Şehinşahname ve Minyatürleri Seyyid Lokman ve Nakkaş Osman
İstanbul Rasathan esi- şehinşahname
Şehinşahname ve Minyatürleri Seyyid Lokman İle Nakkaş Osman
ŞEHİNŞAHNAME NAKKAŞ OSMAN VE EKİBİ
III. Murat ın sür namesi, 1582 de III. Murat’ın oğulları için düzenlenen ve 52 gün süren büyük at meydanı şenliklerini 437 minyatürle tasvir etmektedir.
Eser II. Selim ve III. Murat zamanında sarayın Şehnamecisi olan Seyyid Lokman [1] ve Nakkaş Osman’ın ekibi tarafından yazılmış olan bir tarih ve minyatür kitabıdır. Seyyid Lokman’ın kaleminden çıkan eser tezhip, müzehhep, hat ve minyatürcülerden oluşan Nakkaş Osman ve ekibi tarafından minyatürler ve bezemelerle de süslenmiş bir eserdir.
“Şehinşahname” iki cilttir. Her iki cildinde Nakkaş Osman’ın atölyesinde hazırlanmış olan toplam 95 minyatürle süslenmiştir. Şehinşahname’nin I. cildi 1581 [2]II. Cildi ise 1592 tarihinde bitirilmiştir. Bu eser toplam 25 sene saray Şehnamecisi olarak görev yapan Seyyid Lokman ile o yıllarda sarayın baş nakkaşı olan Nakkaş Osman ve ekiplerinin ortaklaşa çalışmaları sonucunda ortaya çıkmış olan, özellikle minyatürleri ile önem kazanmış bir eserdir.
Seyyid Lokman’ın son Farsça Şahnamesi olan bu eser Sultan 3. Murad’ın tahta çıkışın 1574 den, 1581 yılına kadar olan dönemi anlatan bir eserdir. Bu eser Şehinşahname’nin ilk cildini oluşturur. İlk cildin yazma nüshası İstanbul Üniversite Kütüphanesi F. 1404 ve ve Topkapı Sarayı Müzesindedir kayıtlıdır. Şehinşahname’nin birinci cildi olan bu eserde 58 minyatür bulunur. Eser Nakkaş Osman’ın başında bulunduğu bir ekip tarafından resimlendirilmiştir.
“989/ 1581 tarihli Arşiv belgesine göre Şehinşahnameyi hazırlayan sanatçı sayısı yirmi iki kişidir. Bu yirmi iki kişi ise şunlardır:
III. Murad'ın cülûsu (Şehinşâhnâme)
Nakkaşlar: üstad Osman, Ali, Hasan, Mehmed ve diğer Mehmed, Fazlullah Osman, Şah Mehmed, Musa müzehhib
Mücellidler: Mustafa ser, Abdî, İsmail Abdullah çırak
Katipler: Alaaddin Mansur Şirazi, Seyyid Kasım, Katip Haydar, Şemseddin Mehmed, Cafer Abdullah ebna-yı sipahiyandan ehl-i hıref katibi, çırak Mustafa Ferhad
Eserin ketebesinde Alaaddin Hüseyin Şirâzî tarafından temize çekildiği kayıtlıdır. Halbuki 5 Receb 989/5 Ağustos 1581 tarihli belgeye göre, ondan önce bu işi yapan katip İlyas’tır.” [3] “Şehname-guy Mevlanâ Lokman Sultan Selîm-i Sanî zaman-ı şeriflerinde vaki olan hususu yazup temam etmeğin zeametine 10 000 akçe terakkî buyurıldı. Ve Şehnâmeyi tasvir eden Nakkaş üstad Osman ile Ali’ye mahlûlden ikişer akçe terakkî buyurıldı.”[4]
Seyyid Lokman’ın yazdığı ve Nakkaş Osman ile ekibin süslediği Şehinşahname’nin ikinci cildi ise Sultan 3.Murad’ın saltanatının 1581-1588 yılları arasındaki olayları kapsar. Şehinşahnâme’nin ikinci cildi(Topkapı Sarayı Müzesi Ktp. B. 200) de kayıtlıdır. II. cildi Safer 1001 / Kasım 1592 sonunda tamamlanan Şehinşahnâme, Mirza Ali b. Hacim Kulu tarafından temize çekilmiştir.[5]
Eserin yazılması temize çekilip resimlenmesi oldukça uzun sürmüştür. Yazılması 1592 de tamamlanan bu Şahnâme temize çekilip resimlenmesi 1006 (1597) yılında gerçekleşebilmiş, Sultan 3.Murad öldüğü için eser yeni Sultan 3.Mehmed’e takdim edilebilmiştir. .
Seyit Lokman, Nakkaş Osman ve ekiplerinin iş birliği ile hazırlanan bu eser Şahnâme türünün son örneği olmaktadır. Şehinşahname’nin ikinci cildinde ise toplam 47 minyatür bulunur. Şehname’nin her iki cildinde ise toplam 95 minyatür vardır.
“Osmanlı ordusunun savaşlarının kalabalık ve küçük figürlerle ustalıkla canlandırıldığı karşılıklı tam sayfa boyundaki çalışmalar klasik minyatür üslubuna uygundur ve dönemin en başarılı örnekleri arasındadır. III. Murat zamanı ve Şehzade Mehmet’in sünnet düğünü 42 minyatürde resmedilmiştir.” [6]Bu minyatürlerde savaşlar, ordunun yürüyüşleri, kale onarımları, sarayda yapılan törenler, III. Murad’ın çocuklarının sünnet düğünün temsil eden figürler, Topkapı Sarayının çeşitli yerlerinde yapılan törenler, kabuller, 1581 yılındaki sünnet düğünü, vs. gibi konular tasvir edilmiştir.
Birinci ciltte karışlıklı iki sayfada yer alan ve sarayda bir bayram sabahını gösteren minyatür, bayramlaşma geleneğini yansıtması bakımından dikkat çekicidir. Şehinşahname’nin ikinci cildindeki bayramlaşma konulu minyatür, bayramlaşma konulu tasvirlerin ilk örneklerindendir. (TSMK, B. 200 y. 159 – 160 a). Yine ı. Ciltte III. Murad’ın harem bölümüne yaptırdığı köşkü gösteren bir minyatür de oldukça güzeldir. [7] Yine birinci ciltteki bir başka minyatürde ise Galatasaray’da yaptırılmış olan Rasathane ve burada yürütülen bilimsel çalışmaları gösteren minyatür de oldukça mühimdir. “Eserin resimleri işçilik bakımından çok özenli olmamakla beraber, anlatım ve kompozisyon aşaması bakımından Türk minyatürünün başyapıtları arasıda yer alacak değerdedir.”[8]
Şehinşahname’nn ikinci cildindeki minyatürler ise Osmanlı ordusunun sefere çıkışı ile ilgili minyatürler dikkat çekmektedir. Bu eser III. Murad dönemine ait olayları yazı ile belgelemesi dışında bu devre ait sunduğu görsel objeler ile oldukça önemlidir. Devrin kıyafetleri, ordunun düzeni, ordu kıyafetleri, silahları ordu düzeni, saray hayatı, törenler, Osmanlı ordusunun Doğu’da kazandığı zaferler, armağan takdimleri, sarayda inşa edilen köşk, 1581 de topa tutularak yıkıldığı için günümüze ulaşamayan rasathane ve rasathane hakkında sunduğu görsel figürler ile o dönemin önemli olaylarını ve özelliklerini bizlere ulaştırmıştır.
Eserin ikinci cildinde yer alan tarihi olaylar ise Koca Sinan Paşa’nın İran seferi, Ferhad Paşa’nın Revan seferi, Özdemiroğlu Osman Paşa’nın İran’daki mücadelesi ve veziriazamlığı ve Şehzade Mehmed’in sünnet düğünü anlatılmaktadır.[9]
Bab ı Hümayum( Nakkaş Osman ) Şehinşahnameden Takiyüddin Rasathanesi, Şehinşahname
Seyyid Lokman Aşuri ZÜBDET ÜT TEVARİH
Şehinşahname ve Minyatürleri Seyyid Lokman ve Nakkaş Osman
Seyyid Lokman Aşuri Hayatı ve Eserleri
Seyyid Lokman Aşuri ve Minyatür Eserleri
Şehinşahname ve Minyatürleri Seyyid Lokman ve Nakkaş Osman
Matrakçı Nasuh ve Nakkaş Osman
Nakkaş Osman'ın Hayatı ve Hakkında Tespitler
Şehnameci Talikizade Mehmet Suphi Hayatı ve Eserleri
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/seyyid-lokman-asuri-zubdetu-t-tevarih/80647
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/nakkas-osman-ve-minyatur-sanatciligi/79299
[3] Hilal Kazan, Farklı Açıdan Bir Bakışla Şehnameci Seyyid Lokman'ınSaray İçin Hazırladığı Eserler,Osmanlı Araştımaları, Sayı 35, 2010
[4] 10 S. 989 Erbiâ/ 16 Mart 1581, Çarşamba, BOA, KK.238,s.297.
[5] Hilal Kazan, Farklı Açıdan Bir Bakışla Şehnameci Seyyid Lokman'ınSaray İçin Hazırladığı Eserler,Osmanlı Araştımaları, Sayı 35, 2010
[6] Nazan Yılmaz,Osmanlı Saray Atölyesinin Baş Minyatürcüsü Nakkaş Osman, https://lebriz.com/pages/lsd.aspx?lang=TR
[7] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/sanat/74-minyatur_eserlerimiz_ve_turleri.html
[8] https://www.alasayvan.com/her-telden-egitim-konulari/376849-osmanli-minyatur-sanati-klasik-donem.html
[9] Hilal Kazan, Farklı Açıdan Bir Bakışla Şehnameci Seyyid Lokman'ınSaray İçin Hazırladığı Eserler,Osmanlı Araştımaları, Sayı 35, 2010
