İlhan Başgöz Hayatı ve Eserleri

İlhan Başgöz (d. Gemerek1921, Sivas- 13 Nisan 2021, Ankara) bazı yazılarında M. İlhan Başgöz adını da kullanan akademiysen, Folklor araştırmacısı, çevirmen ve araştırmacı yazardır.

 

1921 yılında  Sivas- Gemerek'te dünyaya gelmiştir. Babası ilkokul öğretmeni Hasan Efendi, annesi Cadoğlu Türkmenlerinden Zeycan Hanımdır.

 

İlkokul, ortaokul  liseyi Sivas'ta bitiren Başgöz, yeni harfler ile okuma ve yazmayı 1928 yılında Harf inkılabı sonrasında millet mekteplerinde öğrenmişti. İlköğretimini Gürün’de yaptı. Ailesi 1933 yılında Sivas merkeze taşınmış, ortaokulu ve liseyi bu nedenle Sivas’ta tamamlamıştı. 1940

 

Liseden sonra Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'ne kayıt yaptırdı. 1944 yılında bu okuldan mezun oldu 1945 yılında ise ünlü Halk Bilimci  Pertev Naili Boratav  ’ın asistanı oldu. 1948’de n Türk Folkloru ve Halk Edebiyatı Kürsüsü’nde halk edebiyatı ile ilgili araştırmalara başlamıştı.  1949'da "Türk Folkloru ve Halk Edebiyatı" dalında “Biyografik Türk Halk Hikâyeleri/Kahramanları, Teşekkülleri, Saz Şairlerinin Eserleri ile Münasebetleri” isimli tezi ile doktorasını verdi.

 

 Fakat Ünlü Halk Bilimi Uzmanı  Pertev Naili Boratav  gizli örgütler ve komünist faaliyetler içine gitmişti.  Bu yüzden Fakültenin Folklor kürsüsü  solculuk ve komünizm faaliyetlerine  alet olduğu için kapatıldı. Bu günleri kendi kaleminden şu şekilde anlatmıştı “  Üç solcu hocayı, (Pertev Naili Boratav, Niyazı Berkes, Behice Boran) fakülteden atmak için kaynatılan cadı kazanı devrinde ben de Tokat Lisesi Edebiyat öğretmenliğine sürüldüm.” Fakültenin folklor   bölümü kapatılınca işsiz kalan İlhan Başgöz  Tokat Lisesine edebiyat öğretmeni olarak atandı.

 

Fakat İlhan Başgöz, komünist faaliyetler içinde olduğu gerekçesi ile takip edilmekteydi. Bu nedenle  Tokat’taki Edebiyat öğretmenliğinden de atıldı. 1952'de sonra öğretmenlikten de ihraç edilip Ocak 1953'de Türk Ceza Kanunu'nun 141. maddesine aykırı işler yapmış olmasından  dolayı da  tutuklanıp ve iki yıl hapis cezası aldı. [1] [2]  Dokuz aya yakın bir süre cezaevinde kaldı.

 

1960'ta Ford Vakfı bursu ile cumhuriyet dönemi Türkiye eğitimi üzerine bir projeye katılmak maksadı ile  ABD'ye  gitti. İki yıl Los Angeles’te iki yıl da, California Berkeley Üniversitesi’nde araştırmacı olarak çalıştıktan sonra 1965’te Indiana Üniversitesi Ural-Altay Dilleri Bölümü’nde görev aldı.  Indiana Üniversitesinde öğretim üyesi olarak Türk folkloruyla ilgili çalışmalara  başlamıştı.

 

1965’te Bloomington’a gelip yerleşen  İlhan Başgöz, Amerika’da iken 1967’de doçent,  1975 -1976 yılında  Profesör olur.[3] Ural-Altay Dilleri ve Folklor Enstitüsü'nde profesör ve üniversite Türkçe programının direktörü olarak çalıştı. 1983 yılında Amerika Folklor Derneği onur üyeliğine seçildi.

 

 İlhan Başgöz   bu görevinde 1997 yılına kadar kalacaktı. Bu tarihten itibaren de üniversitenin kurucusu olduğu Türk Araştırmaları Programı ile ilişkisini Emeritus (emekli profesör) olarak sürdürdü.. Bu yıllar arasında  zaman zaman Cumhuriyet Gazetesi'nde ve Radikal Gazetesi'nde yazıları yayımlandı. Ayrıca Dost, Yeni Ufuklar, Türk Dili, Milliyet-Sanat gibi süreli yayaınlarda da yazıları çıkmıştı.

 

“ABD deki görev aldığı otuz küsur yıl içinde ve sonrasında yayımlamış olduğu İngilizce eserlerin büyük bir bölümünü kendi emeği ile Türkçe’ye kazandırdı.”[4]

 

Birleşik Devletlerinde iken  Türk folkloru üzerine İngilizce olarak  önemli yayınlar yazan İlhan Başgöz Türkiye ile ilişkisini de kesmeden devam ettirdi. Amerikan Folklor Cemiyeti'ne onur üyesi seçildi.  İlhan Başgöz, Türk Folkloru ve Halk Edebiyatı dalındaki araştırmaları ile tanındı.

 

Amerika’da emekli olduktan sonra Türkiye’de Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı öğretim üyeliği yapmış,  bir süre de Bilkent Üniversitesinde dersler vermişti.  Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nde  “Major İssues in the History of Contemporary Turkey” derslerine girmişti. [5]

 

 

Illinois Üniversitesi Öğretim Üyesi, Gönül Pultar ve Serpil Aygün Cengiz hayatı hakkında çalışmalar yapmışlar, bu çalışma Tetragon yayınevi tarafından “Kardeşliğe Bin Selam “ adıyla piyasaya çıkmıştı.

İlhan Başgöz,  Kars- Erzurum-Ardahan-Sivas çevresindeki halk hikâyeciliği alanında yaptığı  çalışmaları ile dikkat çekmişti. Halk hikâyelerinde düş motifi, İran Azerbaycan’ında hikâye anlatım geleneği ve Türk halk şiirinde aşk konularındaki yazıları  da dikkate değer yazıları  olmuştu.   Pertev Naili Boratav ’ın öğrencisi iken başlamış olduğu  bilmece vb derleme çalışmalarını devam ettirmiş, Archer Taylor ile birlikte kapsamlı bir Türk bilmeceleri külliyatı meydana getirmiş İlhan Başgöz ve Andreas Tietze  1060 sayfalık bu külliyatı 1973 yılında California’da bastırmıştı. Başgöz, Amerika’da Nasreddin Hoca kitabını da yayımlamış, halk hikâyeciliği konusunda çeşitli araştırmalar yapmış ve yayınlamıştı.  

 

Prof. Dr. İlhan Başgöz, ABD'de yaşarken kansere yakalandı.  Talebi üzerine Sağlık Bakanlığı tarafından ABD'ye ambulans uçak gönderilmiş 5 Ocak 2021'de Türkiye'ye getirilen Başgöz'ün tedavisi Türkiye'de devam ettirilmişti.  Ancak 100 yaşında iken tedavi gördüğü hastanede 13 Nisan 2021’de Ankara’da vefat etti.  [6]

 

DTCF ‘de folklor araştırmacısı olduktan sonra, destan, halk öyküleri, atasözleri, bilmeceler, türküler, gölge oyunu, kukla, halk dansları üzerinde derleme ve inceleme çalışmaları yaptı. Bu alanda önemli bir arşiv sahibi olmuştu.  A. Tietze ile birlikte yayınladığı Bilmece: A. Corpus of Turkish Riddles, 1973 adlı eserde on dört bine yakın tasnif edilmiş bilmece tespit etmiş ve bu eseri ile dikkat çekmişti.  Türk Halk hikâyelerini Prop yöntemi ile inceledi.

 

bilmeceler, masallar ,

 

Aldığı Ödüller

 

1997 Kültür Bakanlığı Üstün Hizmet Ödülü,

2000 Hacı Bektaş Veli Dostluk ve Barış Ödülü

2004 yılında TÜBA Bilim Ödülü

 

Kitapları

• Doğu Anadolu'da Folklor Derlemeleri (1947),
• İzahlı Türk Halk Edebiyatı Antolojisi (1956),
• Manilerimizden (1957), Köroğlu (1959),
• Turkısche Foklore 1971
• Bilmece A. Corpus Of Turkısh Riddles ( A. Tietze ile Birlikte 1973
• Karacaoğlan (1977, 2003),
• Turkısh Fokklore, ( M. Glazer ile 1978 )
• Çıt Etti Çiçek Açtı: Çocuklar için Bilmeceler 1979
• Folklor Yazıları (1987),
• Yunus Emre (1990),
• Aşık Ali İzzet Özkan (1994),
• Turkish Folklore and Oral Literature (1998),
• Geçmişten Günümüze Nasrettin Hoca (1999),
• Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk (1999),
• Anadolu Aleviliği ve Pir Sultan Abdal (Irene Melikoff, Fuat Bozkurt, Nejat Birdoğan ile birlikte), Turkish Traditional Art Today (2002),
• İslam’da Fıkıh ve Akaid (Çeviri: İlhan Başgöz 2005),
• Türkü (2008).

 

HAKKINDA KAYNAKÇA:

 

Seyit Kemal Karaalioğlu / Resimli Türk Edebiyatçıları Sözlüğü (1974), Yurt Ansiklopedisi VIII (1982-1983), Folklor-Edebiyat / İlhan Basgöz Özel Sayısı (sayı: 14, Haziran-Temmuz 1998), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (18. bas. 1999), Prof. Dr. İlhan Başgöz’e Dostluk ve Barış Ödülü (Kanat dergisi, Güz 2000), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (6. bas. 1999), P. Aka / İlhan Başgöz'le Halk Edebiyatı Üzerine (Kanat, s: 3 / Bahar 2000), Mehmet Ergün / İlhan Başgöz'den Kapsamlı Bir Araştırma: Türk Halkının Bilmeceleri (Cumhuriyet Kitap, (13 Temmuz 2000), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi 1 (2001), Nazir Akalın / İlim Adamının Nasreddin Hocası (Şairin Eldivenleri, 2003), Uğur Soldan (Virgül, Mart 2003), Remzi Demir - Doğan Atılgan / DTCF ve Türkiye’de Beşerî Bilimlerin Yeniden İnşası: Elli Portre (2008), Prof. Dr. İlhan Başgöz (hürriyet.com.tr, 05.01.2021).

 

 

ÖNEMLİ TÜRKOLOGLAR VE LİNKLERİ

 

• Saadet Çağatay Hayatı ve Eserleri
• Pertev Naili Boratav Kimdir Hayatı Hizmetleri
• Mehmet Necati Lugal 
• Zeki Velidi Togan Hayatı ve Hizmetleri
• Reha Oğuz Türkkan Hayatı ve Hizmetleri
• Remzi Oğuz Arık Hayatı ve Hizmetleri
• Abdülkadir İnan Hayatı ve Eserleri
• Mehmet Kaplan Hayatı Çalışmaları Eserleri
• Hasibe MAZIOĞLU Hayatı ve Çalışmaları
• Mehmet Necati Lugal Hayatı Çalışmaları Eserleri
• Pertev Naili Boratav Kimdir Hayatı Hizmetleri
• Saadet Çağatay Hayatı ve Eserleri
• Zeynep Korkmaz Biyografisi Çalışmaları Eserleri
• Muharrem Ergin Hayatı Hizmetleri Eserleri
• Şerif Aktaş Hayatı Eserleri

KAYNAKÇA

 

 

[1] Boybeyi, S., 2008, “Prof. Dr. İlhan Başgöz ile Söyleşi”, Toplum ve Demokrasi, 2 (3), MayısAğustos, s. 285–290.

[2] ( Not:  bazı kaynaklar 1953 affından yaralanarak çıktığını yazmaktadıri Dr. Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları, Ank. 2005, shf 100)

[3] Dr. Aslan Tekin Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları, Ank. 2005, shf 100

[4] Prof. Dr. Mahir ŞAUL, İLHAN BAŞGÖZ’ÜN HALK EDEBİYATI ARAŞTIRMALARINA KATKISI, https://www.millifolklor.com/tr/sayfalar/85/

[5] https://eksisozluk.com/ilhan-basgoz--542905

[6] https://www.hurriyet.com.tr/gundem/turk-halk-bilimci-prof-dr-ilhan-basgoz-hayatini-kaybetti-41787762