Tip İle Karakter Nedir Edebiyatta Tip ve Karakter Ayrımı
Tip Nedir
Tip ve karakter kurmaca eserlerde, film ve senaryolarında kullanılan terimler ve kavramlardır. Kurmaca eserlerdeki tipler; belirli bir zümreye ( Laz, Acem, Levanten, Kayserili, Kasımpaşalı, gemici, tayfa gibi ) ait kalıplaşmış tavırları, inançları, kılık kıyafetleri vb olan; mensup olduğu zümrenin ortak özelliklerini ortaya koymak vazifesini üstlenen vekiller olmaktadır. Tiplemeler bireysel değil, genel ve toplumsal özellikleri ile öne çıkan temsili modellerdir.
Tip veya tipler, davranışları, adetleri, düşünceleri, kıyafetleri hatta aksanları ile dahi belli bir inancı, mezhebi, zümreyi, ideolojiyi, mesleği veya toplumsal grubunu temsil eden şablon veya model figürler olmaktadır. Örneğin Ortaoyunu, , Karagöz ile Hacivat oyunlarındaki; Laz, , Rumelili, Kayserili, Ermeni, Rum, Yahudi, Sarhoş, Bekçi gibi yardımcı simalar, tavırları, şiveleri kılıkları ve diğer özellikleri ile mensubu oldukları zümre ve kesitlerin şablonlarını taşıyan modeller olmaktadır. ( bkz Karagöz Oyunu Bölümleri Tipleri Gereçleri Tüm Özellikleri- Karagöz Oyunları Kökeni Tipleri ve Özellikleri )
Bazı eserlerde cimrilik, oburluk, kurnazlık, saflık, fedakârlık, köylülük, zenginlik gibi genele hitap eden vasıfları ile ortaya konulan tiplere de yer verilir. Hatta Moliere’nin Cimri , Kibarlık Budalası , Hastalık Hastası, Dom Juan adlı eserlerinde olduğu gibi huyları ve sosyal sınıfların temsili tiplemeleri eserlerin karakteri haline gelecek şekilde geliştirilebilir.
Farklı yazarların yazdığı değişik türlerdeki kurmaca metinlerdeki tipler farklı isimler altında olsalar bile şablon nitelikleri ile karşımıza çıkabilir. Örneğin pek çok farklı yazarın farklı eserlerinde ortak özelliklere sahip tipik bir Laz tiplemesi bulunmaktadır.
Yazarın seçtiği tiplere göre aldığı tavır; yazarın dini, siyasi, felsefi görüşleri veya hayat ve sanat anlayışına göre değişir. Yazarlar tiplemelerine karşı doğal, gerçekçi, karşıt veya yandaş bir tutum sergileyebilir. Onların tiplere karşılık gelen tutumları yazarın bakış açısı ile görüşlerini de ele vermiş olacaktır.
Örneğin Cumhuriyetin ilk yıllarındaki roman, öykü ve tiyatro eserlerinde benzer niteliklere ve düşüncelere sahip gerici, yobaz, cahil; imam veya yobaz dindar tiplemeleri bulunur.
Bazı edebi eserlerde idealize edilmiş tipler; eserin ana karakterleri olarak karşımıza çıkar. Örneğin Ömer Seyfettin’in tarih ve kahramanlık konulu farklı farklı hikâyelerindeki karakterler; düşünceleri, tavırları ve eylemleri ile benzer nitelikler taşır.
Karakter Nedir?
Kurmaca metinlerdeki karakterler; derinlemesine işlenmiş ruhsal, psikolojik yönleri olan; düşünceleri, eylemleri ve tavırları ile tamamen kendine özgü bireysel özellikleriyle öne çıkan; bu nitelik ve nicelikleri ile vaka örgüsünün şekillenmesinde önemli derecede etkili olan kişiler olmaktadır. Karakterler; psikolojik ve ruhi açılardan çok yönlü ve kendine özgü; düşüncelerine derinlemesine değinilen; tavırları ve eylemleri ile vakaya yön veren veya vakanın seyrini değiştiren kişilerdir. Kurmaca metinlerde üzerinde en çok durulan, ana rollerdeki kişilere eserin karakterleri denilir.
Senaryo ve filmlerde karakterlere, baş karakter (protagonist) ve karşıt karakter (antagonist) başaktör, esas oğlan, esas kız gibi adlar da verilmiştir. Kurmaca metinlerde ise aktarılan vakanın en önemli kişileri ise ana karakter veya karakterler olarak adlandırılmaktadır.
Kurmaca Eserlerde Tip ve Karakter Ayrımı
Karakterler; ruhsal, psikolojik, düşünsel ve tavırları yönleriyle dâhil oldukları kesit, zümre, topluma ait normların dışına çıkabilme eğiliminde olan; kendilerine özgü davranabilen, farklı düşünebilen, hisseden ana roller üstlenmiş kişiler olmaktadır. Karakter, şahsi nitelik ve nicelikleri ile mensubu olduğu toplumsal kesitin şablonlarından ayrı bir bireyi temsil eden kahramandır. Karakter, mensubu olduğu millet, kesit halk veya zümreden düşünceleri, tavırları, hisleri, tepkileri ve eylemleri ile farklı ve özel biri haline gelebilen bir şahsiyettir.
Karakterler kurguda en önemli fonksiyonlara sahip, vakaya yön veren, karmaşık ve çok yönlü özellikleri ortaya konulan eylemcidir. Kurmaca eserlerin karakterleri üzerlerinde en çok durulan, geçmişiyle gelmişiyle anlatılan; iç dünyası, düşünceleri, duyguları, zaafları ve üstün yönleri ile hem kendine özgü olan hem de detayları ile aktarılan kişidir.
Örneğin, Don Kişot adlı romanda Alonso Quijano; yaşlı, zayıf, uzun boylu, çelimsiz fiziki yapısı; hayalperest, aklı karışmış, emekli bir aristokrat kimliği ile kahraman bir şövalye olmaya kalkışan kendine özgü bir karakter olmaktadır. Ancak yardımcısı Sancho Panza; kilolu, kısa boylu, tıknaz fiziki yapısı, saf biri olduğu halde çıkarına uygun olunca kurnazlık da yapabilen İspanyol köylüsünün ortalama ve tipik bir modeli olmaktadır.
Madame Bovary romanındaki Emma; hırslı, tutkulu, romantik, gerçek aşkı arayan şatafatlı ve lüks bir hayat yaşamak isteyen, bu amaca ulaşabilmek için farklı kişiler ile evlilik dışı ilişkiler kurmaktan da çekinmeyen bir kadındır. Saflık, aptallık, gurur, cesaret, zayıflık gibi duyguları hep birden yaşayan, kendi zaaflarına rağmen başkalarının zaaflarına da iyi kullanabilen bir roman karakteri olarak çok dikkat çekmiş; yazarını mahkemelerde süründürdüğü gibi yazarından da meşhur olmuş hayali bir karakterdir.
