İlhan Koman Hayatı Heykel Sanatı

14.04.2012

İlhan Koman

HAYATI

İlhan Koman (d. 1921,Edirne - ö. 30 Aralık 1986, Stockholm), Türkiye’nin ilk heykel sanatçılarından ve Sanayi-i Nefise mektebinin ilk hocalarından ve ilk yöneticilerindendir.

Bilim ve Sanatı bir araya getiren eserleriyle ünlenen bu özelliğinden ötürü Türk da Vinci'si olarak anılan[1] ve yaptığı heykelleri yurt dışında da sergilenen [2] ve dikilen ilk önemli heykeltıraşlarımızdan biridir.

AİLESİ

1921'de Edirne'de Kaleiçi semtinde doğdu. Babası doktor olan İlhan Koman'ın annesi ise Trakya Paşaeli Müdafa-ı Hukluk Cemiyeti kurucularından gazeteci ve milletvekili Mehmet Şeref Bey'in torunudur. [3]

Sanatçının ailesi Edirne'de Kaleiçinde oturuyorlar yaza aylarında İstanbul’a gidiyorlardı. İlköğretimini ve Liseyi Edirne’de bitirdikten sonra, 1941'de İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Resim Bölümü'ne girdi. Bir yıl sonra heykel bölümüne geçti. Rudolf Belling'in öğrencisi olarak 1946 yılında Güzel Sanatlar, İstanbul Ulusal Akademisinden yüksek şeref derecesiyle mezun oldu. [4]

EĞİTİM YILLARI

Mezuniyetinden hemen sonra, o Académie Julian ve La Grande Chaumiere dersler yanı sıra, Ecole du Louvre'da katıldığı Milli Eğitim Bakanlığı’nın açtığı bursu kazanarak Ressam Prof. Dr. Neşet Günal , Sadi Öziş ve Refik Eren ile birlikte Paris’e gitti. 1947-50 arasında Fransa'da Academie Julian ve l'Ecole du Louvre'da çalışmalar yaptı. Mezopotamya ve Mısır sanatını inceledi. Nouvelles Salonlarında ve sergilerinde yer aldı ve 1948 yılında Paris'te ilk kişisel sergisini açtı. Paris’te iken Mediha Kaptana ile evlendi. Bu evlilikten bir erkek çocukları dünyaya geldi.

1951 yılında Yurda döndükten sonra Y. Oskan'dan sonra ikinci yönetici olarak 1958'e kadar İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi'nde öğretim üyeliği ve yöneticiliğinde bulundu. 1958 yılına kadar Güzel Sanatlar Akademisinde heykel dersleri verdi. 1952’de, Anıtkabir Heykel Yarışmasında rölyef dalında birincilik ödülü aldı. Bu rölyefleri Anıtkabir’in çıkış merdivenleri doğu kanadına yerleştirildi. Paris’te de tanıştıkları ve beraber oldukları yakın dostu Şadi Çalık H veZühtü Müridoğlu ile kurdukları ekip çalışmalarında yer aldı.[5]

1953 yılında Akademiden arkadaşları ile birlikte, Tarık Carım ve Ali Hadi Bara ve mimar Tarık Carım ile beraber Türk Grup Espas adıyla bir topluluk oluşturdu. Grup, Fransa'daki Groupe Espace adlı topluluğun düşüncelerine paralel olarak plastik sanatların sentezi konusu üzerinde durmaktaydı.[6]

Sanat dergisi "Sanat d'Aujourd'hui" editörü olarak yazılar yayımladı. Akademide Heykel bölümünde asistan ve öğretim görevlisi olarak çalışırken Şadi Çalık ve Şadi Öziş ile birlikte metal mobilya üretimi yapan T Galeri adlı bir atölye kurdu. [7] Şadi Çalık ve Şadi Öziş ile birlikte kurdukları Karemetal demir atölyesinde mobilya tasarımları yaptı. 1954 Ankara Devlet Sergisi'nde ikincilik, 1955 Ankara’ Devlet Sergisi'nde birincilik ödüllerini almıştır. [8] Bu dönemdeki yapıtlarından bazıları Sao Paulo bienallerinde sergilenmiş ve oldukça beğenilmişti.[9] 1957 yılında ise Güzel Sanatlar Akademisi'nin metal öğretmenliği görevine getirilmişti.

İSVEÇ STOCKHOLM'DAKİ YILLARI

1958’de, Brüksel’deki uluslararası serginin Türk pavyonunu yapmış, 6 ay süren bu çalışma da Mimar Ralph Erskine ile tanışıp dost olmuştu. Mimar Ralph Erskine mimari tasarımlar yeni çalışmalar için İlhan Koman’ı, İsveç’e davet etmiş, bu nedenle 1958’de Akademi’den ayrılarak İsveç’e yerleşmişti. İsveç’te profesör olarak görev yaparken Mimar Ralph Erskine ile çalışmalar yapmaya başlamıştı.

1965’te satın alıp restore ettirdiği ve Hulda adını verdiği bir teknede yaşamaya başladı. Bu gemiyi bir ev ve atölye haline çevirmişti. Ölene kadar ailesi ile bu evde yaşayacaktı.

1967’den itibaren Stockholm Konstfackskolan’da sanat eğitmenliği yaptı sonra İsveç'e yerleşti ve ölümüne kadar orada yaşadı. Stokholm Uygulamalı Sanatlar Yüksek Okulu'na öğretim üyesi görevini ölümüne kadar sürdürdü. İlhan Koman Stockholm'de öğretim görevlisi olarak görevini sürdürürken yeni geometrik türevler ve yel değirmenleri gibi bilimsel buluşları gerçekleştirmişti. Bu buluşları da adına tescillendi.[10] Daha sonraki yıllarda İsveç’te yaptığı heykel çalışmalarından bazıları birincilik ödülüne layık görülmüştür. 1967 yılında Sundasvail meydan düzenlenmesi yarışmasındaki çalışması birincilik ödülü aldı ve bu proje 1971 yılında düzenlenerek hayata geçirildi [11] Örebro belediye binası önüne dikilecek olan Leonardo Anıtı yarışmasının birincilik ödülünü Mimar Çetin Kanra ile birlikte kazandı. Bu ve buna benzer heykelleri İsveç Hükümeti tarafından satın alınarak Vasa Gymnasium, Sundswal Meydanı, Teknoloji Kraliyet Akademisi, Mimarlık ve Şehir Terminali Okulu'nda dikilmişti. [12]

1981 yılında Ressam Yüksel Aslan ile birilikte Sedat Simavi Görsel Sanatlar ödülüne layık görüldü. Yaşamının son yirmi yılını ailesiyle birlikte yaşadığı ve atölye olarak da kullandığı Hulda adlı teknesinde geçirdi.

Yapı Kredi Sigorta Genel Müdürlüğü binasının önünde bulunan Akdeniz Heykeli sanatçının Türkiye'de bulunan çalışmalarından en bilinenidir.

1959 yılında İsveç’e yerleşmiş bu kaşif sanatçımız İsveç asıllı eşi ile Hulda adlı bir teknede ve Stockholm yakınlarındaki bir fiyordda 20 yıl birlikte yaşamışlar ve İsveç’teki bu fiyordda 30 Aralık 1986’da 65 yaşındayken hayata gözlerini yummuştur. Ölümünden önce yakılmayı vasiyet etmiş olan sanatçının cesedi yakılarak vasiyet ettiği gibi cesedinin külleri Baltık denizine dökülmüştür.

Türkiye'de de eserleri sergilenmiş olan olan Koman'ın bazı heykelleri Divan Hotel ve İstanbul Halk Sigorta Şirketi Binası önünde ve Ankara 'da Seğmenler Parkı'nda görülebilir. Seğmenlerdeki bronz heykeli ölümünden altı yıl sonra, 31 Aralık 1992 tarihinde törenle açıldı. [13]

Hulda, adlı ev gemisi İlhan Koman Vakfı’nın düzenlediği Hulda Festivali nedeni ile Stockholm’den 2010’daİstanbul’a, Güzel Sanatlar Akademisi rıhtımına getirildi. "Heykel sanatçısı İlhan Koman’ın vefatına kadar ev ve atölye olarak kullandığı “M/S Hulda” isimli Bilim ve Sanat gemisi, Stockholm’den başlayan ve 16 ay süren yolculuğuna İstanbul’da son verdi. …Gemi, İlhan Koman’ın 1946 yılında mezun olduğu ve öğretim üyeliğini yaptığı Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesinin önüne yanaşırken, üniversitenin Osman Hamdi Bey Salonu’nda, İlhan Koman’ın eserlerinin de yer aldığı Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesinin 2010 akademik yıl sergisi açıldı. Sergiye Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Rahmi Aksungur İsveç Başkonsolosu Torkel Stiernlöf ile yerli ve yabancı davetliler de katıldı. "[14]

Doğum yeri olan Edirne ‘de onun anısına İlhan Koman Resim ve Heykel Müzesi açıldı.[15] Eserleri İskandinav ülkelerindeki müzayedelerde yüksek fiyatlara gitti. İsveç ve diğer Baltık Ülkelerinde adına anma törenleri düzenlendi. [16]Arama motoru Google, İlhan Koman’ı 98. yaş gününde doodle yaparak şereflendirmişti. ( 2019 )

Yapı Kredi Sigorta Genel Müdürlük binasının önündeki meşhur Akdeniz heykeli ve Anıtkabir’in doğu kabartmaları sanatçının ülkemizdeki çalışmalarından en çok bilinenleridir.

SANATÇI DETAYLARI

İlhan Koman kendi Sanat anlayışını şu şekilde özetlemektedir: " Bir nesnenin sanat olması için, has, öz, gerçek olması gerekir Sanatta tek ölçü budur Sanatın kopya, özenti, taklit olmayan, kendi kendine bir olay olması gerekir Bu, küçük veya büyük de olur, obje de eşya da olur, figüratif veya NON-FİGÜRATİF de olur Bütün sorun tek ve gerçek olmasıdır. Bir de Racine'in Sanatı tarifi vardır: Sanat, hiçbir şeyden bir şey yapmaktır Ben bazen çalışmamdan memnun olmayınca, kendi kendime küfür ve alayla Racine'in lafını tersyüz edip, şimdi bir şeyden hiçbir şey yaptın be mübarek adam, derim Aslında sanat, bence insanın bilinmeyene doğru çıktığı bir serüvendir Sanatçı, devamlı kendisini yenileyebilmelidir…"

İlhan Koman Türk heykelinde, kalıplaşmış formu parçalamakta ve yeni arayışlara yönelmekte etkili olan Sanatçılar arasında yer almaktadır.

Evrensel Sanatçı özelliği taşıyan İlhan Koman’ın eserlerinde geometrik ve soyut heykelcilik anlayışı ağır basmaktadır. 1965 ten sonraki eserlerinde ise lirik soyut bir heykelci özelliğine bürünmüştür. “Bu heykeller daha çok antik Nike heykellerini andıran bir özellik taşımaktadır.”