Ayrık cinas: Cinası Mefruk Nedir ve Örnekleri

 

 Cinaslı sözcüklerden biri, iki ayrı sözcük olarak kullanılıyorsa böyle cinaslara ayrık cinas (tam olmayan cinas) denir.

Cinas sesteş sözcüklerden oluşur. Cinası oluşturan sözcüklerden birisi tek bir sözcükten, diğeri söz öbeği biçiminde ise bu tip cinaslar ayrıksı cinas yani cinas-ı mefruktur.

 

Yani bir beyitte veya dörtlükte cinası oluşturan sözcüklerden birisi tek bir kelime diğeri ise iki kelimeden meydana gelmişse cinaslardan biri iki ayrı kelime ile yapılıyorsa  buna ayrık cinas denir.

 

 

Gayet çoktur değil, benim yaram az
Bana yardan gayri cerrah yaramaz”

 

 “yaram az” ve “yaramaz” . Birincisi iki ayrı sözcükten, ikincisi ise bir sözcükten oluşmuştur. Sözcükler ayrı yazılsa da benzerlik söz konusudur.

 

Ey kimsesizler el veriniz kimsesizlere
Onlardır ancak el verecek kimse sizlere

 

Bu beyitte cinası oluşturan sözcüklerden ilki kimse sözcüğü +siz ekinden oluşur ve bir kelimedir.  Cinası oluşturan diğer sözcükler ise iki ayrı kelimeden cinası meydana getirir. Kimse ve siz sözcükleri iki farklı kelimedir.

 

Kısmetindir gezdiren yer yer seni
Arşa çıksa akıbet yer yer seni

 

Her nefeste eyledik yüz bin günah
Bir günaha etmedik hiç bir gün ah.

 

Haylıca vakit oldu ben bu derde yanalı
Binme nâmert atına ya mıhı düşer ya nalı  (Anonim)

 

Her nefeste işledim ben bir günâh
Bir günâh için demedim bir gün âh         (Süleyman Çelebi)

 

Bahçe sana bağ bana
Sen git dedim bağbana
Bağbana mesken olmaz
Zülfün teli bağ bana

 

Âh kim ömrüm cihan mülkünde cânansız geçer

Ben cihan mülkün niderem çünkü cân ansız geçer

                                                        Ahmet Paşa

Cânansız: Sevgilisiz

Cân ansız: Can onsuz

 

Sal suya hırs ve kin sandalını

Yeşert kırmaz  insan dalını  

 

 

 ( Bkz https://edebiyatvesanatakademisi.com/siir-sanati-siir-akimlari/cinas-ve-turleri/19824 )