Sıhhat-nâme Nedir Örnekler

Sıhhat-nâme  :  نامه صحت

Osmanlıca yazılışı sihhat:  صحت

Osmanlıca yazılışı nâme :  نامه

Sıhhat-nâme

Divan edebiyatında hastalanan birisinin genellikle padişahlara ve yüksek düzeydeki devlet adamlarına hatta zebgin kimselere sıhhat ve afiyet dilemek, hastalanmış ise sağlığına kavuşması için  dua etmek, iyileşmesini temenni etmek  hatta daha ziyade iyileşen hastayı tebrik etmek, bundan duyulan sevinci paylaşmak ve müjdelemek amacıyla yazılmış olan şiirlerdir.  

Sıhhat-nâmelerin daha ziyade kaside şeklinde yazıldıkları,  hastanın iyileşmesi için duâ edilip iyi temennilerde bulunulması bu sayede de caize, hediye vb temin edilmesi maksatlı yazıldıkları anlaşılır. Divan şairleri “ramazan, bayram ve sair vesilelerle olduğu gibi bu maksatla da manzumeler yazarlar ve takdim ettiklerinden caize koparırlardı".[1]

Divan şiirinde bir hastanın iyileşmesi dileği ile yazılmış manzumelerin sayısı fazla değildir. Fakat az da olsa tamamen birinin iyileşmesi adına yazılmış şiirlere de rastlanılır. Hatta sağlık konulu müstakil ve hayli hacimli eserler de yazılmıştır. Örneğin Ahmedi'nin “Tervihü'l-ervah “adlı eseri tıbba dair bir mesnevidir ve toplamdan on binden fazla beyitten oluşmaktadır. Fuzüli'nin Sıhhat u Maraz adlı mesnevisi de bu şekilde ve amaçla yazılmıştır.

Ancak bu tip şiirlerin sadece hastalık nedeni ile yazılmadığı sıhhat ve hastalık konulu beyit, manzume ve eserlerin de olduğu bu konuda yazılmış beyit veya manzumelerin de sıhhat name olarak kabul edilebileceği malumdur.  Eskilerin anlayışlarına göre insanların sağlığı veya hastalığı  Dört Temel Can Sıvısı Ahlât-ı Erbaa Dört Hıltolarak tarif edilen sıvılarla ilgilidir. Sevda, safra, dem ve balgam olarak ifade edilen bu dört hıltın veya sıvını birinin diğerine galebe çalmasından birinin diğerinin dengesini bozarak birinin kirlenmesinden  dolayı hastalıklar ortaya çıkmaktadır. [2]

Hastalık ve sıhhat ile ilgili şiirlerin birçoğu aşk konusu etrafında karşımıza çıkmaktadır.  Aşk konulu şiirlerde aşk, hastalık ve sağlıkla ilgili unsurlara da temas edilir. Hatta eski devrin anlayışına göre aşk da bir hastalıktır. ( bkz Sevda ve Süveyda Nedir Aşk Hastalığı ve Aşk Sıvısı)

Aşk da bir hastalık kabul edildiğinden sıhhat veya sağlık en çok aşkla ilgili şiirlerde kaşımıza çıkar. Ancak aşk hastalığı şair tarafından tedavisi istenmeyen bir hasatlık olmaktadır. Bu düşünce Fuzuli’nin aşağıdaki beytinde çok güzel ifade bulmuştur.

Aşk derdiyle hoşem el çek ilâcımdan tabîb

Kılma dermân kim helâkim zehri dermândadır. (Fuzûlî) 

Suhhat ve hastalık aşk konulu şiirlerde bir kıyas malzemesi olarak da karşımıza çıkar. Bu nedenlerle müstakil örnekleri az olsa bile hastalık ve sağlık konusu divan şiirinde çok sık karşımıza çıkar. [3]

Sıhhatnameler hakkında çok detaylı incelemeler ortaya konulmamıştır. Konu ile ilgili tek bilimsel çalışma, Prof. Dr. Mehmet Arslan’a aittir. Buna rağmen Divan şiirinde sağlık ve hastalıkla ilgili pek çok beyit bulunmaktadır. Hatta bu şiirlerde pek çok hasatlığın adı ve tedavisine de rastlanılır.

Sıhhat-name konulu şiirler o devirlere dair hastalık iyileştirme yöntemleri, hastalıklar hakkında detaylı bilgiler de verirler. Özellikle veba, humma, remed, çiçek, nezle gibi hastalıklar şiirlerde çok yer alır. Şiirlerden çıkan sonuçlara göre “ilaçların yapımında salep, anason, afyon, ebegümeci, hatmi yaprağı, sinameki, üzerlik tohumu, kına, hardal gibi bitkilerden faydalanıldığı dikkati çeker. Kanamayı durdurmak için yaranın üzerine örümcek ağı konması,' soğuk algınlığına karşı şişe çekmek [4] gibi uygulamaların olduğu görülmektedir. Hastalıktan, nazardan kem gözlerden kurtulmak için muskalar hamaylı, yazıldığı,  nazardan hasatalılardan vb kurtulmak için nazar boncuğu, koçboynuzu, sığır kafatası, sarımsak, üzerlik otu vb kullanıldığı, [5] yaralara kantaron yağı sürüldüğü  vb bu gibi dizelerden anlaşılır

Sıhhat istersen eğer çekme tabibin şerbetini

Mihnet ü gam derdine gayet devadur şişe çek (Hayali Bey)

Halk içinde mu'teber bir nesne yok devlet gibi

Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi    Muhibbi

K'idüp humma-yı harb ü fitne kablen-nadc bulıranın

Karib olmuşdu kim kasd eyliyecan-ı cihan üzre (Nedim)

Kamu ugradı derd-i çeşme el-hak

Ki aldı göz rıürırı ak kara bakmak

Kimi hoş oldı fasda itmedin kasd

Kimi olmadı itmeyince ol fasd (Zaifl/

Sıhhat istersen eğer çekme tabibin şerbetini

Mihnet ü gam derdine gayet devadur şişe çek (HayaU Bey

Vehm ilen söyler dil-i mecrüh peykanun sözin

İhtiyar ilen içer her kimde olsa yara su             (Fuzuli)

Aşk derdiyle hoşem el çek ilacımdan tabib

Kılma derman kim helakim zehri dermanındadır (Fuzuli)

KAYNAKÇA 

[1] Mehmet Zeki Pakalın, "Sıhhat-name" mad. Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: MEB. Yay. 1993,III, 204

[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/dort-temel-can-sivisi-ahlat-i-erbaa-dort-hilt/133628

[3] SuhhatnamEler hakkında geniş bilgi için BKZ : HalUk GÖKALP, DİVAN ŞİİRİNDE SIHHAT-NAMELER, Türk Kültürü iİncelemeleri Dergisi 14, İstanbul 2006, 101-130.

[4] HalUk GÖKALP, DİVAN ŞİİRİNDE SIHHAT-NAMELER, Türk Kültürü iİncelemeleri Dergisi 14, İstanbul 2006, 101-130.

[5] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/nazar-turleri-nazardan-korunma-yollari-nazar-dualari-ve-nazarliklar/74803