KOMEDİ NEDİR ÖZELLİKLERİ, TARİHİ GELİŞİMİ VE TEMSİLCİLERİ

 

TANIM GENEL BİLGİLER VE TARİHÇESİ

Yazıda komedi komedya nedir, komedi kelimesinin kökeni, komedinin ortaya çıkışı, komedi türleri, komedilerin tarihçesi, komedinin özellikleri, komedya yazarları, komedilerin devirleri vb ele alınmıştır.

Milattan önceki yıllarda Atina ( Eski Yunan Uygarlığında ) ortaya çıkmış olan bir tiyatro türüdür. Komedi sözcüğü Grek dilindeki komedya kelimesinden Latinceye geçmiş, dilimize de Latince ’den girmiştir.  

Komedi terimi Antik Yunandaki  “cümbüş, alay” anlamına gelen “komos” sözcüğü ile “ezgi” anlamına gelen “ode” sözcüğünün birleşmesinden doğmuştur. Kelime olarak “ Diriliş şarkısı anlamına gelmektedir.^[1]

İnsanları güldüren, eğlendiren ve bunları yaparken de düşündürmeyi ve eğitmeyi amaçlayan tiyatro türüne “komedi (komedya)” denir. Komedya bireysel ve toplumsal aksaklıkları sergilerken güldürmeyi ve düşündürmeyi amaçlayan Antik Yunan’da Tragedya karşıtı bir oyun türü olarak şekillenmiştir. [2]

Komedi Antik Yunan ‘da ortaya çıkmıştır. Tragedyalar asillerin komedyalar da orta ve alt tabakanın oyun türü olmuş, Tragedya acıklı ve ciddi konuları ele aln; komedyalar ise güldürmeyi amaçlayan oyunlar olarak şekillenmiştir.

Tragedya asillerin, Komedya ise sıradan ahalinin oyun türü olarak şekillenmiş,  insanların ve olayların çarpık ve gülünç yönlerini ortaya koyan bir oyun türü olarak gelişmiştir. Böylece sonu mutlu olarak biten tragedyalardan, dramlardan farsa kadar her türe komedi de denmiştir [3]

Komedi Eski Yunan’da bağ bozumu Tanrısı Dionysos adına yapılan hasat vakti törenlerinden doğan bir oyun türüdür. Bu törenlerin ve geleneklerin devamı Roma uygarlığına ve Sicilya’ya kadar uzanmıştır. Baküs, ya da diğer adı ile Dıonsos adına düzenlene bu törenlerde eğlenceler düzenlenmiş, halkın yaptıkları bereketli hasatlara karşılık Bereket Tanrısı Dionsos’a şükranlarını iletmek için düzenledikleri oyunlardan doğmuştur. Halkın hasat mevsimlerinde Dionsos veya Bakus’e şükranlarını sunmak için düzenledikleri bu tertipler komedyanın başlangıcını oluşturur.[4]

Greklerden Roma’ya oradan da Sicilya’ya kadar uzanan bu gelenek daha sonra tüm dünyaya yayılan komedi türünün başlangıcını oluşturur. “Sicilya’da yapılan bu törenlerde “komos” adı verilen eğlence alayları kurulurdu. Değişik kılıklara giren halk “flüt” çalan birinin arkasında türlü taşkınlıklar yaparak sokaklarda, kırlarda dolaşırdı. İnsanlar aşırı alkolün de etkisiyle birbirlerine sataşır, şakalar yaparlardı.”[5]Şarap tanrısı adına yapılan bu törenler de şarapların da içilmesi ve şakalar yapılması, bunun gelenek halini alması, hatta bu şakalar ve şakalı oyunların düzene konması ilk komedilerin ortaya çıkmasına vesile olmuştu. “Zaman içinde bu kaba saba sözler, şakalar bir düzene kondu ve bunlara “fars” adı verildi.”

Bu farsların etkisi ile ilk komedi metinleri yazılmaya ve bu törenlerde yazılmış bu metinlere göre oynan oyunlar halini de almaya başlamıştı. Böylece yazılı eser halindeki Komediler de ortaya çıkmaya başladı. Dionsos adına düzenlene bu şenlikler LENAİA adı verilen kır Dionsialarında düzenlenir, komos adı verilen korolar şarkılar söylerlermiş.[6]

Komedi türü hakkında ilk bilgiler Aristoteles’in “Poetika “ adlı eserinden öğrenilir. Aritoteles’in verdiği bilgilere göre de ilk komedi oyunları MÖ 486 yılında Dionsiya şenliklerinde oynanmıştır. [7]  İlk çağlarda komedi ve Tragedya oldukça popülerdir. Bu oyunlar Antik Yunan ve Helen Uygarlığının vazgeçilmez unsurlarıdır.  Bu oyunların ne kadar önemli olduğu her önemli kentlerinde kurulan amfi tiyatro binalarından da rahatlıkla anlaşılabilir. Bu antik tiyatrolar günümüze de örnekleri kalmış olan, genellikle amfitiyatro olarak adlandırılan sahnelerde sergilenmişlerdir. Türkiye'de oldukça iyi durumda örnekleri olan bu amfi tiyatroların boyutları, dönemin tiyatrosunun halk için önemini göstermektedir. ( Bkz Aspendos Tiyatrosu ve Antik Kenti , BERGAMA PERGAMON'DA GEZİNELİM , Efes ( Ephesus ) Antik Kenti İzmir Selçuk )

Antik Yunan ve Helenizim dönemlerinde Komedya iki devreye ayrılarak incelenir. “Bu dönemde oyunlarda dekor ya da kostüm bulunmazdı. Sahne tamamıyla boş olur, baş roller de önemli kişiler tarafından oynanırdı. Bir de anlatıcı görevi gören "koro" bulunurdu. Günümüzde geçerli olan oyunculuk anlayışı yoktu ve ifade edilen duygular oyuncuların ellerinde tuttukları ve yeri geldikçe yüzlerine koydukları maskelerle belirtilirdi. Bugün tiyatronun simgesi haline gelen gülen ve ağlayan maskeler bu uygulamanın bir uzantısıdır.”[8]

• Klasik Devre
• Yeni Komedya Devresi

 

KLASİK DEVRE:

İlk Komedyalar yöneticilere, toplum ve şahsiyetlere yöneltilen hicivler ve tenkitlerden oluşmuştur. En önemli temsilcisi Aristophanes’tir.

 

YENİ KOMEDYA

Gündelik hayatın gülünç yönlerini ele alan komedilerdir. Helenizim döneminde devam eden bir türdür.

Günümüzdeki komedyalar Antik Yunan komedyalarını Klasik ve yeni komedya türlerinin gelişmiş şeklidir. Klasik komedyalardaki klasik ve değişmez tiplerin yerine açıkgöz, cimri, delikanlı, çapkın, köle gibi genelleşmiş tipler konulmaya başlanmış, eski komedilerdeki koroların özelliği gid gide azalmış sonradan da 19 yy a doğru koro tamamen ortadan kalkmıştır.

Bu tiyatro türünde, her gülünç şeyin altında ders alınacak acı bir gerçeğin olduğuna inanılır. Komedi türü tiyatrolar ise 17. yüzyıldan sonra yazılmaya başlanmıştır. İnsanların gülünç tarafları mizahi bir şekilde sahnede canlandırılır.

Klasik komedyalar Klasik Tragedyaların tam tersi işlevlere sahip olmuştur, Her kesimden tipler ve karakterler seçilmiş, konular hayatın gülünç ve sıradan konuları olarak seçilmiş, fertlerin toplumun gülünç yanları işlenmiş, her türlü kanlı kavgalı hatta küfürlü olay sahnede canlandırılmış, konuşma dili ve argo dahi metinlerde yer almıştır.

“Aristoteles, komediyi “ Poetika” adlı eserinde: “Komedi” ortalamadan daha aşağı, kötü olan karakterin taklididir. Bununla birlikte komedi, her kötü olanı taklit etmez; tersine gülünç olanı taklit eder. Bu ise soylu olmayanın bir bölümüdür. Çünkü gülünç olanın özü soylu olmayışa ve kusura dayanır.” Sözleriyle açıklamıştır.”[9]

Kusuru ve gülünçlük konularını alt tabakanın insanlarına layık gören bir anlayışın ürünü olan komedilerde bu nedenledir ki; insanların korkaklık, riyakârlık, cimrilik, dalkavukluk, yalancılık, sahtekârlık, cimrilik, kindarlık, hasislik,  sinsilik gibi sıradan insanlarda ve alt tabakadan kişilerde bulunduğu savunulan davranışları seyirciyi güldürecek şekilde sahnede canlandırılmak istenir.

Komedyalar ile insanlara ve seyircilere ahlak dışı eğilimlere, kötü huylara, hatalı davranışlara, yönel inmemesi gerektiği mesajları verilmeye çalışılır.  Böylece seyircinin bu gibi durumlara düşmemesi öğütlenir. Trajedi genelde yüksek tabakanın eğlencesi olurken, halk kendi eğlencelerinden çıkan komedyayı daha çok sevmiştir.

Klasik tiyatrolarda komedyalar şiir şeklinde yazılıyorken 17. yüzyıldan sonra ise mensur düzyazı şeklinde yazılmaya başlanmış. Bu tarihten sonra manzum komediler neredeyse yazılmaz hale gelmiştir.

Tiyatro hem dinlenebilen, hem de seyredilebilen hem göze, hem de kulağa hitap eden, bu yüzden etki gücü kuvvetli olan bir türdür. Oyuncu; kostümü, makyajı, jest ve mimikleriyle seyirciler üzerinde gerçekçi bir izlenim bırakır. Komedi bu yönleri ile halka ve insanlara etkili olabilmiş bir türdür. 

 

Komedinin temel özellikleri

• Amacı seyirciyi güldürme yoluyla düşündürme ve doğru yola yöneltmedir.
• Konusunu günlük hayattan, sosyal olaylardan, sıradan insanların birbirleriyle olan ilişkilerinden alır.
• Kahramanları konuya bağlı olarak sıradan insanlar toplumun alt tabakasında bulunan eğitimsiz veya sonradan görme olarak nitelenebilecek kişilerdir. Komedide soylu kişilere, mitolojik kahramanlara yer verilmez.
• Üslubu özenli değildir, üslupta kusursuzluk aranmaz. Halk arasında kullanılan, herkesin anlayabileceği bir dil kullanılır. Bu nedenle komedilerde kaba sayılan sözlere, şakalara, argolara hatta küfürlü ifadelere rastlanabilir.
• Manzum olarak (şiir şeklinde) yazılır. Ancak 17. yüzyıldan itibaren bazı komediler nesirle (düzyazı şeklinde) yazılmaya başlanmıştır.
• Vurma, yaralama, kan akıtma, öldürme, intihar gibi çirkin olaylar sahnede seyircinin gözü önünde canlandırılır.
• Beş perdelik oyunlardır. Ancak birbiri arkasından sürüp giden “diyalog” ve “koro” bölümlerinden oluşur. Eser ara vermeden oynanır, perde arası yoktur.
• Üç birlik kuralına uyulur. Üç birlik kuralının yer, zaman ve olay birliği olduğunu trajediyi anlatırken söylemiştik. Ancak komedilerde daha sonları üç birlik kuralından vazgeçilmiştir. Klasik komedinin bu katı kuralı günümüzde modern tiyatrolarda uygulanmamaktadır. Komedideki bu değişim, Rönesans’tan beri devam etmektedir. 

Yapı Konu ve Teknik Yönlerden Komedi Türleri:

Fars, satir, vodvil, komedi santimantal,  skeç, olarak sınıflandırılabilir.

FARS:

Basit güldürme unsurlarından faydalanan ve az sayıda kişilerle temsil edilen komedilerdir. Yer yer şarkılarla süslenir. Fars türü komedilere daha çok Antik Yunan, Helen medeniyetlerinde ve  orta çağda rastlanılmıştır.

Komedi Santimantal

Çocuksu, yüzeyde, yalın ve kentsoylunun erdem kavramını vurgulayan içli, acıklı ve sonu mutlulukla biten komedya biçimidir. . Genellikle, aralarına engeller konulan iki sevgilinin birleşmesiyle tamamlanır. On sekizinci yüzyılda Fransa'da Nivelle de la Chaussée adlı bir yazar tarafından ortaya çıkartılmıştır.[10]

Satir:

Taşlama yönü ağır basan komedilere denir. Günün sosyal ve politik olayları ile bu olaylarda yer alan kişiler, komik özellikleriyle ele alınarak taşlanır.

Vodvil:

Entrika komedisinin biraz daha basit ve biraz daha hızlı şeklidir. Karmaşık bir örgüye sahiptir, temel gayesi güldürmektir.

Skeç:

Bir kaç dakikalık bölümlerden meydana gelen kısa oyunlara denir. Daha ziyade kabare ve gazinolarda temsil edilir. Günümüzde radyo ve televizyonlarda da bu tür oyunlara rastlamak mümkündür.

 

İÇERİK YÖNÜNDEN KOMEDİ TÜRLERİ

1. Karakter Komedisi:

İnsan karakterinin gülünç ve eksik yönlerini, toplumun değer yargılarıyla çatışan aksak ve zayıf yanlarını anlatan komedilere “karakter komedyası” denir. Moliere’in “Cimri”, Shakespeare’in “Venedik Taciri” adlı eserleri karakter komedisine örnek olarak gösterilebilir.

1. Töre Komedisi:

Toplumun gelenek ve göreneklerinden kaynaklanan gülünçlükleri anlatan komedilere “töre komedyası” denir. Moliere’in “Gülünç Kibarlar”, “Bilgiç Kadınlar” Beamarchais’in “Sevil Berberi”, “Figaro’nun Düğünü”; Gogol’un “Müfettiş”; Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” adlı eserleri töre komedisine örnek olarak gösterilebilir.

1. Entrika Komedisi:

Olayların, seyircilerin merakını kamçılayacak, onları şaşırtıp güldürecek biçimde anlatıldığı komedilere “entrika komedyası” denir. Entrika komedilerine “vodvil” de denmektedir. Bu türde temel amaç güldürmektir. Eleştirel bir yaklaşım ya da düşündürme söz konusu değildir. Moliere’in “Scapin’in Dolapları”, “Zoraki Hekim”; Shakespeare’in “Yanlışlıklar Komedisi” adlı eserleri entrika komedisine örnek gösterilebilir.

1. Düşünce Komedisi

Bir fikir tartışmak için komedi unsurlarının devreye girdiği komedi türüdür. Bernad Shaw, ve Pandella bu türde başarılı örnekler veren oyun yazarlarıdır.

1. Hissi komedi:

Seyirciyi bir yandan duygulandırırken diğer yandan güldürmeyi gaye edinen komedi türüdür. Duygu birinci planda, güldürücü motifler ikinci plandadır. Çağımızda en yaygın komedidir.

 

 Komedi türünde eser vermiş en ünlü sanatçılar:

Eski Yunan’da

• Aristophanes (Aristofanes, MÖ. 5. yüzyıl)
• Menandros (MÖ. 4. yüzyıl)
• Terentius (MÖ. 3. yüzyıl)

 

Latin tiyatrosunda

• Plautus (Platus, MÖ. 3. yüzyıl)

Klasik Fransız edebiyatında

• Moliere (Molyer, M.S. 17. yüzyıl)

İLGİLİ YAZILARIMIZ

• Tiyatronun Ortaya Çıkışı ve Gelişimi
• Müzikli Tiyatro : Opera Operet Bale Revü Skeç
• Tiyatronun Tarihi Tragedyalardan Dramlara Kadar
• Melodram Nedir
• Komedi Tarihçesi Özellikleri ve Türleri
• Bale Tiyatrosu Dansı ve Tarihçesi
• Tragedya Trajedi Nedir ve Özellikleri
• Dram (tiyatro) Nedir ve Özellikleri
• Tiyatro Nedir Eseri Oyunu ve Unsurları

KAYNAKÇA 

 

1. [1]  Dr Aslan Tekin, Edebiyatımızd Terimler, Elips, Yayınları, shf, 192
2. [2]  Tragedya Trajedi Nedir ve Özellikleri , .edebiyadvesanatakademisi.com/edebiyatlar/5
3. [3]  Dr Aslan Tekin, Edebiyatımızd Terimler, Elips, Yayınları, shf, 192
4. [4]  Tragedya Trajedi Nedir ve Özellikleri , .edebiyadvesanatakademisi.com/edebiyatlar/5
5. [5]  https://www.diledebiyat.net/nesir-bilgisi/sanatsal-nesir-duzyazi/tiyatro-ozellikleri/komedi-tiyatrosu
6. [6]  Dr Aslan Tekin, Edebiyatımızd Terimler, Elips, Yayınları, shf, 192
7. [7]  Dr Aslan Tekin, Edebiyatımızd Terimler, Elips, Yayınları, shf, 192
8. [8]  https://tr.wikipedia.org/wiki/Tiyatro
9. [9] https://www.diledebiyat.net/nesir-bilgisi/sanatsal-nesir-duzyazi/tiyatro-ozellikleri/komedi-tiyatrosu
10. [10] https://www.nedirnedemek.com/santimantal-komedi-nedir-