Dram (tiyatro)

 

Dram ‘ın kelime köken anlamı Yunanca: “Hareket” tir. Bu sözcük, “rol yapmak, işlemek, hareket, etkilemek, temsil etmek” gibi manalara da gelmektedir.  İlkçağlarda Epopelerin karşılığı olarak, kullanılırken 1. Yy. dan itibaren hayatı acıklı ve gülünç yönleri ile birlikte ciddi ve geçekçi bir şekilde işleyen oyunları adlandıran bir terim olarak kullanılmaya başlanan terimdir.

Dramlar, aksiyonlar adı verilen, sıra sıra ve birbirine bağlı olayları ve bu hadiselerin belirli bir sonuca doğru götüren temalar ve ana fikir etrafında yazılır.  Olaylar sahnede canlandırabilecek olaylardan seçilir. Oyundaki her şey diyaloglarla aktarılabilecek şekilde yerleştirilir. Dram her şeyden önce dram oyunun metnidir. Ve bu metin sahnede canlandırabilsin, oyuncular tarafından oynansın diye yazılır.

 

Dramın tanımı

Geniş bir kavramı olan dram kelimesi; Tiyatro eseri, opera metni, bale senaryosu, radyo tiyatrosu metni ya da ya da bir senaryo metni anlamlarında kullanılır. Dram, metin tabanlı tiyatro oyunlarının adı olarak da kullanılır. Bu kullanımı en yaygın kullanımlarından birisidir.  İlk çağlarda Komediler gülünç, trajediler acıklı olayları canlandırmak için yazılırken, 17. Yy.dan itibaren yaşamın hem acıklı hem gülünç yönlerini birlikte işleyen dram türü ortaya çıkmıştır. Tragedyalar yüksek zümrenin, komedyalar alt tabakanın oyun türü olarak şekillenirken dramlar orta tabaka insanlarının oyun türü olarak belirginleşmiştir.

Aristoteles’e göre dramın temel özelliği, olayın diyaloglarla ifade edilmesidir.[1] Bundan dolayı antik destanlardan farklıdır. Modern çağdan beri bilhassa romandan farklıdır. Victor Hugo, “Cromwel” adlı eserinin ön sözünde dramın özelliklerini şu sözlerle açıklar: “Dramın özelliği gerçektir. Gerçek, yaratılışta, yaşamda olduğu gibi dramda da karşılaşan iki tipin, yüce ile gülüncün birleşmesinden doğar. Doğada olan her şey sanatta da vardır.” [2] ( bkz  Cromwell Önsözü ve İçeriği )

Dram Sahne için yazılmış oyundur. Dram, “drama” adından çıkmıştır. Dram Dramatik anlamında da kullanılsa da Dramatik sözcüğü ile eşleştirmek tiyatro oyunları için pek yerinde bir kullanım olmamaktadır.  Dramın işleyişi perde ve sahnelerle sunulmak şeklindedir. Klasik Fransız Dramı (Racine, Corneille) beş perdeden oluşur. İtalyan dramı ise üç perdeyi tercih eder.

Dramın tarihi

“Eski Mısır ve Yunanlılarda görülen ilk dramlar, önceleri büyük bir meydanda, genellikle uzun bir perdede oynanırdı. Hadiseler ise bir koro tarafından yorumlanırdı. Sözden ziyade hareketler ağır basıyordu. Sözler vaaz şeklinde, yahut nasihat verircesine söylenirdi. Korolar halkın büyük tanıdığı kimselere karşı olan duygularını dile getirirdi. Asırlar geçtikçe dramın bu yapısı değişti. Korolar önemini kaybetti. On yedinci yüzyılda tiyatro eserlerinin yalnız prolog (ön söz) ve epilog (son söz) kısımlarında bırakılmıştı.”  [3]

Aeskilos, Sophokles, Euripides trajedinin en önemli şairlerindendir. Aristoteles ileriki yüzyıllarda dramın türlerini, trajedi ve sonradan yazılmaya başlanan komedi olarak ikiye ayırmıştır. Aristoteles’in, seyircinin trajedi yoluyla korku ve acıma duyarak arınması (Katharsis) teorisi Avrupa dram tarihinin bir ana fikri niteliğindedir.

Ortaçağın dini oyunları ne trajedidir ne de komedidir. Rönesans’la beraber antik dramın tekrar canlanmaya ve gelişmeye başlamıştır. . Dram türünün gelişiminde ve ortaya çıkmasında İngiliz yazar, William Shakespeare’in önemli katkıları vardır. William Shakespeare, klasik tiyatronun zaman ve yer birliği kurallarını yıkmış, acıklı ve gülünç olayları birlikte ve iç içe ele alarak dramın ilk örneklerini vermiştir. Shakespeare’in, Hamlet , Kral Lear  , Romeo ve Juliet , Othello  , Macbeth  ve daha başka eserleri günümüzde de çok sevilmekte ve oynanmaktadır. Sanatçının, şiir ile düz yazıyı iç içe kullandığı bu oyunlar, Alman ve Fransız romantiklerini, etkilemiş, böylece ilk dram örnekleri yazılmıştır.

 Uzun süreler dramlar şiirsel bir dille yazılmış fakat Yeniçağla beraber konuşma oyunlarındaki özgür düzyazılar ile yazılmaya başlanmıştır. Opera 1600’lü yıllara kadar klasik Yunan dramının yeni bir tarzı olarak anlaşılmıştır.

“20. yüzyıl tiyatro teorisinde sosyal dram, analitik dram ya da dramda açık ve kapalı şekil gibi bölümlemeler ortaya çıkmıştır. Bu yıllarda teknolojinin gelişmesi sayesinde radyofonik oyun ve film dramı gibi dramatiğin yeni çeşitleri ortaya konmuştur. Son yüzyılda birçok tiyatro çeşidi dram metini olmadan oluşturulmuştur. Bunlar “Postdramatik Tiyatro” adı altında özetlenmiştir. [4]

Dramlar hayatı gerçekçi acıklı, gülünç yönleri ile birlikte ve orta tabaka insanının özel hayatındaki şartları ve çatışmaları dile getirecek şekilde şekillenmiştir. Güzel ile faydalıyı bir arada, seyircilerin duygularına seslenme gayesini güder. Toplumun ahlaki gayesini önde tutmaya çalışır. Fazileti üstün tutan, insanın toplumuna ve çevresine olan vazifelerini hatırlatan konular yönelir. Bunları sağlamak için de güncel hayatın ve evrensel konuların peşinden koşar, Hayat dair ne varsa onu işler.

Dram Türleri

1. a) Burjuva Dramı: Fransız Diderot (1713-1784)’un tragedyaya karşı ortaya koyduğu bir tiyatro yazın türüdür. Burjuva dramında günlük olayları işlemek, orta sınıfa seslenmek, güzel İle faydalıyı göstermek, ahlaki güzellikleri vurgulamak ve günlük doğal dil ve nesir ile yazmak başlıca özellikleridir.
2. b) Romantik Dram:Tragedyanın belli kurallarını yıkmak amacı ile 19. yüzyılın ilk yarısında Romantizm akımıyla birlikte ortaya çıkmıştır. Shakespeare’ın izinden giden bu tür, Alman edebiyatında Goethe, Schiller gibi sanatçıların ilgisi ile gelişmiştir. 

Romantik Dramın Özellikleri:

• *Acıklı ve gülünç olaylar bir aradadır. Yani komedi ve trajedinin özelliklerini birleştirmiştir.
• *Olaylar tarihten ya da günlük hayattan alınmıştır.
• *Nazım ya da nesir biçiminde yazılabilir.
• *Kahramanlar  asil yoksul, orta sınıfı gibi her tabakadan seçilebilir.
• *Perde sayısı yazarın isteğine bağlıdır.
• *Gündelik hayata ve toplumsal konulara önem verilir.
• *Tragedyaların  “zamanda ve mekânda birlik” kuralına uyma zorunluluğu yoktur

c) Çağdaş (Modern) Dram:. Günümüzde değişik görüşlerin ve akımların doğrultusunda dramlar yazılmakta ve bunlar çağdaş dram içerisinde değerlendirilmektedir.

 

Özellikleri

•     Konusu günlük hayattan veya tarihin herhangi bir devrinden seçilebilir.
•     Hem acıklı hem komik olaylar aynı oyunda iç içe bulunur.
•     Kahramanlar hem soylulardan hem sıradan insanlar arasından seçilir
•     Üçbirlik kuralına uyma zorunluluğu yoktur.
•     Her tür olay seyircinin karşısında gerçekleştirilebilir.
•     Şiir, düzyazı karışık halde bulunur.

 

Ünlü dram yazarları

İngiliz yazar Shakespeare dramın ilk ürünlerini vermiştir. Marlove, Flechten, Massingen, Ford ve Webster İngiliz tiyatrosunun önde gelen diğer temsilcileridir. İspanyol Lope de Vega da ünlü bir Dram yazarıdır. Ancak bu türün özelliklerini Victor Hugo belirlemiştir.. Dramın diğer Önde Gelen Sanatçıları:

• Diderot (1713 -1784)
• Lessing (1729-1781)
• Schiller (1759-1805)
• Calderon de la Baron ,

Türk Edebiyatı’nda Batılı anlamda sahne Tiyatro'su Tanzimat edebiyatıyla görülmüştür. İlk oyunlar önce çeviri daha sonra da adapte ve telif eserlerle edebiyatımıza girer. İlk yerli Dram Şinasi’nin “ Şair Evlenmesidir”  . Geleneksel halk tiyatro türleri olan Ortaoyunu, meddah, Karagöz ile Hacivat genellikle komedi unsurları ağırlıklı olan dram örnekleri sayılabilir.

 

İLGİLİ YAZILARIMIZ

• Tiyatronun Ortaya Çıkışı ve Gelişimi
• Müzikli Tiyatro : Opera Operet Bale Revü Skeç
• Tiyatronun Tarihi Tragedyalardan Dramlara Kadar
• Melodram Nedir
• Komedi Tarihçesi Özellikleri ve Türleri
• Bale Tiyatrosu Dansı ve Tarihçesi
• Tragedya Trajedi Nedir ve Özellikleri
• Dram (tiyatro) Nedir ve Özellikleri
• Tiyatro Nedir Eseri Oyunu ve Unsurları

 

KAYNAKÇA 

 

• [1] https://tr.wikipedia.org/wiki/Dram_%28tiyatro%29
• [2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/yabanci-roman-ozetleri/w-hugo-nun-cromwell-i-hakkinda-bilgiler-konu-ozet-inceleme/65297
• [3] https://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/dram
• [4] “( http://tr.wikipedia.org/wiki/Dram_%28tiyatro%29 )