Tiyatro Nedir 

Tiyatro edebi bir tür olarak sahnede canlandırmak maksatlı ve o şartlara uygun yazılmış olaya dayalı bir yazı türüdür.  Anlamsal olarak tiyatroyu oyun ve metin olarak iki ayrı açıdan düşünmek gerekir.

Tiyatroyu bir oyun olarak düşündüğümüzde yaşanmış veya yaşanması muhtemel bir oyun metninin sahnedeki aktörler tarafından sahnede canlandırılmasıdır. Hatta tiyatro denilince tiyatro oynatılan binanın da adı akla gelmektedir.

Tiyatroyu oyun olarak düşünürsek  “ insanların bireysel ve sosyal hayatlarıyla ilgili olay ve olguları gerçeğe uygun olarak bir kurmaca metinden hareketle sahnelenmesi demektir.”  Tiyatro oyunlarının ilk öncelerinin Antik Grek medeniyetinde ortaya çıktığı düşünülür. Zaten Tiyatro sözcüğünün kökeni de Grekçe ve Latinceden gelmiştir.  Tiyatro sözcüğünün Yunancada “seyirlik yeri” anlamına gelen teatron’dan türediğini, dilimize İtalyancadaki teatro sözcüğünden geçmiş olduğu söylenmektedir.

 Tiyatro,  oyunu bir tiyatro metninin yetenekli oyuncular tarafından seyirciler önünde canlandırılması sanatı olarak anlaşılmakta bu sanatın icra edildiği binaya veya mimari, mekâna da tiyatro denilmektedir. Sahnede oynanan tiyatro oyunun yazılı metni ise edebi bir tür olarak kabul edilen tiyatro oyunu metnine de Tiyatro veya piyes denmiştir.  

 

TİYATRO METNİ

Konuyu işleyişi bakımından üç türlü tiyatro eseri vardır. Birincisi, izleyicide acıma ve korku uyandıran asiller ve entelektüeller için hazırlanan tragedi, ikincisi olayların gülünç yanlarını ortaya koyan ve sıradan halk için yazılan komedi, üçüncüsü ise hayatı acıklı ve güldürücü yönleri ile ele alan dramdır.  

Tiyatro metinleri her şeyden önce monologlar üzerine kurulmuştur. Betimlemeler sahne dekorunu aktaracak kadar olur ve kısadır. Üstelik dekor tariflerinde edebi gaye de olmaz.  Tiyatro eseri metinlerinin hareket noktası anlatılacak olan her şeyin konuşmalar içinde anlatılacak  olması zorunluluğudur. Bu nedenle oyun yazarı mekanı, kişileri hatta zamanı dar kapsamlı tutmak , sahnede anlatılamayacak hareketli ve çeşitli sahneleri anlatıları olayları  diyaloglar veya monologlar içinde aktarmak zorundadır.

Tiyatro eseri; yazar, oyuncu, sahne, izleyici dörtgenine göre yazılmak zorundadır. Bu nedenle tiyatro eserinde en önemli unsur yazıların sahnede seyirci önünde canlandırılabilecek şekle getirmektir. Böyle olunca her şey konuşma, , jest, mimik ve tavırlarla ifade edilebilecek şekilde düşünülür.  Tiyatro eserleri hem söz hem de eylemi göz önünde bulundurmak zorunda kalır. Tiyatro yazarı eserini okuyucu için değil seyirci için yazmak zorundadır.  Oyunu yazma amacını oluşturan mesajların, temalarının, fikirlerini vb bu şekilde aktarmaya zorlanır.  Bu yüzden metin , monolog, skeç, gibi uygulamalar haline gelecek şekilde düzenlenir.

 

Tiyatronun ögeleri;

• Kişiler:

Tiyatro eserinde rol alan kahramanlar tiplemeler, yardımcı karakterler vb dir.  Oyunun kişi kadrosu, oyunun türü, konusu, tekniğine göre değişir.  Bazı oyunlar tek kişilik de olabilir. Bazıları ise geniş bir oyuncu  ve kahraman kadrosu gerektirir. Örneğin tragedyalarda çok sayıda kişi yer alır. Sahneye koro bile çıkabilir.  Kişiler; birinci ve ikinci derecede kişiler diye ikiye ayrılır. Oyun yazarı kişilerinin fiziki özellikleri kıyafetleri ve sahne düzeni hakkında da notlar düşer.

 Kimi tiyatro eserlerinde olay hayvanların başından geçmiş gibi de olabilir. Böyle oyunlarda bile konu insan ve insanlık halleridir. O yüzden tiyatro eserleri insanı, insanlığı ve karakterleri anlatmak için yazılırlar. Ama insanı ve insanlığı bir sahnede insanlara göstermektir. Bu bakımdan tiyatro eserleri insani özelliklere ve karakteristik hallere en çok önem veren edebi türdür.

• Olay ya da Durum:

Tiyatro hem söz hem eylem sanatı olarak insanların başına gelebilecek her türlü olayı ele alır. Ancak bu olaylar dar bir sahne ortamında canlandırılabilecek nitelikte olaylar olmalıdır.  Oyunlarda insanın karşılaşabileceği her durum dramatik bir şekilde konu edilir.  Tiyatro eseri de  roman ve öykü gibi , bir olay yazısıdır ve esasında eyleme en çok önem veren daha ziyade eylemi öne çıkaran bir edebi türdür. Doğası gereği tiyatro da en önemli unsurlar olayın canlandırılması, konuşmaların amaca uygun hazırlanabilmesi oyuncuların, jest mimik ve hareketleridir.

Kahramanının kendisiyle ya da çevresiyle çatışması olayları meydana getirir. Oyunlar bu olay örgüleri içinde hırs, ihtiras, öfke , istek, özlem, tutku,  korku... gibi duyguları ortaya çıkartacak şekilde dizayn edilir.

 

 TİYATRO ESERİ PLANI

Tiyatro eserinde olay plânı üç bölümdür: Serim, düğüm, çözüm. Bunlar genellikle iki perde olarak sunulur

Serim:

 İzleyiciler serim bölümünde olayın geçtiği yer ile kişiler hakkında bilgi sahibi olur. Olaylar başlatılır ve ana karakterler belli edilir. Kahramanın kendisi veya çevresiyle yaşadığı çatışmalar ortaya çıkmış olur.  Sosyal çevre ile fiziki mekânlar ile olayların ne yönde gelişeceği izleyiciye yansıtılır. Serim bölümü entrikaların ve çatışmalarında başladığı bölümdür.

Düğüm: Oyunda çatışma belirginleşir, entrika unsurları da gerilimle beraber artarak devam eder. Hatta düğümleniverir. Vaka, çıkmazlara doğru gider ve izleyicinin merakı doruğa çıkartılır.  

Çözüm :

Oyunun bitiş bölümüdür. Son bir olay ile oyun bitirilir. İzleyicilerin kafasındaki bütün soru işaretleri cevaplanır ve vaka da sona erer. “İzleyici üzerindeki son etki çok önemli olduğu için çözüm bölümü ya bir sürprizle ya bir konuşmayla ya da etkili bir cümle ile bitirilir.”

 

TİYATRO OYUNUNUN UNSURLARI

• Yer:

Tiyatro eserinde olayın geçtiği yer sahnede dekor ile ve görsel şekilde gösterilir. Dekor, sahnede canlandırılan eşya ve nesneleri çeşitli resimler eşyalar vb ile gösterir.  Sahne dekoru oyunun gösterimine yetecek kadar az sayıda eşya aksesuar vb ile donatılır.

• Zaman:

Tiyatro eserinde olayların geçtiği zamandır. Kimi oyunlar aynı gün içinde  geçerken, kimi oyunlar kısa bir zaman dilimini, kimi oyunlar ise değişken zamanlara göre yayılır. Yazar; konusuna göre bir zaman belirler ve yazar.  

• Oyuncular:

Tiyatro eserinin en önemli özelliği dramatik yapısı, oyuncuların sahnede oyunu jest mimik ve tavırlarla canlandırmasına dayanır.  Olayları sahnede canlandırmaya rol yapma denir. Rol yapan erkeğe aktör, kadına aktris denir. Günümüzde her ikisi için oyuncu terimi tercih edilmiştir.  Oyuncular canlandırdıkları kişiliğe uygun kostüm, makyaj ve tavırlar içindedir.

Tiyatro kurmaca olaya yazıları içinde yazımı en dikkat isteyen türdür. Olayları, duyguları her şeyi monolog ve diyaloglar içinde aktarmak, tüm bunları sahnede canlandırılacak şekilde düşünmek, izleyenlerin beğenisini kazanmak oldukça zahmetli bir çaba gerektirir.

Tiyatronun en belirgin niteliği, "gösterme/sahneleme" esası üzerine kurulmuş olmasıdır. Şahıs kadrosunun yaşadığı olaylar, sahnede bire bir gösterilir veya temsil edilir. Dolayısıyla tiyatro, hikâye ve roman gibi anlatıma ve betimlemeye değil sahnede göstermeye odaklanır.  

Bir tiyatro oyunu içinde edebiyat, konuşma, hareket, müzik, dans, mimarlık, giyim ve makyaj gibi pek çok sanat dalı bir araya gelmiş olur.

İLGİLİ YAZILARIMIZ

• Tiyatronun Ortaya Çıkışı ve Gelişimi
• Müzikli Tiyatro : Opera Operet Bale Revü Skeç
• Tiyatronun Tarihi Tragedyalardan Dramlara Kadar
• Melodram Nedir
• Komedi Tarihçesi Özellikleri ve Türleri
• Bale Tiyatrosu Dansı ve Tarihçesi
• Tragedya Trajedi Nedir ve Özellikleri
• Dram (tiyatro) Nedir ve Özellikleri
• Tiyatro Nedir Eseri Oyunu ve Unsurları