Kategoriler EDEBİYAT Halk Hikâyeleri Masal Destan Efsane Anonim EdebiyatKaragöz Oyunları Kökeni Tipleri ve Özellikleri

Karagöz Oyunları Kökeni Tipleri ve Özellikleri

14.04.2022

Karagöz oyunundaki başkarakterler Karagöz ve Hacivat’tır. Perde oyunlarına Osmanlılar zamanında Hayal Perdesi Nedir Zıll-i Hayal: Karagöz oyunu da denmiştir. Karagöz ve Hacivat perde oyunları içinden seçilerek popüler olmuş; Karagöz ile mektepli Hacivat’ın yanlış anlamalar dayalı karşılıklı konuşmaları; Osmanlı devrine ait pek çok mesleği, milliyeti, azınlığı, cinsiyeti vb temsil eden tiplemelerin taklidine dayalı konuşmalarına dayanan bir oyun olarak şekillenmiştir.

Karagöz oyunu ve tiplemesinin kökeni hakkında çeşitli görüşler vardır. Bu görüşleri Karagöz’ün kimliği ve perde tiyatrosunun kökeni olarak iki açıdan ele almak gerekir.

Karagöz Tiplemesi ve Kökeni

Evliya Çelebi’yi de referans alan bazı araştırmacılara göre Karagöz “Bizans imparatoru Konstantin'in Çingene seyisi Sofyozlu Bali Çelebi’dir. “[1] Bunu iddia eden halk bilimcileri,” Karagöz’ün Çingene olduğunu beyan etmesini ve Bulgar gaydası çalmasını” görüşlerine destek olarak sunmaktadır. Başka bir görüş ise Karagöz ve Hacivat’ın Orhan Gazi zamanında Bursa’da inşa edilen caminin yapımında çalışan iki usta oldukları şeklindedir. Bu rivayete göre caminin yapımı sırasında bu ikilinin çalışanları güldürüp eğlendirerek inşaat işlerini geciktirdikleri için idam edildikleri; sonra da Karagöz oyunlarının ana karakterleri haline dönüştükleri şeklindedir.

Bu iddianın sahiplerine göre perde tiyatrosunda ( Zıllı-ı Hayal- Hayal Perdesi ) Karagöz ile Hacivat’ı ana karakter yapan kişi ise Şeyh Kuşteri adındaki hayalbaz olmaktadır. Karagöz ve Hacivat'ı çok seven Şeyh Küşteri, onların idam edilmesi üzerine onların kuklalarını yaparak perde arkasından oynatmaya başlamıştır.

Zıllı-ı Hayal, Hayal Perdesi, Perde Tiyatrosu olarak anılan gölge tiyatrosunun kökeni ise kimi görüşlere göre Çin kültürüdür. Bu görüşe göre Uygurlar bu oyun şeklini Çinlilerden öğrenmişler ve Osmanlılara kadar da bu güzergâhtan taşınmıştır.

Bir başka görüşe göre gölge tiyatrosu Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı zaptı ile Memluklardan Osmanlıya taşınmış ve Karagöz İle Hacivat oyunu haline dönüşmüştür.

KARAGÖZİLE HACİVAT KARAKTERLERİ

Oyunun başkarakterleri Hacivat ile Karagöz’dür. Oyunda yer alan diğer kişiler ise, Osmanlı devrindeki meslekleri zümreleri, cinsiyetleri, azınlıkları vb temsil eden tiplemeler olmaktadır.

Karagöz: Kel başına “ışkırlak” adı verilen şapka giyen, gayda çalan, düzgün işi olmayan İçi dışı bir, sağduyu sahibi alaylı bir halk adamıdır. Mektepli Hacivat’ın Arabi Farisi sözlerini anlamadığı için duyduklarını yakıştıran, bu nedenle de Hacivat’a sinirlenen açık sözlü, sağduyulu, cesur bir halk adamıdır. Bazen hile de yapan karısı ile de didişen bir karakterdir.

Hacivat: Kıvrık sivri sakalı ve medreseli serpuşlu, kurnaz, içten pazarlıklı, mektepli, Arabi- Farisi bilen nabza göre şerbet veren, aklı başında biridir. Cahil halkı sembolize eden Karagöz’e karşı bilgiçlik tasladığından sık sık ondan dayak yer. Cahil halkın mekteplilere duyduğu öfkenin dayak atılarak giderildiği bir karakter gibidir.

Oyundaki güldürü Hacivat’ın kullandığı Arabi Farisi sözlere cahil Karagöz’ün yanlış anlamalarından kaynaklanan yakıştırmalara ve öfkelenen Karagöz’ün Hacivat’ı pataklamalarına; mektepli Hacivat ile alaylı Karagöz’ün çatışmalarına dayanır. [2]

Karagöz ve Hacivat Oyunlarındaki Tipler

Çelebi: İstanbul ağzını güzel konuşan, mektepli, kibar iyi giyinen, şiirden hoşlanan bir mirasyedidir.

Tiryaki: Uyuşturucu müptelası işsiz, sürekli uyuklayan işsiz güçsüz bir tiptir.

Beberuhi ( Altı kulaç- Pisbop ) Yılışık ve yaygaracı hızlı konuşan, sık sık ağlayan cüce tipi.

Kayserili (Mayısoğlu) Kayserili şivesiyle konuşan bakkal, pastırmacı veya yumurtacıdır.

Kastamonulu (“Himmet Dayı- Himmet Ağa) : Elinde balta olan kaba saba bir bir oduncudur. Kastamonu şivesiyle konuşur.

Laz: Eli kemençeli, hızlı konuşan, çok geveze ve kimseye konuşma fırsatı vermeyen, çabuk öfkelenip, çabuk sakinleşen bir tiptir.

Kürt: hamallık ya da bekçilik yapan Kürt şivesiyle konuşan bir tiplemedir.

Acem(Püser, Nöker): halıcı, antikacı ya da tefecilik yapan, eğlenceye düşkün zengin bir Acem tipidir

Ak Arap- Kara Arap: halayık, uşak veya devecidir. Kına, kahve, fıstık satar. Hacı Fitil, Hacı Kandil, Hacı Şamandıra gibi adları da vardır.

Arnavut (Mestan Ağa, Bayram Ağa, Celo Ağa, Recep Ağa, Şaban Ağa, Ramazan Ağa): Bahçıvan, ciğerci, celep, korucu veya bozacıdır. Cahil cesaretine sahip hemen silahına davranan kabadayı gibi davranan ama zoru görünce hemen kaçan biridir.

Rumelili (Muhacir): Trakya şivesiyle konuşan “Hüsmen Ağa” mızıkçılık eden bir pehlivan veya arabacıdır.

Yahudi (Çıfıt): Korkak, geveze sarraf veya tefecidir. İnatçı ve pazarlıkçı şiveli konuşan bir tiptir.

Frenk (Rum): Sık sık Rumca kelimeler söyleyen hekim, meyhaneci, terzi veya tacirdir.

Ermeni: Müzik ve şiire düşkün ya kuyumcu ya da lağımcı bir tiptir.

Çerkez: Baş kalpaklı ve beli kılıçlı bir tiptir.

Tuzsuz Deli Bekir: Her an kavga çıkaran kabadayı tiplemesidir. Çoğu kere sarhoştur.

Matiz: Sürekli şarap içen Rum kökenli ayyaş tipidir sarhoş ve külhanbeyi tiplerinin çeşididir.

Zeybek: zulüm görenleri koruyan silahlı bir efedir. Eşkıya ile benzer nitelikler de taşır.

Zenneler: Az konuşan bazen Karagöz'ün karısı rolüne de giren daha çok sesi duyulan kadındır.

Çengi: oyunun sonunda ortaya çıkıp oynayan “çengi kız” veya “Afet”tir.

Cazu: Fitne ve kötülük çıkaran, insanları kılıktan kılığa sokan bir ejder veya bir küp üstünde gezen yılan şeklinde kamçılı doğadışı bir varlıktır.

Cin: doğaüstü yaratıktır.

Bunların dışında "Çingene" "Külhancı", "Pişekâr", "Kavuklu", "Kilci", "Tulumbacılar", "Bekçi", "İmam", "Haham", "Doktor", "Sünnetçi", "Bolulu Aşçı", "Hokkabaz", "Soytarı", "Curcunabazlar", "Köçek", "Cambaz", "Ayvaz Serkis", "Denyo", "Aşık Hasan", "İskele Kâhyası", "Seymenler", "Deliler", "Dansöz", "Bok Ana", "Hımhım", "Kekeme", "Fahişe", "Hermafrodit", "Canan", "Ferhat", "Tahir", "Yaşar (Karagöz'ün oğlu"), "Sivrikoz" (Hacivat'ın oğlu), Hacivat'ın kızı, Sirin'in annesi, Zühre'nin babası gibi pek çok tip de bu oyunda yer alan tiplemelerdir. [3]

İLGİLİ LİNKLERİMİZ

Hayal Perdesi Nedir Zıll-i Hayal: Karagöz

Karagöz Oyunu Bölümleri Tipleri Gereçleri Tüm Özellikleri

Karagöz Oyunları Kökeni Tipleri ve Özellikleri

Anonim Halk Edebiyatı Ürünlerinin Ortak Özellikleri

Anonim Halk Edebiyatı Türleri ve Halk Tiyatroları

Karagöz Boy Boy - Lezgi

Öldü Bil (Karagözlüm)

Hacivat Karagözsüz Ramazanın Neşesi Mi Olur?

Hacivat Ve Karagöz Mübarek Ramazan

Hacivat Ve Karagöz Kurban Bayramı

Hacivat Ve Karagözü Ziyaret Edelim-1. Bölüm