Groteks Nedir Edebiyat Tiyatro ve Sanatta

Groteks

Groteks Fransızca  kökenli bir kelimedir.  Fransızca asıllı gotik tarzı  anlamına gelen grotesque kelimesinden yaygınlaşmıştır.

Bu sözcük ilk zamanlar  Roma yapılarında bulunan tuhaf, gülünç figürlerden oluşmuş süsleme üslubu için kullanılmış,  daha sonra kaba, gülünç, tuhaf anlamı ile ilikli olarak Avrupa da ortaya çıkan Gotik mimari üslubunu da ifade eden bir terim haline gelmiştir. 

Kelime  kaba, barbar, tuhaf görünüşlü anlamına gelecek şekilde  kaba, tuhaf ve barbar bir ulus olarak nitelendirilen  Got ‘lar için kullanılmış, Gotlara benzeyen anlamı ile  edebiyat, tyatro, mimari ve diğer sanat dallarında da kullanılan bir terim haline gelmiştir.

Örneğin karikatür sanatı, grotesk anlayışa ve  çizimlere sahip bir sanat dalıdır.  Grotesk, Gotik mimaride önemli bir unsur olarak karşımıza çıkar.  Gargoyle ve chimera adı verilen mimari eserler, devasa, yapılar, aşırı ve  şaşırtıcı süslemeler,  korkunç, şatafatlı ve diğer grotesk uygulamalar Gotik mimari ve heykelciliğin önemli unsurları olmuşlardır.  [1] Edebiyatta grotesk tasvirleri ise en çok Gotik - korku edebiyatında yapılmış, 19 yy. dan sonra ise, Franz Kafka  , Albert Camus ,  Eugen Ionescu gibi varoluşçu yazarların farklı yorumları ile  edebiyatta ve tiyatro da önemli bir unsur haline gelmiştir.

Edebiyat ve sanat dallarında bu  terim, gülünç görünüşlü, kaba, tuhaf,  abartılı, eserler, yapıtlar, ürünler, kimseler ve  bu kimselerin  ( örneğin romandaki veya tiyatrodaki karakter ve tiplemelerin) gülünç  veya kaba telaffuzları   için kullanılmıştır.

Edebiyatta ve  diğer sanat dallarında  Grotesk, varlıkları  absürt (sıra dışı) özellikleri ile tasvir etmek, varlıkları dünyaya ait olmayan veya dünyada olmayan bir olgu haline getirmek,  veya  dünyada olmayan bir olguyu dünyaya ait olgularla birleştirerek anlatma  sanatı olarak da kabul edilebilir.

Groteks kelimesini bu tarifi ile düşündüğümüzde Fanz Kafka’nın, “ Dönüşüm”,  Ienesco’nun  “Gergedan” adlı eserleri  groteks edebiyatın tarifine uyan  örnekler olmaktadırlar.  Bu eserlerde böceğe dönüşen insan  ile gergedanlara dönüşen insanlık anlatılmaktadır.

TİYATRO DA GROTEKS

Groteks    tiyatro da  bir tür olarak da karşımıza çıkar: Bu  tiyatro türü  “ Kaba gülünçlüklerden, tuhaf ve olmayacak şakalaşmalardan yararlanan, karşıt görüntüleri, bağdaşmaz durumları şaşırtıcı biçimde birleştiren güldürü biçimi.”   Olarak tanımlanır.

Bu traji komik  oyun türü  Tiyatro da karikatürleştirme işleminin özü”  olarak görülür.  Bu şekilde de tuhaf ve şaşırtıcı biçimlerle karşı karşıya getirerek  güldürmeye yönelen bir oyun  haline gelir. Bu tip  oyunlarda  olaylarda mantık dizgisi  bulunmaz, Oyundaki vakanın mantıksal bir bağlamı yoktur.  Buna rağmen ortaya konulan mantıksızlıklardan  mantıklı bir sonuca ulaşmak amaçlanır. Bu oyunlarda  temelde ciddi bir mesaj veya mesajlar varken  görünüşte gülünç ve abartılı  görüntüler ve mantıksız gözüken olaylar ve anlatılar vardır.

 Bu tip oyunlarda hem korkunç hem de gülünç öğeler bir arada kullanılır.   Mantıksız olalar anlatılırken olayın Kahramanlarının bedenleri ve düşünceleri de mantıksızdır.  Olay kahramanlarının bedenleri  gotik mimarideki ve gotik tarzı heykelcilikte de olduğu gibi   bedenleri deformasyona uğramış,  dünyada olmayan hallere girmiş  karakterler ve tipler vardır.  Bu tip oyunlarda acayip bedenli cüceler, abartılı  ve dünya dışı yaratıklar,  dönüşüme uğramış dünya içi ve dışı özellikleri bir arada taşıyan  yaratıklar ve devler söz konusudur.  Normal insanlar olsalar bile  kılıkları, konuşmaları  aşırı, tuhaf, abartılı ve şaşırtıcıdır.

Samuel Beckt’in  “Godot'yu Beklerken ” adlı eserindeki gibi normal  insanlar olayın kahramanı olsalar bile  düşünceleri ve eylemleri  tuhaf ve anormaldir.  Daha çok Varoluşçuluk akımında gözüken bu türden  edebi eserlerde ve romanlarda  kaba, çirkin, gülünç, tuhaf, şaşırtıcı   konulardan yararlanarak karşıt ve  bağdaşmaz durumları şaşırtıcı biçimde birleştiren bu oyun türleri kimi zaman traji komik oyunların içeriği haline de gelebilir.

Gerçek dünyadan koparak dünyaya yabancılaşan   bir bakış açısının  yer aldığı bu tür oyunlara Albert Camus ’un Yabancı H adlı oyunu da iyi bir örnektir.  Bu oyunda “ Cezayir’de, tesadüfen bir Arap’ı öldüren Fransız, Mersault, kendisini ölüme götüren olayları kayıtsız şekilde izlemektedir. Her şey, kendiliğinden olup bitmekte, Meursault, topluma, kendine,  adım adım yaklaşan ölüme, hayata, dünyaya ve eylemlerine yabancılaşmış  ve kayıtsız”  kalmaktadır. [2]

Bu tip oyunları: “  Dünyayı yabancılaştıran ve onu eğlenceli hayali bir alana götüren, içinde esrarengiz, tekin olmayan güçlerin egemenliğinin yansıdığı, aslında bir araya gelmez gibi görünen şeylerin, mesela trajikle komiğin, adilikle yüceliğin bir oyun havasında birleştiren “  oyunlar olarak da tarif etmek mümkündür.

Groteks Eserler ile ilgili Başlıklar veLinkleri

Yabancı Hakkında Özet İnceleme Albert Camus

Veba Hakkında Özet İnceleme Albert Camus

Albert Camus Düşüş Romanı Hakkında İnceleme Özet

İlk Adam Konusu Hakkında Albert Camus

Mutlu Ölüm Romanı ve Albert Camus Hakkında

Albert Camus Hayatı Eserleri Düşünceleri

Eugen Ionescu Gergedan İnceleme Özet

Kel Kantocu Hakkında Konu Özet İnceleme Eugene Ionescu

Dönüşüm Romanı Hakkında Bilgiler Özeti F. Kafka

Dava Romanı Özeti Ve Hakkında Franz Kafka

Franz Kafka Dönüşüm İle Kopan Fırtına

Godot'yu Beklerken Yazımı İnceleme Özeti Samuel Beckett

Halk Şiirimizde Geleneksel Tiyatrolarımızda  Groteks 

Groteks   tabirinin kelime ve uygulama alanlarından hareket edersek, halk şiirimiz ve halk tiyatrolarımız da bu  kavrama yabancı değildir.   Gölge tiyatromuzda karakterize edilmiş hemen her tip ve karakterin özellikleri groteks unsurlar taşır.  Karagöz, Hacivat Zenne,  Laz, Tuzsuz Deli Bekir, Acem, Laz karakterleri veya tipleri şaşırtıcı, abartılı, tuhaf, acayip ve  olağan dışı çizgiler taşımaktadırlar. Ayrıca sadece çizimlerde değil, konuşmalarda da aynı mantığı görmek mümkündür.

Ortaoyunu ve kukla tiyatrolarımızda da groteks yaklaşımlar bulmak mümkün olmaktadır.  Üstelik halk hikâyelerimizde de  kadın savaşçı tiplemeleri,  hikâye kahramanlarının  bazı tavırları, kahramanlara  hileler, tuzaklar hazırlayan kötü tiplerde,  hatta pir derviş gibi yardımcı tiplemeler de dahi bu tip şaşırtıcı ve tuhaf  unsurlar da bulmak mümkündür.  Batı kültüründeki abzürd  tiyatrolarda ve abzürd eserlerde  gözüken saçma abes olarak değerlendirebileceğimiz  bir ço yaklaşıma  halk hikâyelerimizde, halk tiyatrolarımızda, hatta şiirlerimizde de rastlanılır.  Bu bakımdan abzürd, grotesk  terimleri batılı edebiyat ve sanata ait olan  edebiyatımızda rastlanılmayan durumlar olarak yansıtmanın kendisi abst ve abzürdtür.

Halk şiirinden Abzürd, ve Geroteks örnekleri

İki beden gördüm altmış başı var
Müttesildi onda gayrı sır olur
İki uruf gerdiş vurub dolanır
Gahdan iki olur gahdan bir olur

Birisi sultandı gezir taht üste
Biri gah sağ olur gah olur heste
Gocaldıgca olur teze növreste
Cavanlıgda goca olur pir olur... Aşık Elesker

Manda yuva yapmış söğüt dalına
Yavrusunu sinek kapmış duydun mu ?  Anonim Türkü

KAYNAKÇA

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/gotik-sanati-ve-heykelciligi/112533

[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/yabanci-hakkinda-ozet-inceleme-albert-camus/84165