Şatır Kökeni Anlamı Osmanlıda Yaya Teşkilatı
Şatır
Osmanlıca yazılışı: şatır : ساطر
Şatır Arapça kökenlidir ve sülasi kökü “ ştr “ dir. Şāṭir شاطر Türkçede "becerikli, kurnaz" anlamlarına gelir. Şatır ve şatir Arapçadaki "becerikli olma” anlamına gelen şetâret ve şuttâr sözcükleri ile aynı kökten gelmektedir.( bkz Şatr Nedir )
Şatır kelimesi sözlüklerde “şen, şuh, neşeli" [1] Neş'eli, keyifli, şen. “Büyük bir kimsenin atı yanında gitmekle vazifeli ağa.”[2] “"Tören ve alaylarda padişahın, vezirin yanında yürüyen görevliler." [3] Anlamları ile tarif edilir.
Şatırlar, Osmanlı saray teşkilâtında padişahın ve vezirlerin yakınlarında yer alan yaya sınıfına mensup kişilerdi. Banların görevleri haber götürüp haber getirmekti. Bu nedenle peykler ile birlikte çalışırlardı. Peyklerin bir kolu olarak teşkilatlanan şatırlar törenlerde, bayramlarda, Padişahın Eyüp sultan ziyaretlerinde alaylarda vb gösteriş unsuru olarak da kullanılırlardı. Kıyafetleri peyklerin kıyafetleri gibi süslüydü ve başlarına madenî üsküf giyiniyorlardı. ( bkz Peyk Nedir Haberci Ulak ve Padışah Alayı )
Şâtırlar çoğu kez iç oğlanları arasından, nâdiren de peykler içinden seçilirdi.[4] Şatırlar elli veya en fazla altmış kişiden oluşurdu ve şatırların başına da şatır başı denirdi. Vezirlerin ve defterdarlarında az sayıda şatırları olurdu.
Törenlerde ve merasimlerde solaklar ve peykler ile birlikte padişahın ve vezirin yanında bulunan görevliler oluyorlardı. Şatırlar peykler gibi hızlı ve uzun süreli koşabilen kişilerden seçilirdi ve şatırlar da peykler gibi çok hızlı koşarlardı. “10 saatte üç menzillik mesafe olan Edirne Dimetoka arasını koşan bir şâtırı IV. Mehmed'in ödüllendirdiği meşhurdur. “[5]
Şatırlık teşkilatı II. Mahmud zamanında ortadan kaldırıldı.
Bırağır anı dahî sâyesi gibi yolda
Olsa ger şâtır-ı endişe ile pâ-der-pâ Nefi
KAYNAKÇA
[1] Ahmet Vefik Paşa, Lugat-ı Osmani
[2]https://www.osmanice.com/osmanlica-36082-nedir-ne-demek.html
[3]https://turkcenedemek.com/kelime/%C5%9Fat%C4%B1r/
[4] ZEYNEP TARIM ERTUĞ, https://islamansiklopedisi.org.tr/satir
[5] İskender Pala , Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü
