Karagöz Oyunu Bölümleri Tipleri Gereçleri Tüm Özellikleri
Karagöz, en çok bilinen gölge tiyatromuzdur.
Bu oyuna gölge tiyatrosu da denir. Bu oyunun Çinlilerden tarafından bulunduğu, Uygurlara daha sonra da Osmanlılara kadar geldiği yönünde görüşler vardır. Başka bir görüşe göre perde oyunu Memluklarda çok yaygındır ve Mısır'ın fethinden sonra Osmanlılara geçmiştir.
Karagöz Nasıl Oynatılır
Bu oyun beyaz bir perdenin arkasında yakılan mum veya kandilin ışığında, meddah veya hayalci veya hayalbâz denilen oynatıcının çubukların üzerine tutturduğu mukavva veya deriden yapılmış, şekillerin oynatılması ve aynı hayalcinin her tiplemeye ayrı konuşma biçimleri ve aksanlarla seslendirmesi esasına dayanır.
Karagöz oyunu karanlık bir ortamda seyirciye göre arkası aydınlatılmış bir beyaz perdede oynatılır. Karagöz oynatıcısı ( hayalbaz ) seyirciye görünmeyecek şekilde perdenin arkasındadır. Seyircilerin izlediği arka tarafı ışıklandırılmış bu perdeye ayna denir. Perdenin arkasında peş tahtası veya destgâh adı verilen bir raf bulunur. Bu rafın üzerinde ise perdeyi aydınlatan kandil, mum, idare veya gaz lambası gibi şema denilen perdeyi aydınlatan alet bulunur.
Hayalbaz’ın ( Karagöz oynatıcısı) önünde önceden hazırlanmış arkalarına da rahatça tutulup oynatılabilecek şekilde uzun çubuklar takılmış oyun karakterlerinin şekilleri bulunur. Bu karakterler çeşitli renklerle bezenmiş karikatürler gibidir. Deve derisinden yapılmış bu karakterler Osmanlı devrine ait kıyafet, şapka, giysileri, serpuş, takı, kuşak vb ile kendi sınıflarını, memuriyetlerini cinsiyetlerini vb karakterize edecek şekilde yapılmışlardır.
Tek bir hayalci oyundaki her bir tipi ayrı ayrı oynattığı gibi farklı ses tonları ve aksanlarla canlandırır. Yani hayalci, hem Karagöz, hem Hacivat, hem Zenne, , Hem Arnavut, hem Acem, hem Beberuhi vb ye ses olmaktadır. Gerektiği zamanlarda ş arkı, türkü okuyup, tef çalarak Hayalbaz’a yardım eden kişiye ise yardak denir. Yardak oyunca türkü ve şarkıları söyleyen kişidir. Hayalbazın diğer yardımcıları ise çırak, dayrezen, sandıkkâr'dır. [1]Deyrazen ise tef çalan[2] görevli olmaktadır.
Karagöz oyunlarında değişmeyen bir yapı özelliği vardır.
Karagöz Oyunun Bölümleri
Karagöz oyunları: Mukaddime (giriş), Muhavere, fasıl, hitame, bitiş bölümlerinden oluşur.
Giriş ( Mukaddime )
İlk önce göstermelik adı verilen süslü bir görüntü perdeye aksettirilir. Bu bir gemi, perde, ağaç, çiçek vb olabilir. Daha sonra nâreke zırıltısı denilen bir düdük sesi duyulur. Göstermelik perdeden ayrılırken perdeye müzik eşliğinde bir semai okuyarak Hacivat gelir. Semai faslı bitince Hacivat “ Hay Hak!” diye seslenerek bir perde gazeli okumaya başlar. Dua da ettikten sonra Karagöz’ü çağırır. Karagöz gürültüden sinirlenmiş bir şekilde gelerek Hacivat ile kavga eder.
Bu bölümde Hacivat ile Karagöz arasında bir konuşma geçer. Bu konuşmalar fasıl bölümünde aktarılacak olan asıl konu ile de alakadar değildir. Bu perde de Karagöz’ün çıkması ile kapanır.
Fasıl Bölümü
Fasıl, oyunun asıl bölümüdür. Bu bölümde oyunun konusuna göre kadro hayli zenginleşir. Osmanlı devrinde konumlarını, mesleklerini, cinsiyetlerin, milliyetlerini ve mesleklerini, giysi ve aksesuarları ile sembolize eden tiplerin geçit resmi gibi olur. Konuya dâhil olan tiplemeler durumlarını belli eden aksan, şive ve jargonları ile konu içerisindeki rollerini ortaya koyarlar. Oyunu oynatan hayalbazın asıl ustalığı da burada belli olur. Çünkü perdeye gelen her karaktere göre, ağız, şive, aksan ve ses değişikliği yapmak zorundadır. Kahramanların cinsiyetlerine, çocuk, genç ve ihtiyar oluşlarına göre ses çıkaran hayalbaz; oyuncuların Acem, Laz, Arap, azınlık vb oluşlarına göre de aksan, ağız, şive ve söyleyiş özelliğini uygulamak zorundadır.
Fasıl bölümünde yer alan olayları Karagöz ve Hacivat yönlendirir. Alaylı Karagöz’ün cehaleti ve yanlış anlamları, mektepli Hacivat’ın çabaları ile gelişen olaylar düğümleniverince ortaya Tuzsuz Deli Bekir, Külhanbeyi, Efe, Sarhoş gibi bir tip çıkarak fasıl bölümü sonlanır.
Hitame Bölümü ( Bitiş )
Bu bölümde sadece Hacivat ile Karagöz vardır. Aralarındaki konuşma kavgaya dönüşür ve Kargöz Hacivat’ı döver. Hacivat ise “ Yıktın perdeyi eyledin viran. Varıp sahibine haber vereyim heman “ der ve perdeyi terk eder. Karagöz de “ Süri lisan ettik ise affola!” diyerek ayrılır.
Karagöz oyunundaki başkarakterler Karagöz ve Hacivat’tır Bu ikilinin dışında ise her biri bir meslek gurubunu, zümreyi, milliyeti, cinsiyeti vb temsil eden pek çok tipleme vardır. Bu tiplemelerin bazıları şunlardır: Zenne ( kadın) , Tiryaki (Laf ebesi), Laz (kayıkçı, kalaycı), Efe (zorba), Kayserili (pastırmacı), Acem (zengin tüccar), Matiz (sarhoş), Arap (köle), Beberuhi ( Çocuk) , Tuzsuz Deli Bekir Bu tiplerin bazıları Ortaoyunu, Meddah ve kukla tiyatrosunda da karşımıza çıkar.[3]
Oyun hazırcevap, zeki, kavgacı ve kurnaz, cahil halkı ( alaylıyı ) sembolize eden Karagöz ile medreseliyi temsil eden Hacivat ile çatışmaları üzerine kurulmuştur. Bu çatışmalar, her iki karakterin temsil ettikleri sosyal hayat, söylem ve görüş anlayışlarının komedi şeklinde yansıtılması esasına dayanır.
Hacivat Ve Karagöz Mübarek Ramazan
İnceleme Tetkik Tahlil Yazıları Roman Şiir Tiyatro İnceleme Planı
Müzikli Tiyatro Opera Operet Bale Revü Skeç
Tiyatro Nedir Eseri Oyunu ve Unsurları
Cevat Fehmi Başkut Hayatı ve Tiyatro Yazarlığı
Mustafa Tiyatro Özeti Orhan ASENA
Groteks Nedir Edebiyat Tiyatro ve Sanatta
Cumhuriyet Dönemi Tiyatro Yazarları Alfabetik Listesi
KAYNAKÇA
[1] Hakan POYRAZ,,
[2]Def çalana verilen ad. Tef çalıcılara verilen özel ad. https://kelimeler.gen.tr/dayrezen-nedir-ne-demek-82807
[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/hayal-perdesi-nedir-zill-i-hayal-karagoz/110780
