Çatik Nedir Uygur Vaaz Kitapları
ÇATİKLER
Uygur Edebiyatı ürünlerindendir.
Çatikler Budizmin kutsal vaaz kitapları olan Sutraların içinde geçen masalsı hikayelerdir. Sûtralar, Tarihte yaşaamış olan Burkan'ın veya diğer Burkanların verdikleri vaazları bir araya toplamış olan eserlerdir.
Sûtralarda Burkan bir vaaz anlatırken rahiplerden veya müritlerden birisi Burkan’a bir soru sorar. Burkan ise bu soruya cevap verirken hikâye tarzında masalsı bir olay anlatır. Burkan’ın vaaz arasında anlattığı bu hikâyelere çatik denir. Bu nedenlerle Uygur Edebiyatı Çatikler dolayısı ile Burkancı dini hikâyeler açısından oldukça zengin bir külliyata sahiptir. ", "Çaştanı Beg", "Maymunlar Begi", "Dantıpalı Beg" ve "Mukaddes Tavşan" gibi çatiklerin yanısıra Alman Türkolog Müller ve A. Von Gabain birçok çatiki Almancaya çevirmiş, S. Himran’da Alamnca’dan Türkçeye tercüme etmiştir.
Sudurlar içinde yer alan ve Uygurların çatik dediği jâtaka adlarındaki dini hikâyeler genel olarak Burkan’ın önceki hayatlarına dair hikâyeler şeklindedir. Bu hikâyeler Budha’nın öğretilerinin ana düşüncelerini bir vakaya dayandırarak anlatan dini hikâyelerdir.
Çatiklerin Uygur dil ve edebiyat metinleri arasında özel bir yeri vardır. Bu hikâyeler Türk Edebiyatının yazıya geçirilmiş ilk hikâyeleri olmak özelliğini de taşırlar. Bu hikâyelerin diğer bir özelliği ise masalsı özelliklerinin daha fazla olmasıdır. Esasında Sudurların içerisinde anlatılan hikâyeler olmakla beraber, müstakil olarak yazılmış çatikler de vardır.
Çatiklerde Burkanların çeşitli hayatlarını, diğer canlılar için Burkanların kendilerini feda etmelerini, kendi canların feda ederek diğer canlıları nasıl kurtardıklarını vb anlatır. Bu hikayelerde , olağanüstü olayların pek çoğu, Budha’nın geyik, ceylan, şehzade vb kılıklarında ölüp yeniden doğması ve ölmesi ile ilgili unsurlar öne çıkmaktadır.
Çatikler Buda'nın hayatlarından herhangi birini anlatır. Uygurların zamanında Çatiklerin bazen mûsikî refakatinde piyes gibi temsil edildikleri tahmin edilmektedir.
Edgü Ögli Tigin İle Ayıg Ögli Tigin Hikâyesi adıyla meşhur olan Edgü Ögli Tigin İle Ayıg Ögli Tigin (İyi düşünceli Şehzade ile Kötü Düşünceli Şehzade) en tanınmış çatiklerden biridir. Bin Buda mabetlerinde bulunan bu eserde, iyi bir şehzadenin bütün canlılara yardım etmek ve canlıların birbirlerini öldürmelerine engel olmak üzere çok değerli bir mücevheri ele geçirmek için çıktığı maceralı yolculuk anlatılır.
Altun Yaruk içinde bazı çatikler de vardır. Bunların en meşhurlarından biri Şehzade ile Aç Pars Hikâyesi’dir. Çatikte, açlıktan ölmek üzere olan bir parsı kurtarmak isteyen fedekar şehzade anlatılır. Parsın ölmemesi için şehzade kendisini ona yem eder. Bu şehzade de dünyaya şehzade olarak gelmiş Burkandır.
Dantipali Beğ hikâyesinde ise diğer geyikleri kurtarmak için kendini avcılara sunan bir geyik anlatılmaktadır. Bu geyik ve hayatı da Burkan’ın önceki hayatlarından biridir.. Çaştani Bey Hikâyesi hikâyesinde Çaştani Bey ’in ülkesinde yaşayan insanlara hastalık ve belalar getiren şeytanlarla mücadelesi anlatılır. Toharca’dan Türkçe’ye çevrilmiştir. Toharca’dan çevrilen başka bir eser de Maytrisimit’tir. Eserde, Maitreya Burkan’ın menkıbevî hayatı anlatılır. Maitreya, Müslümanların mehdisi gibi, istikbalde gökten yere inip insanları Nirvana’ya ulaştıracak olan bir Burkan’dır. Ülüş adı verilen bölümlerden meydana gelmiştir ve dramatik özelliği ile dikkat çeker
İLGİLİ SAYFALARIMIZ VE LİNKLERİ
Manici Budacı Uygur Nesir Eserleri
Uygur Manici Budacı Şairleri ve Eserleri
Uygur Manici ve Budacı Şiiri ve Tüm Özellikleri
Oğuz Destanı Hakkında Çalışmalar Uygur Nüshası Tam Metni
