Bibliyografya Nedir Türleri ve Hazırlanışı

Bibliyografya

Eski Yunancada biblios (kitap) ile grapho (yazma) kelimelerinden türemiş, Kitaplar hakkında yazı, kaynakça, kitap bilgisi, anlamında, literatüre’ye yakın anlamlı kullanılan bir terimdir. Osmanlıcadaki karşılığı, esami-i kütübi, ilm –i kütüp, ilm-i tarif’ül kütüp, kitabiyât  terimleridir.  Günümüzde kaynakça sözcüğü bu terime karşılık kullanılmaktadır.

Bibliyografya, Tanzimat’tan sonra dilimize girmiştir. Bibliyografya hazırlama ihtiyacı matbaanın keşfinden sonra çıkmış,  kitapların çoğalması ile  kütüphanecilerin, ilim adamların ve kitapseverlerin kaynakça oluşturmak, kitap listeleri hazırlamak, kitapları sıralamak, tanıtmak  ve dizinlemek ihtiyaçları oluşmuştur. [1]

Bibliyografyalar belli bir konuda ya da bütün konuları kapsayacak biçimde, ya da tek bir yazarın eserlerini içerecek şekilde veya   belli bir türdeki yayınlanmış eserleri içerebilir.[2]  Bibliyografik kaynaklar   bibliyografya ve dizin olarak karşımıza çıkar.

İLK BİBLİYOGRAFYA

Bibliyografya  kelimesi ilk kez Avrupa da 17 yy da kullanılmış,  19 yy da uluslararası önem kazanarak  uluslarası bibliyografya  yazın, dipnot ve kaynakça a kuralları ortaya konulmuştur. MLA Yöntemi, APA 6.0 YAZIM KURALLARI ve KAYNAK GÖSTERME BİÇİMİ gibi.

Bibliyograya’nın kullanıldığı ilk yazı ise : Johannes Trithemus’un  Liber de Scriptoribus ecclesiassiticis adlı yazısı olmuştur. [3] İslam Dünyasında ise kökeni çok daha eskilere daynır . ilk Yazı Ms. 9 yy da  İbnü’n Nedim’in Fishristü’l Kütüp adlı eseridir.[4]

Osmanlılarda ilk kitabiyati  olan Katip Çelebi’nin - 17. Yüzyıl-    Keşfü'z-Zünun 300 kadar bilim dalı ile  10.000 kadar yazar ve alfabetik olarak 15.000'e yakın kitap hakkında bilgi veren  dev bir bibliyografyadır. [5] Mizancı Murat’ın II. Abdülhamid Devri yayaınlarını içine alan  “ Devr-i Hamid-i Asarı “ adlı 1891 tarihli  eseri de  iyi bir örnektir. 1935 senesinden beri Türkiye'de basılan bütün kitapların, broşürlerin, harita ve atlasların gazete ve dergilerin, diğer yayınların bibliyografik künyelerini bildiren Türkiye Bibliyografyası hazırlanmaktadır. [6]

Bibliyografyalar  Kapsamları  bakımından ikiye  ayrılır.

1.      a)      Belli  veya çeşitli konulardaki yayınların (kitap, broşür, makale vb.) listesidir..

2.      b)      Matbu veya yazma eserlerin listelerinin nasıl yapılacağından, nasıl tanımlanacağı ve sınıflandırılacağı nı uyulması gereken kuralları ortaya koyar.

Bibliyografya   Türleri

Bibliyografik kaynaklar, bizi doğrudan bilgiye ulaştırmayan ama: aradığımız bilgiyi sunan farklı türdeki bilgi kaynaklarının varlığından haberdar olmamızı sağlayan,  kaynaklardır. Bibliyografyalar belli bir konu için, veya   tüm  konuları kapsayacak biçimde hazırlanabilir.  Tek bir yazarın eserleri  veya belli bir türdeki yayınlanmış eserleri içermesi için de hazırlanabilir. Temel işlevi  eserin varlığından haberdar etmek ulaşmak isteyene kaynak bilgiyi vermektir ulaşmasını sağlamaktır. Bibliyografyalar Genel ve Özel olmak üzere ikiye ayrılır. Genel Bibliyografya, yayınları konu  sınıflandırması yapmadan ele alır. Özel Bibliyografya ise konu sınırlaması yapar. Yayınların bir bölümünü gösteren veya bir yazarın eserlerini sıralayan veya ticari maksat taşıyan Bibliyografya lar da vardır. Buna göre Bibliyografya lar  şu gerekçelere göre hazırlanır. 

·         Ulusal(bir ülkede yayınlanmış yayınları tanıtmak )

·         Seçimli( bir amaca  ve konuya yönelik  ilgilili ve nitelikli yazınlar)

·         Özel(bir konunun belli bir yönü ile ilgili)

·         Ticari(kitap ticaretinde belli ticari amaçlarla)

Bibliyografya kataloglama kurallarına göre yapılır. Böylece aynı özellikler, belli bir sırada  ve yazılış düzeni içinde dizinlenmiş olur.

Bibliyografyalar tertib edilişleri bakımından: Alfabetik, sistematik, kronolojik, vurgu ve başlık kelimelerine göre düzenlenir.

·         Alfabetik bibliyografyalar: Eserleri müelliflerin adlarına göre; müellifi yoksa veya anonim eserse, kitap adlarına göre veren bibliyografyalardır.

·         Sistematik bibliyografyalar: Bu bibliyografyalarda eserler konularına göre tanzim edilmişlerdir.

·         Kronolojik bibliyografyalar: Bu bibliyografyalarda ele alınan eserler, yayın tarihlerine veya bahis konusu, hadiselerin vuku buluş tarihlerine göre sıralanırlar.

·         Vurgu ve başlık kelimelerine göre tertip edici bibliyografyalarda tanzim işi, bu eserlerden çıkarılan vurgu ve başlık kelimelerine göre, alfabetik olarak yapılır

Bibliyografya Yazım Kuralları

Bibliyografyalarda  sırasıyla:   yazar  ile eserin; (  tercüme ise mütercimin adı) , , basıldığı yer,  basıldığı yıl, yayıncı adı, yayınlama tarihi,  cilt ve baskı yeri, basım tarihi ve  eserden alıntı yapılmışsa  sayfa no su, gerekirse sayfa adedi yer alır.  Yazarın soyadını başa alarak da yazan bibliyografya örnekleri de vardır.

Örnek :

AVCI, Yusuf (1997), Fıtrat ve Eserleri, Ankara: Kültür Bakanlığı.

EVLİYA ÇELEBİ (2013), Evliya Çelebi Seyahatnamesi, , Hazırlayan: Mümin ÇEVİK, İstanbul: Üçdal.

ACAROĞLU, Türker : "Bibliyografya Nedir?". Türk Edebiyatçılar Birliği Yıllığı, (1962), 1961, 98-101 ss

KAYNAKÇA

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/bibliyografya-tanimi-amaci-turleri-hazirlanisi-yrd/114138

[2] ttps://www.acikders.org.tr/pluginfile.php/2179/mod_resource/content/1/Genel%

[3] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda Terimler, Ank. 2005 sh. 43

[4] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda Terimler, Ank. 2005 sh. 43

[5] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/katip-celebi-kesfu-z-zunun/77069

[6] https://tr.wikipedia.org/wiki/Bibliyografya