Prof. Dr. Mehmet Kaplan Hayatı Çalışmaları Eserleri

 Prof. Dr. Mehmet Kaplan

Prof. Dr. Mehmet Kaplan (d.-Sivrihisar-1915 –ö.1986) Türkolog, yazar, araştırmacı, akademisyen

 05 Mart 1915 tarihinde Eskişehir Sivrihisar'da doğdu.  İlkokulu Sivrihisar'da okudu. (1928) Ailesi Eskişehir’e taşındığı için Ortaöğrenimini Eskişehir de tamamladı.

 Ailesi ekonomik yönden yetersiz olduğu için küçük yaşlarında çalışmak, tren istasyonlarında seyyar satıcılık da yapmak zorunda kalmıştı. Ortaokuldan sonra Eskişehir Lisesine devam etti ve bitirdi.  Liseden sonra İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü  ve İstanbul Yüksek Öğretmen Okulunu Emir Sultan hakkında hazırladığı lisans tezini vererek mezun oldu. Öğrenci iken hocası Reşit Rahmeti Arat'ın bulduğu bir  bursla Almanca öğrenmek için Almanya'ya gitti.  [1]Dönüşünde Eşrefoğlu Rumi  -Hayatı ve Eserleri' üzerine travay hazırladı  'Emir Sultan' konulu tezi ile Lisans tezini de verdi.

Mezun olduğu yıl  Fuat Köprülü'nün asistanı olarak İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yeni Türk Edebiyatı asistanı oldu. 1939. Köprülü siyasete atılınca Ahmet Hamdi Tanpınar’ın asistanı oldu.  Ahmet Hamdi Tanpınar’ı hem bir şair, romancı hem de bir hoca olarak çok beğeniyordu. Bu beğenisi Tanpınar’ın karakterine duyduğu saygı ile de perçinlenmişti.  Aralarında oluşan bu olumlu etkileşim ideal hoca- öğrenci ilişkisi kadar dostluk çerçevesine de girmişti. Bu nedenle Tanpınar’ın üniversitedeki  "Tanzimat sonrası Türk edebiyatı"  kürsüsünde doktora çalışmalarına başladı. Ali Nihat Tarlan ondan daha önce bu kürsüye girmiş, Tanpınar, Tarhan ve Kaplan üçlüsünü oluşturmaya başlamışlardı. Ali Nihat Tarlan kendisinden önce Doktorayı bitirmiş, Mehmet Kaplan’da bu kürsü de doktorasını bitiren ikinci isim olmuştu. [2]

 Doktora konusu ise Namık Kemal di ve 1942'de “ Namık Kemal , Hayatı ve Eserleri'  adlı tezini vererek doktor unvanını kazandı.  İÜ Yeni Türk Edebiyatı Kürsüsünde  Dr. olarak derslerine devam etmeye başladı. Aynı yıl edebiyat öğretmeni Behice Moyuncur'la evlendi. [3] Hüseyin Nihal Atsız , Behice Hanımın kız kardeşi Bedriye Hanımla  evlenmiş olduğundan Hüseyin Nihal Atsız  ile Mehmet Kaplan  Bacanak olmuşlardı.

 1943'de “Tevfik Fikret ve Şiiri “ konulu tezi  ile doçent oldu.  1949'da fakülte tarafından İngiltere'ye gönderildi. Bir yıl İngiltere’de kaldı.  1952'de “Şiir Tahlilleri I (Âkif Paşa'dan  Yahya Kemal 'e) “ adlı takdim teziyle profesör oldu.[4]

1958 yılında gönüllü olarak Erzurum Atatürk Üniversitesinin kurucu hocaları arasında yer aldı.  1958-1959'da Erzurum Atatürk Üniversitesi'nde dekanlık ve rektör vekilliği görevlerinde bulundu.  1960 yılında yeniden İstanbul’a döndü Hocası Ahmet Hamdi Tanpınar ile yeniden beraber olmuşlardı.  Tanpınar ile birlikte iki yıl daha çalıştı. 1963'de İ.Ü. Prof. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın vefatı üzerine Edebiyat Fakültesi Yeni Türk Edebiyatı Kürsüsü başkanı  oldu. Ayrıca hocasına vefa borcunu ödeyecek şekilde  "Tanpınar'ın Şiir Dünyası" başlıklı eserini yayımladı. [5]

1966'da eşi Behice Hanım hayatını kaybetti.  Bunun üzüntüsünü üzerinden atmak için  Avrupa’ya  gitti ve  Avrupa’da  altı ay kaldı. Eşinin ölümünden sonra bir  daha evlenmedi.  İstanbul Moda'daki evinde yalnız yaşamaya başladı.

1973 İstanbul Üniversitesi senatosu üyeliğine seçildi. 1974'te,. Prof. Dr. Mehmet Fuat Köprülü'nün kurduğu Türkiyat Enstitüsünün müdürü oldu. 1982'te Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü başkanı oldu. 1983'te Türkiye Araştırma Merkezinin (Eski adı: Türkiyat Enstitüsü) müdürlüğüne  tayin edildi.  Aynı sene  Atatürk Dil Tarih ve Kültür Yüksek Kurulu üyeliğine seçildi. 1984'te yaş haddinden emekliye ayrıldı.[6]

1981 yılında  Türkiye Milli Kültür Vakfı  tarafından edebiyat sahasında verdiği hizmetlerden dolayı  “Milli Kültüre Hizmet Şeref Armağanı” verildi. [7]

Emekli olduktan sonra  vefatına kadar Marmara Üniversitesinde yüksek lisans ve doktora derslerini vermeye devam etti. 23 Şubet 1986 tarihinde  İstanbul, Moda'daki evinde öldü. Biyografisi hakkında en önemli çalışmaları ise onun yetiştirdiği İnci Enginün ve Zeynep Kerman gibi önemli öğrencileri hazırladı.

Çalışmaları

Mehmet Kaplan her şeyden önce öğrencileri tarafından sevilen ve saygı gören bir eğitimciydi. Ömrünü Türk Edebiyatını önce öğrencilere sonra da kamuoyuna öğretmek için harcamıştı. “Merhum Mehmet Kaplan, ilk bakışta çok sert görünüşlü bir hocaydı. Ondan hepimiz ürkerdik. Fakat dersinin bütünlüğü bizde hayranlık uyandırırdı. Sınıfa girişi, elindeki defter ve kitapları kullanışı, öğrenciyi sorularıyla daima uyanık tutuşu, etkili anlatışı onun bütün derslerini takibe bizi mecbur bırakırdı.”[8]

Yeni Türk Edebiyatı profesörü olmasına rağmen, sadece bir devre  bağlı kalmadan eski Türk edebiyat metinleri ile Türk Halk Edebiyatı ile de ilgilendi.  Oğuz Kağan , Göktürk Kitabeleri,  Dede Korkut Hikâyeleri,  Köroğlu  Destanı ve Yunus Emre  Divanı gibi eserleri inceledi. Mehmet Kaplan Tanzimat’tan sonraki Batılılaşma dönemi edebiyatı   ile Türk halk edebiyatının çeşitli konuları ve şahsiyetleri üzerinde yaptığı çalışmaları ile dikkat çekti. Özellikle metin ve Şiir tahlilleri ve tenkitleri ile bir çığır açtı. Fransız filozofu Alain’in, yazarak düşünme  metodunu benimsedi. Alain, onun için önemli bir iismdi ve onun düşüncelerini şiir ve hikâye tahlillerinde kullanmış hatta onun metodunu çok sıkı benimsemişti. Bu nedenle Alain’e çok saygı duyuyor, onu “ mürşidi “ kabul ediyordu.  Bu metodu özellikle şiir ve hikâye ve  metin tahlillerinde kullandı.  Kendine has metin tahlili metodu ve şiir tahlilleri  edebiyatımıza bir yenilik getirdi.  Şiir ve metin tahlillerinde   incelediği metinleri  tarihi ve sosyal çevreleri içinde, sanatçının kişiliğini  ve  yetişme şartlarını  da göz önünde bulundurarak, sanatçının biyografisinden de hareket ederek,  sanatçının psikolojisini de ortaya koyacak öznel etkenlerle metin arasında bağlantılar kuran bir yaklaşımla metin ve şiir tahlilleri yaptı. Onun bu tahlil metodu edebiyat tarihi açısından önemli bir yenilikti.

Edebi eserleri dönemlerinin, zevk, estetik,  anlayış ve devir özelliklerini yansıtacak şekilde tahlil etti.  Şiir incelemelerini şahsiyetlerin bağlı oldukları, muhit, cemiyet,   siyasi, sosyal tarihi şartlara bağlı olan  psikolojileri içinde  anlatmaya çalıştı.  Her eseri kendinden önceki ve sonraki gelişmelerden aldığı etkiler ve   kendinden sonraki kuşaklara aktardığı  izler ve edebiyatımızda oluşan merhalelere katkısı vb yönlerinden  ele aldı.  Edebiyatımızın geçirdiği merhaleleri tahlil ettiği eserlerdeki yansımaları ile izah etmeye gayret etti.  Edebi eserleri  ve sanatçılarını geleneğe bağlılık veya gelenekten ayrılma açılarından değerlendirerek   getirdiği aşamalar, gelenekten aldıkları ve geleceğe bıraktıkları açılarından ele aldı.

İlk yazıları lise  yıllarında iken çıktı. Fakülte yıllarında n itibaren yazılarını  Gençlik, İnkılâpçı Gençlik, Hareket, İstanbul, Bayrak, Hisar, Türk Edebiyatı, Meydan, Türk Yurdu, Türk Düşüncesi, Yol, Çağrı, Millî Kültür dergilerinde yayınladı. [9] Bazı yazılarında K. Domaniç, Osman Okutan, Osman Selçuk, Ruhi Turhan müstear  adlarını kullandı.

Gençlik, İnkılâpçı Gençlik dergilerinde göründü. 1943-1946 arasında İstanbul dergisinde yayınlanan inceleme ve eleştiri yazılarıyla tanındı. 1947'den sonra Hareket, Şadırvan, İstanbul, çağrı, Hisar, Türk Edebiyatı gibi dergilerde yazdı.

Dilin  sunileşmesine ve TDK’nın  Türkçeye zarar veren  suni kelime üretimlerine karşı  çıktı. TDK’nın ürettiği kelimelerdeki yanlışları ortaya koyan yazılar yazdı.  TDK nın bu çalışmalarını” dil anarşisi” , Türk maarifini tehdit eden  çabalar “ ,  Yaşayan Türkçeyi öldüren  uydurukça hastalığı “ olarak gördü. Bu çabaları Türkçenin yozlaştırılması olarak değerlendirdi. 

Biyografi, Tahlil,  İnceleme yazıları yanı sıra Antoloji çalışmalarına  da yöneldi. Yeni Türk Edebiyatı Kürsüsü doçent ve asistanlarından meydana getirdiği bir heyetle;  on cilt olarak tasarlanan Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi isimli eserinin ilk üç cildi basıldı. Milli Mücadele devri fikir hayatını ve edebiyatını aksettiren antolojiler hazırladı.   liseler  için Edebiyat I., II., III. (1976-77) ders kitapları da  hazırladı . Bu ders kitapları bir müddet okutuldu. [10]

Ölümünden sonra Dergâh Yayınları Prof. Dr. Mehmet Kaplan'ın bütün eserlerini yeniden yayınladı. Türk Edebiyati dergisi  Boğaziçi Dergisi, Mehmet Kaplan Hatıra Sayısı çıkardı İnci Enginün-Zeynep Kerman, Mehmet Kaplan, Hayatı ve Eserleri' adlı eserini yazıp yayınladılar (2000).

Yazdığı eserlerden  başka  Ahmet Haşim’in Bize Göre, Gurabâhâne-i Laklakan, Frankfurt Seyahatnamesi (İstanbul 1969), Ziya Gökalp  ’in Türkçülüğün Esasları (İstanbul 1970  Namık Kemal),’in  İntibah (İstanbul 1972) adlı eserlerini sadeleştirdi. [11] Hem İstanbul’da hem de Erzurum’da iken çok sayıda öğrenci yetiştirip onları bilim dünyasına kazandırdı.

“Mehmet Kaplan’ın Türk Edebiyatı Tarihine yaptığı en büyük hizmet, edebî eserlerini evrensel boyutta gösteren incelemeleri yapmış olmasıdır ki, bu da kendisine batıdaki Türkologlar arasında özel bir yer sağlamıştır.”[12]

Eserleri:

Akademik tezler

·         Eşrefoğlu Rumi, Hayatı ve Eserleri, 1937

·         Lisans Tezi: Emir Sultan, 1939

·         Doktora Tezi: Namık Kemal, Hayatı ve Eserleri, 1942

·         Doçentlik Tezi: Tevfik Fikret ve Şiiri, 1944

·         Profesörlük Tezi: Şiir Tahlilleri I (Akif Paşa'dan Yahya Kemal'e)

·         Mehmet Kaplan- Kitaplar:

İlmî Araştırmalar:

·         Tevfik Fikret ve Şiirleri, 1946, genişletilmiş bsk. 1971, 1978, son baskı 1998

·         Namık Kemal, Hayatı ve Eserleri, 1948

·         Şiir Tahlilleri I (Akif Paşa'dan Yahya Kemal'e), 1954, son baskı 1999

·         Tanpınar'ın Şiir Dünyası, 1963, 1983.

·         Şiir Tahlilleri II (Cumhuriyet Devri Türk Şiiri), 1965, ilâvelerle 1973, 7. bsk. 1998) son baskı 1999

·         Hikâye Tahlilleri, 1979, 7.bsk.1994

·         Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar I, 1976, son baskı 1999.

·         Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar II , 1987, son baskı 1999.

·         Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3: Tip Tahlilleri, 1985, son baskı 199

Denemeler, İncelemeler, Mektuplar

·         Nesillerin Ruhu, 1967, 4. bsk. 1978, son baskı 1999.

·         Büyük Türkiye Rüyası, 1969, 4. bsk. 1998

·         Edebiyatımızın İçinden, 1976, 1998,

·         Türk Milletinin Kültürel Değerleri, 1977

·         Oğuz Kağan Destanı, 1979

·         Kültür ve Dil, 1982, 11. bsk. 1998, son baskı 1999.

·         Metin Derlemesi ve Neşri (Öğrencileriyle birlikte)

·         Köroğlu Destanı, (Behçet Mahir Efendi'den Mehmet Akalın, Muhan Bali ile), 1973.

·         Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi I 1839-1865 (İ. Enginün, Birol Emil ile) 1974, 1988

·         Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II 1865-1876 (İ. Enginün, B. Emil ile birlikte), 1978, 1993.

·         Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi III (A. Vefik Paşa, A. Midhat, Ş. Sami vs.) (İ. Enginün, B. Emil, Z. Kerman ile birlikte), 1979,

·         Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi IV (Ekrem, Hâmid, Sezai ve Ara nesil, (İ. Enginün, B. Emil, Z. Kerman ile birlikte), 1982

·         Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi V (M. Naci, B. Fuad, A. Rasim vs. (M. Kaplan'ın izinden İ. Enginün, B. Emil, Z. Kerman tarafından) 1989

·         Devrin Yazarlarının Kalemiyle Millî Mücadele ve Gazi Mustafa Kemal, II c. (İ. Enginün, B. Emil, N. Birinci, A. Uçman'la birlikte), 1981, 1992

·         Atatürk Devri Fikir Hayatı, II c., İ. Enginün, Z. Kerman, N. Birinci, A. Uçman ile birlikte)1981, 1992.

·         Atatürk Devri Türk Edebiyatı, II c., (İ. Enginün, Z. Kerman, N. Birinci, A. Uçman ile birlikte)1982, 1992

·         Atatürk Şiirleri, (N. Birinci'yle birlikte), 1982, 1995

·         Cenap Şahabettin'in Bütün Şiirleri (İ. Enginün, B. Emil, N. Birinci, A. Uçman ile birlikte) 1985.

ÖNEMLİ TÜRKOLOGLAR VE LİNKLERİ

·         Dr. Saadet Çağatay Hayatı ve Eserleri

·         Pertev Naili Boratav Kimdir Hayatı Hizmetleri

·         Dr. Mehmet Necati Lugal 

·         Zeki Velidi Togan Hayatı ve Hizmetleri

·         Reha Oğuz Türkkan Hayatı ve Hizmetleri

·         Remzi Oğuz Arık Hayatı ve Hizmetleri

·         Abdülkadir İnan Hayatı ve Eserleri

·         Dr. Mehmet Kaplan Hayatı Çalışmaları Eserleri

·         Dr. Hasibe MAZIOĞLU Hayatı ve Çalışmaları

·         Dr. Mehmet Necati Lugal Hayatı Çalışmaları Eserleri

·         Pertev Naili Boratav Kimdir Hayatı Hizmetleri

·         Dr. Saadet Çağatay Hayatı ve Eserleri

·         Dr. Zeynep Korkmaz Biyografisi Çalışmaları Eserleri

·         Dr. Muharrem Ergin Hayatı Hizmetleri Eserleri

·         Dr. Şerif Aktaş Hayatı Eserleri

Kaynakça 

·         [1] https://tr.wikipedia.org/wiki/Mehmet_Kaplan

·         [2] Inci Enginün, 2000, Dergâh Yayinlari Anadolu Kitapligi

·         [3] Dr Aslan Tekin , Edebiyatımızda İsİmler, Elips Yayınları Ank. 2006

·         [4] Inci Enginün, 2000, Dergâh Yayinlari Anadolu Kitapligi

·         [5] https://tr.wikipedia.org/wiki/Mehmet_Kaplan

·         [6] Zeynep Kerman, “KAPLAN, Mehmet “, cilt: 24; sayfa: 350

·         [7] Mehmet Kaplan Hayati ve Eserleri, (Haz. Zeynep Kerman / Inci Enginün, 2000, Dergâh Yayinlari Anadolu Kitapligi)

·         [8] İnci ENGİNÜN, YILLAR SONRA MEHMET KAPLAN’I HATIRLARKENTürkiyat Mecmuası, C. 21/Bahar, 2011

·         [9] Zeynep Kerman, “KAPLAN, Mehmet “, cilt: 24; sayfa: 350

·         [10] Mehmet Kaplan Hayati ve Eserleri, (Haz. Zeynep Kerman / Inci Enginün, 2000, Dergâh Yayinlari Anadolu Kitapligi

·         [11] Zeynep Kerman, “KAPLAN, Mehmet “, cilt: 24; sayfa: 350

·         [12] İnci ENGİNÜN, YILLAR SONRA MEHMET KAPLAN’I HATIRLARKENTürkiyat Mecmuası, C. 21/Bahar, 2011