Katip Çelebi Keşfü'z-Zünun

Katip Çelebi  Osmanlı Tarihinin en önemli yazarları arasındadır. Başta Cihannüma  ve bu esewri olmak üzere  çok değerli eserler bırakmıştır. Keşfü'z-Zünun an Esamü'l-Kütübi ve'l-Fünun Arapça bir bibliyografya sözlüğüdür. Eserin kelime anlamı Kitapların ve Fenlerin İsimlerinden Şüpheli Şeylerin Keşfi manasına gelmektedir. Keşfü’z-Zunun adlı, İslam coğrafyasında yazılmış, dinî, felsefi, edebî ve bunun gibi birçok alanla ilgili eserleri kendinde toplayan ve bu eserleri mümkünse yazarlarıyla birlikte tanıtan ansiklopedik  ve bibliyografik bir  eserdir.

Keşfüz zunun   İslam dünyasının 14.500 eserini ve 10. 000 müellifini alfabetik dizin sistemi ile tanıtan dev bir eserdir.   Keşfü’z-zunûn’da 15.000 e yakın kitap ve risâle, 10.000 kadar da müellif adı geçmekte, 300 ü aşkın ilim dalı, toplam 155 adet mantık kitabının adı, yazarının kısaca hayatı, kitabın içeriği, varsa eseri şerh eden, haşiye ve talik yazan kimselerin hayatıyla birlikte zikredilmekte [1]ve hakkında bilgiler verilmektedir. [2]Kâtip Çelebi  bu eserini hazırlarken İbnü’n-Nedîm’in el-Fihrist, İbnü’l-Kıftî’nin İhbârü’l-ulemâ, Taşköprizâde’nin Miftâhu’s-saâde, İbn Haldûn’un Mukaddime, Sübkî’nin Tabakat’ ve İbn Hallikân’ın Vefeyâtü’l-ayân gibi eserlerinden faydalanmıştır.[3]

Esere daha sonradan bir takım ilaveler yapılmış ve  eklenen zeyillerle  eserin muhtevası yeni bilgiler ışığında ikmal edilmeye çalışılmıştır. Başlıca zeyil müellifleri arasında olan Halepli Hüseyin el-Abbâsî en-Nebhânî, Vişnezâde İzzetî Mehmed Efendi, Riyâzîzâde Abdüllatîf b. Muhammed Kâtib Çelebi’nin çağdaşlarıdır. Hanîfzâde Tâhir Ahmed Efendi’nin de (ö. 1802) Âsâr-ı Nev adında bir zeyli vardır. Esere yazılan en son ve en meşhur zeyil ise Bağdatlı İsmâil Paşa’nın (ö. 1920) Î zahu’l-meknûn fi’z-zeyli alâ Keşfi’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn adlı zeylidir.”[4]

Bu eserde tanıtılan kitap ve risalenin adı ve yazarı  da verilmiş yazarları hakkında da bilgiler sunulmuştur. Aristoteles' in bilim tasnifine görev ve alfabetik olarak düzenlenmiş olan yapıt, Kâtip Çelebi tarafından  yirmi yılda tamamlanmıştır. [5]

Keşf-üz-Zunun,  ilk kez ülkemizde değil Avrupa da basılmıştır. Eserin iki cildi Leipzig’de, beş cildi de Londra’da olmak üzere Flügel tarafından 1835-1858 yılları arasında Arapça metin ve Latince tercümesiyle birlikte  yedi cilt şeklinde bastırılmıştır.

Eser Türkiye de ise Şerafeddin Yaltkaya ve Kilisli Rıfat Bilge’nin  mevcut yazma ve basma nüshalarla zeyiller gözden geçirilip müellif nüshasıyla karşılaştırılarak hazırladıkları çalışmaları  Milli Eğitim bakanlığı tarafından 1941-1943 yıllarında 2 cilt olarak basılmış ve Türk kamuoyuna takdim edilmiştir.

Daha sonra TTK eseri yeniden gözden geçirmiş ve beş cilt olarak bastırmıştır.   Günümüz Türkçesine çeviri şeklinde basılan eser, 5 cilt halinde yayımlanmış, ilk baskı Kasım 2007 tarihlidir, sonuncusu Şubat 2011 yılında olmuştur.

Keşf-üz-Zunun’a yazılan Bağdatlı İsmail Paşanın zeyli de; Milli Eğitim bakanlığınca 2 cilt olarak basılmıştır.(1945-1947).

Katip Çelebi Hayatı Eserleri Seyehatnameleri

Katip Çelebi Keşfü'z-Zünun

Cihannüma Hakkında Bilgiler Katip Çelebi Ve İbrahim Müteferrika Nüshaları

KAYNAKÇA 

[1] CAMALBEK MARASULOV, KEŞFU’Z-ZUNÛN’DAKİ MANTIK KİTAPLARI ÜZERİNE ARAŞTIRMA, ANK. ÜNİVERSİTESİ, SBE, ENSTİTÜSÜ, FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ  ANABİLİM DALI, ANKARA 2010

[2] İlhan Kutluer, Keşfu’z zunun, TDVİA, cilt: 25; sayfa: 322

[3] İlhan Kutluer, Keşfu’z zunun, TDVİA, cilt: 25; sayfa: 322

[4] İlhan Kutluer, Keşfu’z zunun, TDVİA, cilt: 25; sayfa: 322

[5] https://www.antalyakulturturizm.gov.tr/belge/1-78813/eski2yeni.html, son erişim- 13-12-2013