Tekkellüm Kökeni Anlamları

“ Bir dili konuşma" anlamına gelen tekellüm ( takallum)  تكلّم   Arapçada “ söz, konuşma” anlamlarında sözcükler üretilen “klm” kökünden gelir. Tekellüm sözcüğü “konuştu” anlamına gelen Arapça “kalama, كلم ” fiilinin tefa’ül vezninden türevi olmaktadır.  Bu nedenle "tekellüm eden, bir dili konuşan" anlamındaki mütekellim [1]ile kelam, kelime hatta kalem[2] sözcükleri ile aynı köke dayanmaktadır.

Âşık Edebiyatında Tekkellüm Tekerleme Yarışması

Tekellüm âşık edebiyatında âşıklar arasında yapılan yarışmalar ve fasıllarda yapılan yarışmayı ifade eden bir terim olmaktadır. Tekkellüm âşık fasılları denilen yarışma meydanlaşmaların en önemli bölümüdür. Âşıkları bu fasıllarda veya yarışmalarda söylenmesi zor olan sözcükler ile tekerleme söyleyerek ve rakip aşığı mat etmeye, galip gelmeye veya rakibi yenmeye de çalıştığı için bu aşıklar faslına tekerleme de denmiştir

Âşık fasılları şu bölümlerden oluşur: [3]

A: Hoşlama: Âşıklar bu bölümde katılanları ve misafirleri güzel sözlerle karşılar ve selamlar. Önemli misafirleri isimleri ile zikrederek ve onları onurlandıracak şekilde "Hoş geldiniz", "Safa geldiniz", "Merhaba" redifli irticalen şiir söylerler. Bu faslı organize eden kişiler ve faslın yapıldığı yer hakkında da övgüler söylenmiş olur.

B: Hatırlatma Yâd Etme: Âşıklar bu bölümde kendilerini yetiştiren ustalarından söz ederek hangi aşığın yetiştirmesi olduklarını ve yörelerini belirtmiş olurlar. Üstat kabul ettikleri âşıkları saygı ile anarak mensup oldukları âşıklık kolunu da işaret etmiş olurlar.

C: Tekkelüm Bölümü: Âşık fasıllarının karşılaşma ve meydanlaşmalarının en önemli bölümüdür. Tekkellüm;  meydanlaşma, atışma, karşılaşma ve yarışmaların yapıldığı bölümdür. Bu bölüm âşıkların saz, söz, hüner, zekâ ve diğer tüm yeteneklerini ortaya koydukları bölümdür. Âşıklar bu bölümde ilk önce verilen ayağa göre kendilerini tanıtır ve överler. Tekellüm bölümü birçok safhadan oluşur. Ancak her fasılda tekellüm bölümün her safhası uygulanabilecek şartı da yoktur. Aşağıda sıralanacak olan tekellüm safhalarına dörtlükler şeklinde tekerleme söyleme, türkü söyleme, bozlak ve barak havası okuma, divani söyleme, koçaklama, atışma gibi eklentiler dahi yapılabilir.

a)     Açılış: En yaşlı veya yerli aşık dar bir ayak vererek açılış yapar.

b)     Öğütleme: İki âşık verilen dar ayak üzerinden birbirine öğüt verir.  Bu bölümde âşıklar birbirlerini uyarıp, birbirlerine nasihat verebilir. Dini ahlaki tasavvufi nasihatlerde bulunabilirler.

c)      Muamma: Âşıklar birbirlerine bilinmesi zor sorular ve muammalar sorarak birbirlerin ölçer. Bu bölüm âşık faslı ve tekellümün en zor ve en heyecanlı yeridir. Bu bölüm hangi aşığın galip geldiğini belli eden bölümdür.

d)     Sicilleme: Muamma bölümünü geçen âşıklar bir birlerinin soyları, sülaleleri hatta kişilikleri hakkında taşlamaların yapılabildiği bölümdür. Âşıklar,  rakiplerinin soyları, boyları, aşiretleri, ile ilgili bazen acılı, çoğu kez de mizahi maksatlı taşlamalar yapabilir. Hakarete varan taşlamalar hoş görülmez. Âşıklar, bir birlerine seyircileri güldürmek amaçlı “ koca kafalı Avşar”,  kel kafalı Terekeme” “Varsakların acemisi”, “ ekşi delisi Gâvurdağlı “ gibi dokunaklı ve mizahi yakıştırmalar yapabilir.

e)     Yalanlama: Âşıkların bir çeşit yalan söyleme yarışması yaptıkları bölümdür.

f)      Taşlama: Âşıkların taşlama konusundaki hünerlerini ortaya koydukları bölümdür. Âşıklar bu bölümde gündemdeki bir konuyu veya kişiyi eleştirmek hicvetmek amaçlı da taşlama yapabilirler. Bu bölümde galip gelen aşık rakibini nazire türünde yani taşlama yaparmış gibi de övebilir.

g)     Tüketmece ( daraltma) : Daha ziyade buraya kadar yenişemeyen âşıkların bir birlerini sıkıştırma amaçlı dar ayaklı şiirler ve dudak değemez söyledikleri bölümdür. [4]

h)     Gönül Alma âşıklar atıştığı âşığın gönlünü kırdıysa özür diler. Âşıklar karşılıklı birbirlerinin gönüllerini alırlar. Özür dileme saz ve sözle olur. Daha sonra birbirlerinin üstün yönlerini sıralayarak bu bölüme son verirler.

i)       Elveda (Güle Güle) Âşıkların izleyicileri ve rakiplerini uğurladıkları veda ettikleri hitame bölümüdür.  Âşıklar bir güzelleme ya da bir türküden birer dörtlük de okuduktan sonra[5] "elveda", "güle güle" redifli türküler okuyarak programın   bittiğini bildirirler. Adana âşıkları eskiden beri âşık toplantıları yapmaktadır. Âşık fasılları sistemleşmemiştir. Türkiye'de olduğu gibi âşık fasılları Adana'da da ortak bir yapıya bürünmektedir.

j)       Bu bölümde “veda”, “elveda”,” güle güle” redifli dörtlükler söylenir. son bölüme "elveda" veya "güle güle" denilir.

• Tekerleme-i Derviş Halil- Sivrisinek Destanı
• Tekerleme-i Derviş Halil
• Tekerleme Nedir Örnekleri Türleri ve Yapıları
• Masal Nedir Yapısı Unsurları Tekerlemeleri
• Oruç Baba'nın Seçtiği Tekerlemeler
• Türki-i Tekerleme Be gaziler dinleñ hasbi ali

KAYNAKÇA

• [1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/m%C3%BCtekellim
• [2] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/kalem
• [3] Umay Günay, Türkiye'de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, Ak-çağ Yayınevi, Ankara, 1992, s. 3-4.
• [4] Erman Artun," Ozandan Âşığa Halk Şiiri Geleneğinin Kültür Kaynakları", içel Kültürü, Yıl 9, Sayı. 14, içel 1995.
• [5] Prof. Dr. Erman Artun, “Adana Âşıklık Geleneği ve Âşık Fasılları”, https://turkoloji.cu.edu.tr/CUKUROVA/makaleler/4.php