Groteks
Groteks Fransızca kökenli bir kelimedir. Fransızca asıllı gotik tarzı anlamına gelen grotesque kelimesinden yaygınlaşmıştır.
Bu sözcük ilk zamanlar Roma yapılarında bulunan tuhaf, gülünç figürlerden oluşmuş süsleme üslubu için kullanılmış, daha sonra kaba, gülünç, tuhaf anlamı ile ilikli olarak Avrupa da ortaya çıkan Gotik mimari üslubunu da ifade eden bir terim haline gelmiştir.
Kelime kaba, barbar, tuhaf görünüşlü anlamına gelecek şekilde kaba, tuhaf ve barbar bir ulus olarak nitelendirilen Got ‘lar için kullanılmış, Gotlara benzeyen anlamı ile edebiyat, tyatro, mimari ve diğer sanat dallarında da kullanılan bir terim haline gelmiştir.
Örneğin karikatür sanatı, grotesk anlayışa ve çizimlere sahip bir sanat dalıdır. Grotesk, Gotik mimaride önemli bir unsur olarak karşımıza çıkar. Gargoyle ve chimera adı verilen mimari eserler, devasa, yapılar, aşırı ve şaşırtıcı süslemeler, korkunç, şatafatlı ve diğer grotesk uygulamalar Gotik mimari ve heykelciliğin önemli unsurları olmuşlardır. [1] Edebiyatta grotesk tasvirleri ise en çok Gotik - korku edebiyatında yapılmış, 19 yy. dan sonra ise, Franz Kafka , Albert Camus , Eugen Ionescu gibi varoluşçu yazarların farklı yorumları ile edebiyatta ve tiyatro da önemli bir unsur haline gelmiştir.
Edebiyat ve sanat dallarında bu terim, gülünç görünüşlü, kaba, tuhaf, abartılı, eserler, yapıtlar, ürünler, kimseler ve bu kimselerin ( örneğin romandaki veya tiyatrodaki karakter ve tiplemelerin) gülünç veya kaba telaffuzları için kullanılmıştır.
Edebiyatta ve diğer sanat dallarında Grotesk, varlıkları absürt (sıra dışı) özellikleri ile tasvir etmek, varlıkları dünyaya ait olmayan veya dünyada olmayan bir olgu haline getirmek, veya dünyada olmayan bir olguyu dünyaya ait olgularla birleştirerek anlatma sanatı olarak da kabul edilebilir.
Groteks kelimesini bu tarifi ile düşündüğümüzde Fanz Kafka’nın, “ Dönüşüm”, Ienesco’nun “Gergedan” adlı eserleri groteks edebiyatın tarifine uyan örnekler olmaktadırlar. Bu eserlerde böceğe dönüşen insan ile gergedanlara dönüşen insanlık anlatılmaktadır.
TİYATRO DA GROTEKS
Groteks tiyatro da bir tür olarak da karşımıza çıkar: Bu tiyatro türü “ Kaba gülünçlüklerden, tuhaf ve olmayacak şakalaşmalardan yararlanan, karşıt görüntüleri, bağdaşmaz durumları şaşırtıcı biçimde birleştiren güldürü biçimi.” Olarak tanımlanır.
Bu traji komik oyun türü Tiyatro da karikatürleştirme işleminin özü” olarak görülür. Bu şekilde de tuhaf ve şaşırtıcı biçimlerle karşı karşıya getirerek güldürmeye yönelen bir oyun haline gelir. Bu tip oyunlarda olaylarda mantık dizgisi bulunmaz, Oyundaki vakanın mantıksal bir bağlamı yoktur. Buna rağmen ortaya konulan mantıksızlıklardan mantıklı bir sonuca ulaşmak amaçlanır. Bu oyunlarda temelde ciddi bir mesaj veya mesajlar varken görünüşte gülünç ve abartılı görüntüler ve mantıksız gözüken olaylar ve anlatılar vardır.
Bu tip oyunlarda hem korkunç hem de gülünç öğeler bir arada kullanılır. Mantıksız olalar anlatılırken olayın Kahramanlarının bedenleri ve düşünceleri de mantıksızdır. Olay kahramanlarının bedenleri gotik mimarideki ve gotik tarzı heykelcilikte de olduğu gibi bedenleri deformasyona uğramış, dünyada olmayan hallere girmiş karakterler ve tipler vardır. Bu tip oyunlarda acayip bedenli cüceler, abartılı ve dünya dışı yaratıklar, dönüşüme uğramış dünya içi ve dışı özellikleri bir arada taşıyan yaratıklar ve devler söz konusudur. Normal insanlar olsalar bile kılıkları, konuşmaları aşırı, tuhaf, abartılı ve şaşırtıcıdır.
Samuel Beckt’in “Godot'yu Beklerken ” adlı eserindeki gibi normal insanlar olayın kahramanı olsalar bile düşünceleri ve eylemleri tuhaf ve anormaldir. Daha çok Varoluşçuluk akımında gözüken bu türden edebi eserlerde ve romanlarda kaba, çirkin, gülünç, tuhaf, şaşırtıcı konulardan yararlanarak karşıt ve bağdaşmaz durumları şaşırtıcı biçimde birleştiren bu oyun türleri kimi zaman traji komik oyunların içeriği haline de gelebilir.
Gerçek dünyadan koparak dünyaya yabancılaşan bir bakış açısının yer aldığı bu tür oyunlara Albert Camus ’un Yabancı H adlı oyunu da iyi bir örnektir. Bu oyunda “ Cezayir’de, tesadüfen bir Arap’ı öldüren Fransız, Mersault, kendisini ölüme götüren olayları kayıtsız şekilde izlemektedir. Her şey, kendiliğinden olup bitmekte, Meursault, topluma, kendine, adım adım yaklaşan ölüme, hayata, dünyaya ve eylemlerine yabancılaşmış ve kayıtsız” kalmaktadır. [2]
Bu tip oyunları: “ Dünyayı yabancılaştıran ve onu eğlenceli hayali bir alana götüren, içinde esrarengiz, tekin olmayan güçlerin egemenliğinin yansıdığı, aslında bir araya gelmez gibi görünen şeylerin, mesela trajikle komiğin, adilikle yüceliğin bir oyun havasında birleştiren “ oyunlar olarak da tarif etmek mümkündür.
Groteks Eserler ile ilgili Başlıklar veLinkleri
Yabancı Hakkında Özet İnceleme Albert Camus
Veba Hakkında Özet İnceleme Albert Camus
Albert Camus Düşüş Romanı Hakkında İnceleme Özet
İlk Adam Konusu Hakkında Albert Camus
Mutlu Ölüm Romanı ve Albert Camus Hakkında
Albert Camus Hayatı Eserleri Düşünceleri
Eugen Ionescu Gergedan İnceleme Özet
Kel Kantocu Hakkında Konu Özet İnceleme Eugene Ionescu
Dönüşüm Romanı Hakkında Bilgiler Özeti F. Kafka
Dava Romanı Özeti Ve Hakkında Franz Kafka
Franz Kafka Dönüşüm İle Kopan Fırtına
Godot'yu Beklerken Yazımı İnceleme Özeti Samuel Beckett
Halk Şiirimizde Geleneksel Tiyatrolarımızda Groteks
Groteks tabirinin kelime ve uygulama alanlarından hareket edersek, halk şiirimiz ve halk tiyatrolarımız da bu kavrama yabancı değildir. Gölge tiyatromuzda karakterize edilmiş hemen her tip ve karakterin özellikleri groteks unsurlar taşır. Karagöz, Hacivat Zenne, Laz, Tuzsuz Deli Bekir, Acem, Laz karakterleri veya tipleri şaşırtıcı, abartılı, tuhaf, acayip ve olağan dışı çizgiler taşımaktadırlar. Ayrıca sadece çizimlerde değil, konuşmalarda da aynı mantığı görmek mümkündür.
Ortaoyunu ve kukla tiyatrolarımızda da groteks yaklaşımlar bulmak mümkün olmaktadır. Üstelik halk hikâyelerimizde de kadın savaşçı tiplemeleri, hikâye kahramanlarının bazı tavırları, kahramanlara hileler, tuzaklar hazırlayan kötü tiplerde, hatta pir derviş gibi yardımcı tiplemeler de dahi bu tip şaşırtıcı ve tuhaf unsurlar da bulmak mümkündür. Batı kültüründeki abzürd tiyatrolarda ve abzürd eserlerde gözüken saçma abes olarak değerlendirebileceğimiz bir ço yaklaşıma halk hikâyelerimizde, halk tiyatrolarımızda, hatta şiirlerimizde de rastlanılır. Bu bakımdan abzürd, grotesk terimleri batılı edebiyat ve sanata ait olan edebiyatımızda rastlanılmayan durumlar olarak yansıtmanın kendisi abst ve abzürdtür.
Halk şiirinden Abzürd, ve Geroteks örnekleri
İki beden gördüm altmış başı var
Müttesildi onda gayrı sır olur
İki uruf gerdiş vurub dolanır
Gahdan iki olur gahdan bir olur
Birisi sultandı gezir taht üste
Biri gah sağ olur gah olur heste
Gocaldıgca olur teze növreste
Cavanlıgda goca olur pir olur... Aşık Elesker
Manda yuva yapmış söğüt dalına
Yavrusunu sinek kapmış duydun mu ? Anonim Türkü
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/gotik-sanati-ve-heykelciligi/112533
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/yabanci-hakkinda-ozet-inceleme-albert-camus/84165