bilimler içinde sayg›n bir yer kazanmasını sağladı.” [8]1946 da Halk hikâyelerine kaynaklık teşkil edecek olan” Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği” adlı çalışmasını yayımladı.

Ankara Dil Tarih Coğrafya Fakültesi dekanı Prof. Dr. Enver Ziya Karal, Milli Eğitim Bakanlığı'na bir rapor yazarak “Doçent Behice Boran, Doçent Pertev Naili Boratav ve Doçent Niyazi Berkes'in "İstanbul'da yayınlanan ve siyasi görüşü ilmi düşünceyle uzlaşma kabul etmeyen yazı vaadi verdiklerini “ bildirdi. Bu şikâyet sonrasında başlayan soruşturmalar sonrasında başkanı olduğu Halk Edebiyatı Kürsüsü CHP iktidarınca Kominiz im’i yaydığı, gizli Komünist partilere üye olduğu gerekçesiyle görevinden atıldı. Ziya Karamuk, Mecdut Mansuroğlu, Şükrü Güllüoğlu ve Nihal Atsız şikâyetçi ve onlara rakip pozisyonlardaydı. Yüksek Öğrenim Genel Müdürü N. Halil Onan’da söz konusu kişilerin görevlerinde kalmalarının sakıncalı olduğunu bildiren bir rapor sunmuştu. [9] Pertev Naili Boratav’ın gizli örgütler ve komünist faaliyetler içinde olması nedeni ile Fakültenin Folklor kürsüsü kapatıldı. [10]Nitekim asistanı İlhan Başğöz’de takip edilecek en sonunda İlhan Başgöz’ de yurttan kaçarak Amerika’da Indiana Üniversitesinde çalışmak zorunda kalacaktı. [11]

Danıştay kararı ile görevlerine dönseler de iki yı süren olaylardan sonra 1948'de profesörlüğe yükseldi. Soruşturmalar ve olaylar iki yıl sürdü. 1950'de soruşturmalardan aklanmasına rağmen sonunda Halk Bilim Kürsüsü de solculuk ve komünist faaliyetlere alet olduğu gerekçesi ile kapatıldı. Aralarında Behice Boran, Azra Erhat , Asistanı İlhan Başgöz, Adnan Cemgil, Niyazi Berkes, gibi akademisyenlerinde bulunduğu 32 kişi AÜ DTCF deki görevlerinden atıldı. Halk Bilimi kürsüsü de kapatıldı. 15 Aralık 1945’te DTCF kadrosunda Kominizm ile irtibatlı oldukları düşünülen öğretim üyeleri aktif eğitimdeki görevlerinden alınıp, bakanlık emrine verilmişlerdi. Söz konusu akademisyenler ile Boratav’da konuyu Danıştay’a taşımışlar; Danıştay ise, 26 Mart 1946 günü oy birliği ile tasfiye kararını vermişti.[12]

Yurtdışındaki Yılları

Bortav ve arkadaşları mahkeme kararı ile işlerine geri dönünce Milliyetçi öğrenciler Boratav ve Behice Boran’ın okullarına girmemeleri için eylem yapmaya başlamışlar bunun sonuncunda bu olaylar Türkiye’deki öğrenci olaylarının başlamasına neden olmuştu. Üç yıl süren bu gelişmeler sonrasında Bortav açığa alındı ve işsiz kaldı. Bir süre işsiz kalan Pertev Naili Boratav, kısa bir süre Amerika Birleşik Devletleri’nin Stanford Üniversitesi’ nde Hoover Kütüphanesi’nin Türkiye Bölümü’nün kuruluşunu yönetti. Asistanı İlhan Başgöz ‘de Indiana Üniversitesinde işe başlamıştı. Daha sonra 1952'de bir Fransız meslektaşının çağrısı üzerine Fransa'ya gitti. Fransa’da CNRS “Centre National de la Recherche Scientifique” de ölene kadar çalıştı. Bu kuruluşta çalışırken ilaveten ve çeşitli kuruluşlarda çeşitli çalışmalarda bulundu. Türk folkloru ve halk edebiyatı konusundaki çalışmalarını Fransa'da olmasına rağmen devam ettirdi. W. Eberhard ve Louis Bazin'le birlikte yaptığı çalışmalarını Fransızca, Macarca ve Almanca olarak yayımladı. Kırgız destanı Er-Töştük'ü (1965) ve Türkmen şairi Mahtumkulu Firaki' nin şiirlerini Fransızcaya çevirdi.

1972'nin sonuna kadar Centre National de la Recherche Scientifique'te Paris'te (CNRS) araştırma uzmanı, 1976'ya kadar da École Pratique des Hautes Etudes’te Türk halk edebiyatı ve Osmanlı arşiv ve belgesi üstüne seminer yöneticiliği yaptı. Bu dönemde Türk Halk Edebiyatı üzerinde çalışmalarını devam ettirdi. Türk halk edebiyatı uzmanı olarak birçok uluslararası kongre ve konferansa katıldı.

Paris'te CNRS (Centre National de la Recherche Scientifique)'de çalıştı. Paris’te iken tekerleme türünü konu alan ve dünya halkbilimi klâsikleri arasında kabul edilen “Le ‘Tekerleme “ başlıklı çalışmasını 1963 yılında Paris’te yayımladı. Günümüzde dahi alanında en önemli kaynaklardan biri olan ilk baskısı 1969 yılında yap›lan 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı adı eserini de Paris’te yayımladı.1998'de Paris'te öldü.

Hizmetleri

Boratav halk edebiyatı ürünlerini sözlü gelenekten ve diğer kaynaklardan derledi. Folklorik ortaya çıkışlarını, varyantlarını değişimlerini, yayılım alanlarını, sözlü hal edebiyatı ürünlerinin uğradıkları değişimleri, sözlü gelenek ürünlerinin tasniflerini tertiplerini, tanımlarını, yapısal özelliklerini, motif, epizot ve bölümlerini, vb değerlendirdi. Boratav, sözlü halk edebiyatını: 1) destanlarla hikâyeler; 2) masallar, fıkralar, zincirlemeli masallar, efsaneler; 3) atasözleri, bilmeceler; 4) halk şiiri; 5) halk tiyatrosu, dramatik temsil görünüşüyle meddah sanatı, karagöz, kukla… Türlerine ayrılarak incelenmeli, âşıkların geliştirdiği destan, güzelleme, taşlama, koçaklama, ağıt, muamma gibi türlere ve bölümlere ayırdı. (Türk Dili, Aralık 1968). Çalışmalarını da bu tasniflere göre yaptı.

Türk halk edebiyatı araştırmalarının öncüsü, tertipleyicisi ve temel kaynağı olan Pertev Naili Boratav Pertev Naili Boratav,. Anadolu halk kültürü araştırmalarına, âşık geleneğine, Anadolu masalları, çocuk oyunları, Halk hikâyeleri, halk tiyatroları, türküler ve halk ozanları üzerinde yoğunlaştı. 2000 masal, 40 halk hikâyesi, 1000 kadar çocuk oyunları^[13], türküler, tiyatrolar, şarkılar, fıkralar, şiirlerden meydana gelen zengin bir arşiv kurdu. Türkiye’deki çocuk oyunlarının, Türk Halk Hikâyelerinin, Türk Halk Masallarının, masal ve oyun tekerlemelerinin tespit, tahlil, tasnif edilmesinde büyük katkıları oldu.

“Pertev Naili Boratav ömrünü Türk kültürünün sözlü birikimini derleme, inceleme, yorumlama, değerlendirme ve tanıtımına adamış çok değerli bir ilim adamıydı.” Halk bilimi dalında “Prof. Dr. Pertev Naili Boratav’a müracaat etmeden yapılabilecek araştırma pek azdır^{.” [14]}

91 yıllık yaşamında 20’ye yakın kitap ve birçok bilimsel yazı yayımladı. Siyasi kimliği nedeni ile Fakültedeki görevine son verildiği halde bilimsel çalımlarından kopmadı. Buna rağmen ülke kültürüne çok önemli bir Halk Edebiyatı Arşivi kazandırdı. Anadolu’da çok sayıda masal, halk hikâyesi, çocuk oyunları, türkü, halk tiyatrosu, fıkra, halk şairi derlemelerinde bulundu. Yurt dışında yaşadığı halde arşivini ülkeye taşıdı. TTK ‘ya bağışladığı arşivi araştırmacıların hizmetine açıldı. 1998 [15]

Önemli ödülleri

1972'de Fransa'da Bilimsel Araştırmalar Ulusal Merkezi'nin ödülü
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü (1993)
Sedat Simavi Vakfı Ödülü (Folklor ve Edebiyat adlı kitabıyla l983);
Truva Folklor Araştırmaları Derneği Halkbilim Ödülü (l998).

Eserleri

Köroğlu Destanı, 1931, 2003
Folklor ve Edebiyat I, 1939, 1991
Bey Böyrek Hikayesine Ait Metinler, 1939
Halk Edebiyatı Dersleri, 1943, 2000
İzahlı Halk Şiiri antolojisi, 1946, 2000
Folklor ve Edebiyat II, 1954, 1991
Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciliği,1946, 2002
Wolfram Eberhard'la birlikte Türk Halk Masalları Tipleri 1953
Typen Türkischer Volsmarchen, 1953
Türk Masalları ( 22 Masal) Contes Turcs Paris, 1955
Anadolu Türküleri ( Fuat Özdemir’e birlikte).
Anadolu Destanları (Fuat Özdemir’e birlikte).
Literature Populaire Turc, Unesco, 1965
Philologicae Turcicae Fundamente, Unesco, 1965
Zaman Zaman İçinde, 1958, 1992
Le Tekerleme, 1963, 2000
Az Gittik , Uz Gittik, 1969, 1992
100 Soruda Türk Halk Edebiyatı (1969),
100 Soruda Türk Folkloru (1973).

ÖNEMLİ TÜRKOLOGLAR VE LİNKLERİ

KAYNAKÇA

[1] Metin Turan, Pertev Naili Boratav'a Armağan, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998
[2] Hasan Latif SARIYÜCE, “Pertev Naili Boratav “Türk Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Ansiklopedisi, Nar yayınları, 2012, C. 2
[3] Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007)
[4] Metin Turan, Pertev Naili Boratav'a Armağan, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998
[5] ESİN ALÇIOĞLU, “TÜRK HALK EDEBİYATININ VE HALK BİLİMİNİN KOCA ÇINARI PERTEV NAİLİ BORATAV”, AKADEMİK BAKIŞ DERGİSİ Sayı: 32 Eylül – Ekim 2012
[6] https://edebiyatvesanatakademisi.com/asik-edebiyati-asiklar/posoflu-asik-mudami-hayati/242
[7] https://line.do/tr/unutulan-bilim-insanimiz-pertev-naili-boratav/eut/vertical
[8] BAŞGÖZ,İlhan: “Pertev Hoca İçin”, Folklor ve Edebiyat, 2, Şubat 1995: 101- 103.
[9] Mete Çetik, Üniversitede Cadı Kazanı: 1948 DTCF Tasfiyesi ve P. N. Boratav'ın Müdafaası
[10] https://tr.wikipedia.org/wiki/DTCF_Olaylar%C4%B1
[11] https://edebiyatvesanatakademisi.com/oyku-tiyatro-deneme-yazarlarimiz/ilhan-basgoz-hayati-ve-eserleri/1862
[12] Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007)
[13] Yrd. Doç. Dr. Nebi ÖZDEMİR, “ÇOCUK OYUNU ARAŞTIRMALARINDA Prof. Dr. Pertev Naili Boratav’IN YERİ”, https://www.millifolklor.com/tr/sayfalar/38/38.pdf
[14] Prof. Dr. Umay GÜNAY,” Prof. Dr. Pertev Naili Boratav’I Kaybettik” https://www.millifolklor.com/tr/sayfalar/38/38.pdf
[15] Acaroğlu, Mehmet Türker, Prof. Dr. Pertev Naili Boratav Kaynakçası (1931-1998) (1998-2000).

Şahamettin Kuzucular

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

Pertev Naili Boratav Kimdir Hayatı Hizmetleri

Yorumlar