Nakkaş Osman ve Minyatür Sanatçılığı
İstanbul Rasathanesi- şehinşahname
NAKKAŞ OSMAN
16. yüzyılın ikinci yarısında Topkapı Sarayı’nda el yazmaları resimleyen ve sarayın baş nakkaşı olduğunu bildiğimiz Nakkaş Osman’ın hayatı hakkında bilgiye sahip değiliz. Ancak yaptığı 600’den fazla minyatür onun önemli bir nakkaş olduğunu göstermesi bakımından çok önemlidir. [1] [2]XVI. yy.'ın ikinci yarısında, Selim II ve Murat III döneminde, sarayda ser nakkaş olarak görev aldığı ve Seyit Lokman Çelebi ile birlikte çalıştığı bilinmektedir. [3] Kaligrafi Ehl i Hiref ikonusunda da uzaman olduğu sarayda bir resim atölyesi çalıştırdığı, III. Murat’ın yakın çevresinde bulunduğu, oğullarının sünnet düğününü izlediği ve resimlediği, duvar resimleriyle mürekkeple resim yapma konusunda da usta olduğu anlaşılmaktadır. [4] ( bkz Osmanlı Kuyumcuarı Ehl-i Hiref Teşkilatı ve Bize Kalan Mirası)
Nakkaş Osman, on altıncı yüzyıl yarısı sonrası Osmanlı İmparatorluğu dönemi baş minyatürcüsüdür. Doğum ve ölüm tarihleri hakkındaki bilgiler zayıf olmakla birlikte onun çalışmalarının çoğu onaltıncı yüzyılın dördüncü çeyreğinin sonlarına tarihlenir. [5] Buna rağmen 1520 li yılların ortalarında dünyaya geldiği ve 1595 yılından sonra vefat ettiği ortaya çıkmaktadır. [6]
Osmanlı minyatür sanatına ilişkin (bilimsel) yayınlarda önemli bir yere sahiptir. Sanatçının, Osmanlı minyatür sanatı ve nakkaş hanesine biçimsel ve kurumsal yönlerden katkılarının olması yayınlarda sık sık anılmasına neden olmuştur. Ancak, Nakkaş Osman minyatürlerinin biçimsel özelliklerini inceleyen yayınların sayısı, tarihsel yönü ön plana çıkaran yayınlara nazaran oldukça azdır. Sanatçıya ait minyatürlerin biçim özelliklerine değinen yayınlar arasında kompozisyon düzenlerine ilişkin değerlendirme yapanların sayısı ise birkaç âdeti geçmemektedir. Nakkaş Osman minyatürlerinde kompozisyon düzenleri ile ilgili bilgi veren yayınların ön plâna çıkanları arasında: Sezer Tansuğ’un, “Şenlikname Düzeni” isimli kitabı Nurhan Atasoy’un, Nakkaş Osman’ın Eserleri ve Osmanlı Minyatür Sanatına Getirdiği Yenilikler, isimli doktora tezi ve Filiz Çağman’ın,“Şahnâme-i Selim Han Minyatürleri” isimli makalesi sayılabilir. [7]
Nakkaş Osman, Tarihçi Gelibolulu Mustafa Ali ’nin Menakib-i Hünerveran adlı kitabında övdüğü minyatür sanatçılarından biridir. Nakkaş Osman devrin in en önemli nakkaşlarından birisi olmuş, Seyyid Lokman Aşuri ile birlikte çalışmış, çok sayıda minyatür eseri yapmış döneminin diğer nakkaşlarıyla bir ekol oluşturmayı başarmış bir nakkaşımızıdır. Nakkaş Osman , Osmanlı tasvir ve minyatür sanatının en önemli simalarından biridir. Onun eserleri Kanuni devrinden başlayarak II. Selim ve III. Murat dönemlerine kadar devam eder. Bu süreçler içinde Seyyid Lokman ile çalışmış ve sarayın baş nakkaşı da olmuştur.[8]
Nakkaş Osman ve okulunun resimleri doğal, sade ve gerçeğe uygunluğu ile göze çarpar. Nakkaş Osman’ın minyatürleri “ sadelik, kompozisyonda ustalık, belgecilik, biçimde ve içerikte bütünlük göze çarpar. Tam veya çift sayfa minyatürlerde figürlerle çevre uyumludur.”[9]
NAKKAŞ OSMAN’IN ESERLERİ
Nüzhet-el-ekber der-sefer-i Zigetvar
1568-69 tarihli Kanuni’nin son Macaristan seferinin konu edinildiği 39x25cm ölçülerinde 305 sayfalık eserde bulunan 20 minyatür Nakkaş Osman ve ekibi tarafından hazırlanmıştır. ‘Nüzhet-el-ekber der-sefer-i Zigetvar’ adlı kitaptaki minyatürleri Osmanlı Minyatürcülüğünde, bir ekol oluşturduğunun kanıtları olmaktadır.
Matali-i Saadet'ten bir minyatür.
Matali-i Saadet
“Muhammed ibn Amir Hasan’ın yazdığı ve III. Murat döneminde padişahın kızı Fatma Sultan için Arapça’dan tercüme edilen ‘Matali-i Saadet’ (1582)[10] adlı astroloji ve fal kitabında yer alan minyatürler Nakkaş Osman ve ekibi tarafından hazırlanmıştır. Bu eserde Nakkaş Osman’ın ve ekibinin yaptığı 68 minyatür bulunur. Bu minyatürlerde on iki takımyıldız ve diğer gezegenler resimlenmiştir. “21x31cm boyutlarındaki 286 sayfalık kitabın ilk minyatüründe III. Murat, üç renkli duvarda perspektifin gözlendiği odada, desenli bir halı üzerinde oturur ve önünde açık duran kitaba şaşkınlıkla bakar. ” [11]
SURNAME
(H. 1344)
Eser, III. Murad’ın oğlu şehzade Mehmed’in 52 gün 52 gece süren sünnet düğünü eğlencelerini konu almaktadır. Sünnet şenlikleri o günkü adıyla Atmeydanında (Sultanahmet meydanı) yapılmış, padişah ve şehzadesi gösterileri İbrahim Paşa Sarayı’nın meydana bakan cephesindeki şahnişinden izlemişlerdi. Yabancı konuk ve elçilerle saraylılar için de Pargalı İbrahim Paşa Sarayı’nın bitişiğine bir tribün yapılmıştı. Şenliğe cambaz, hokkabaz, perendebaz gibi marifet ehlinin yanı sıra İstanbul’un bütün esnaf loncaları da katılıp hünerlerini göstermişlerdi. Nakkaş Osman, şenlik olayını akış sırasına bağlı olarak sahnelere bölmüş, meydan ve sarayı bir çerçeve halinde tekrarlayarak gösterileri bir film şeridi gibi gözümüzün önüne sermiştir. Bu bakımdan bu Surname sanat ve kültür tarihimiz için çok önemli bir belgesel kaynaktır. [12] ( bkzSurname Sûrnâmeler Süreyya Eroğlu)
Kıyafet-el İnsaniye fi Şemail el-Osmaniye
Nakkaş Osman’ın yaptığı, Osmanlı sultanlarının özelliklerini anlatan 1579 tarihli ‘Kıyafet-el İnsaniye fi Şemail el-Osmaniye’de adlı el yazması kitapta I. Osman’dan III. Murat’a kadar on iki Osmanlı padişahıın minyatürleri yer almaktadır. III. Murat’ın (1574-1595) sanata ve tarihe olan merakı padişah portreciliğin in gelişmesinde önemli bir etken olmuş daha sonraki padişahlarında minyatürlerini yaptırtmalarına heves etmesinde önemli rol oynamıştır.
ŞEMAİLNAME
Nakkaş Osman 33,5x20cm, boyutlarında 77 sayfalı Şemailname’de geçmişteki padişahları çizebilmek için Avrupa’dan getirtilen bazı resimlerden yararlanır. [13] ( bkz Şemail name Padişah Minyatürleri Nakkaş Osman) Ellerinde çiçek veya mendil tutan, bağdaş kurup bir yastığa dayanarak oturmuş padişahların yüzleri dörtte üç profildendir ve ifadeleri belirgindir. Madalyon çerçeveler içine yerleştirilen bu portreler biçim açısından 18. yüzyılın ikinci yarısına kadar kitap sayfalarında şablon olarak kullanılmaya devam eder. Kıyafet ül-insaniye fi şemail il osmaniye (Osman Gazi’den Murat lll’e değin Osmanlı Sultanlarının portreleri), Surname-i hümayun (Murat lll’ün oğlu Şehzade Mehmet’ in sünnet düğünü), Hünername (Osman Gazi’den Selim l’e değin sultanların tahta çıkışı, yaptıkları işler, zaferleri) adlı yapıtlarda bulunmaktadır. [14]
Seyyid Lokman Aşuri i 1579 yılında ‘Zafername’yi ve 1581 yılında ‘Şahname-i Selim Han adlı eserlerdeki minyatürleri Nakkaş Osman ve yardımcısı Ali’nin yaptığını gösteren bir belge vardır. (Seyyid Lokman Aşuri ve Minyatür Eserleri )
Nakkaş Osman ’ın minyatürlerinde doğa tasvirleri, dümdüz bir fon olarak resmedilmiştir. Nakkaş Osman’ın minyatürleri yabancı etkilerden arınarak kendine özgü bir nitelik kazanmış olan Osmanlı Minyatür sanatının izlerini taşıyan minyatürlerdir. Özellikle Nakkas Osmanın Surname-i Humayun daki minyatürleri Osmanlılara özgü minyatürcülüğün şekillendiğini kanıtlayan örneklerle doludur. Ayrıca bu eser belgeci özellikler taşıyan bir gerçekçi örnekleri içindedir. III. Murat’ın oğullarının sünnet töreninin gün gün resimleyen bu eserdeki çevre betimlemeleri hep aynıdır ve aynı gerçeklik unsurlarını taşımaktadır. Mekan hep yanı noktadan bakılarak resmedilmiştir. [15] Fetihleri konu edinen minyatürlerinde savaş sahnelerinden çok, fethedilen yeri çevresiyle göstermeyi yeğlemiştir. Konular çok sayıda figürün yer aldığı büyük kompozisyonlar biçiminde resmedilmiştir. Türk-İslam minyatürüne yenilikler getiren bu yapıtlarda en göze çarpan özelliklerden biri gerçekçi oluşlarıdır. Nakkaş Osman’ın minyatürlerinde yalınlık, gerçekçilik, figürlerdeki çeşitlilik, gözlem gücünü gösteren değişik yüz ifadeleri önemli özelliklerdir…[16]
Nakkaş Osman’ın en iyi bilinen çalışması 1560- 1570 yılları arasına dayanan Pers el yazması ile yapılan Firdawsis Shahnama nin Türkçe’ye tercümesidir. [17] Resimlerle süslediği çalışmaları içinde [18]Zafername, Şahname-i Selim Han ve Şehinşahname sayılabilir. ( BKZ Şehinşahname ve Minyatürleri Seyyid Lokman ve Nakkaş Osman) O ayrıca Siyer-i Nebi’yi resimlerle süsleyen sanatçılardan biridir. 1388 yılında Muhammed’i destansı bir şekilde anlatan eser daha sonra 1595 yıllarında resimlerle tasvir edilmiştir.[19]
NAKKAŞ OSMAN'IN MİNYATÜRLERİNİN BULUNDUĞU YAZMALAR
Nakkaş Osman'ın minyatürlerinin bulunduğu belli başlı yazmalar şunlardır; Tercüme-i Şehname ( 1560-65, TSMK ), Nüzhet-el-ekber (el-esrar) der-sefer-i Zigetvar ( 1569, TSMK ), Zafername ya da Tarih-i Sultan Süleyman ( 1579, Chester Beatty Kütüphanesi, Dublin ), Kıyâfet-ül-insâniye fi Şemáil-el-Osmániye (1579, TSMK ), Şehname-i Selim Han ( 1581, TSMK ), Surname ( 1582, TSMK ) Mataili'l Saada ( 1582, Paris Ulusal Kütüphanesi ), Zübdet-üt-Tevarih ( 1583, İTİEM, 1973), Şehinşahname ( TSMK ) Hünername ( TSMK ), Yusuf u Züleyha ( 1585-90, Chester Beatty ) , Tarih-i Feth-i Yemen (1594, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi ), Siyer-i Nebi (1595, TSMK , Chester Beatty ; New York Halk Kütüphanesi )...
Osman’ın tasvir stili “kolay anlaşılabilir, buna rağmen idrak türünden” olarak tanımlanır. Onun illüstrasyonları en küçük detaylara bile dikkat çeker ve olayları gerçekçi bir şekilde gösterir. [20] Onun çalışmaları sonraki jenerasyon olan Osmanlı İmparatorluğu saray ressamlarını kendi çalışmalarından kaynaklanan önemli işler ile etkiledi. [21]
Orhan Pamuk’un Benim Adım Kırmızı adlı romanında kullanılan karakterlerden biridir.[22] Romanda, gerçekte olduğu gibi Başnakkaş’tır. Romanın sonlarına doğru gerçek bir nakkaş gibi kendini kör eder. Ölümüyle Osmanlı nakşının bir devri kapanmış, nakış “Frenk usullerinin” tesirine iyice açık hale gelmiş ve bu da nakşın “resme” evrilmesine ve nakkaşın değer kaybetmesine yol açmıştır. Bu anlamda Nakkaş Osman, Osmanlı nakşının da sonunu temsil eder.
Bab ı Hümayum( Nakkaş Osman ) Şehinşahnameden
Nakkaş osman, Surname-i Hümayun, pehlivanlar
NAKKAŞ OSMAN İLGİLİ LİNKLER
Nakkaş Osman ve Minyatür Sanatçılığı
Nakkaş Osman ve Minyatürlü Eserleri
Şemail name Padişah Minyatürleri Nakkaş Osman
Şehinşahname ve Minyatürleri Seyyid Lokman ve Nakkaş Osman
Üstat Nakkaş Osman Hayatı Hakkında Tespitler
Matrakçı Nasuh ve Nakkaş Osman
Seyyid Lokman Aşuri Zübdetü't Tevarih
Şehinşahname ve Minyatürleri Seyyid Lokman ve Nakkaş Osman
Seyyid Lokman Aşuri Hayatı Eserleri
Seyyid Lokman Aşuri ve Minyatür Eserleri
KAYNAKÇA
· [1] https://nalanyilmaz.blogspot.com/2010/04/nakkas-osman.html
· [2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/ustat-nakkas-osman-hayati-hakkinda-tespitler/80750
· [3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/ustat-nakkas-osman-hayati-hakkinda-tespitler/80750
· [4] Nalan Aracı, Nakaş Osman'ın Surname Yapıtından Resim Yorumları, Mersin Ünver., SBE, Resim Anadalı, Yüksek Lisans Tezi, 2005
· [5] ttps://tr.wikipedia.org/wiki/Nakka%C5%9F_Osman
· [6] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/nakkas-osman-ve-minyaturlu-eserleri/80593
· [7]Ruhi KONAKNakkas Osman Minyaturlerinde Kompozisyon Duzeni Ve Sanatsal Uretimler,ükseklisans: 2002… Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü GüzelSanatlar Eğitimi Anabilim Dalı Resimİş Öğretmenliği BilimDalı , Erzurum, 2002
· [8] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/ustat-nakkas-osman-hayati-hakkinda-tespitler/80750
· [9] https://nalanyilmaz.blogspot.com/2010/04/nakkas-osman.html
· [10] https://www.nuveforum.net/829-geleneksel-sanatcilar/272121-nakkas-osman-minyaturcu/
· [11] Nazan Yılmaz,Osmanlı Saray Atölyesinin Baş Minyatürcüsü Nakkaş Osman, https://lebriz.com/pages/lsd.aspx?lang=TR
· [12] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/az-bilinen-selcuklu-ve-osmanli-minyaturculeri-ile-eserleri/80072
· [13] https://nalanyilmaz.blogspot.com/2010/04/nakkas-osman.html
· [14] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/gravurun-tarihcesi-ve-teknigi/112393
· [15] Nalan Aracı, Nakaş Osman’ın Surname Yapıtından Resim Yorumları, Mersin Ünver., SBE, Resim Anadalı, Yüksek Lisans Tezi, 2005
· [16] Ruhi KONAKNakkas Osman Minyaturlerinde Kompozisyon Duzeni Ve Sanatsal Uretimler,ükseklisans: 2002… Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü GüzelSanatlar Eğitimi Anabilim Dalı Resimİş Öğretmenliği BilimDalı , Erzurum, 2002
· [17] https://tr.wikipedia.org/wiki/Nakka%C5%9F_Osman
· [18] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/semail-name-padisah-minyaturleri-nakkas-osman/80646
· [19] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/sehinsahname-ve-minyaturleri-seyyid-lokman-ve-nakkas-osman/80748
· [20] https://tr.wikipedia.org/wiki/Nakka%C5%9F_Osman
· [21] https://tr.wikipedia.org/wiki/Nakka%C5%9F_Osman
· [22] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/benim-adim-kirmizi-hakkinda-konu-ozet-inceleme/80172
