Cemo adlı roman Kemal Bilbaşar’ın  il kez 1966 [1]da yayımladığı bir köy romanıdır.  Kemal Bilbaşar’a 1967 yılında Türk Dil Kurumu ödülünü kazandıran  bu eser yazarın en tanınmış  romanıdır.

 

Roman cumhuriyetin ilk yıllarında Cemo isimli  bir köy kızı ile Memo adındaki köy yiğidinin aşkları ve aşk dekoru içinde âşıkların aşkına engel olan ve Cemo’yu kendine isteyen ağa ile âşıkların yaptığı çatışmaların hikâyesidir.  

Kemal Bilbaşar, ‘Cemo’ romanını ‘Hancının Karısı’ (1953) ve ‘Saltanatın Satılışı’ (1962) adlı hikâyelerinden yola çıkarak  kurgulamaya çalışmış,  eserini 1962 de yazmaya başlamış ve  1966 yılında tamamlamıştır.[2]

 

Roman, Doğu Anadolu mekânı içinde Türk ve Kürt halklarının ağalık ve  Osmanlı devlet sistemi ile çatışması Atatürk’ün getirdiği Cumhuriyet idaresine sığınması ve güvenmesi siyasi zeminlerini ortaya koymakta ama  roman  isyan ile bitmektedir. Roman, Kürt halkının Mustafa Kemal’e olan bağlılığına vurgu yapması bakımından da dikkat çekerken Dersim İsyanına vurgu yapması bakımından da bir ikilem içindedir.

Cemo  romanında  adam yerine konmayan Kürt köylüsünün giderek bilinçlenmesini ve haksızlığa karşı öfkesi isyanla biter. Jandarma zulmünden bıkan aşiret halkı karakolu basarak  Dersim İsyanını çıkarır. Cemo’yu alan Memo ‘da Dersime doğru yola çıkar.

Roman ağalık düzenini, aşiret törelerini, yöre halkının inançlarını, yaşama biçimlerini  gerçekçi bir şekilde  ele almıştır. Cemo romanı  o yıllarda yazılmış olan diğer köy romanlarının yanı sıra devlete ve politikalarına yandaş bir çizgide olması ile dikkat çeker.  Ağa maraba çatışmasını konu edinen romanlardan biri olan Cemo ağalık sistemine duyulan tepkiyi ortaya koyan  eserler arasındadır.

Cemo birçok kez basılmış ve edebiyatımızın sevilen köy romanlarından birisi olmuştur. Köylü devlet, köylü ağa çatışmalarını konu edinen roman, hem devletin empoze ettiği düşünceleri, hem de sosyalist kökenli köy romancılığının beklentilerini bir arada vermek istermiş gibi bir tezat içindedir.[3]  Yazar romanda hem  egemen ideolojiye, hem de toplumsal gerçekçi sosyalist  tabakalara da hoş görünmek amacını taşıyan bir çelişki içinde yazılmış havasını vermektedir.  Buna rağmen “Türk romanında Kürtlere ve Kürt isyanlarına yer veren, aşiret düzenini, köylü üzerindeki ağa ve devlet zulmünü kapsamlı biçimde ele alan ilk yazar Kemal Bilbaşar’dır.[4]

Eser MEB  Yüz Temel Eser listesine alınımş okurlara ve öğrencilere okunması için tavsiye edilmiştir.

 

 

Kemal Bilbaşar, Doğu Anadolu insanının sorunlarını destan havasında ve ağa- marabalık, çatışması, devlet-ağa-topraksız köylü çatışması şeklinde aktarmıştır. Roman devlet yanlısı tutum ile sosyal gerçekçilik çizgisinden hangi tarafa kayacağını şaşıran bir tezat içinde yazılmış havası vermektedir.

Roman, Doğu Anadolu’daki ağalık sistemi, ağa maraba ve köylü, köylü ve devlet güçleri çatışmaları ve feodal yapı ile kültür ilişkileri yöresel bir üslup ile ortaya koymaya çalışmıştır.[5]

 

 

 

“Cemo, Doğu’da yaşayan yoksul halkların kara destanıdır. Sunduğu tablolar gerçekle masal karışımı, şiirli, canlı, inanılır tablolardır. Bütün eksiklerine, dildeki dengesizliğe rağmen henüz çok güçsüz bir takım örneklerle vakit geçiren romancılığımızın hangi kaynaklara yönelmesini göstermesi bakımından CEMO öncü karaktere sahip güçlü bir romandır.”
Muzaffer Buyrukçu (Papirüs, 1967)

“”Cemo, yalnız Bilbaşar’ın yazarlığında değil, köyü köylüyü konu edinen edebiyatımızda da bir dönüm noktasıdı.” Atilla Özkırımlı (Milliyet Sanat Dergisi, 1983)

“”Bu romanında, dağ insanlarına has, çevreden ve törelerden gelen bağlantıların altında, kişilerinin çatışmalarında gözüken o donmuş toplum yapısının insafsızlığını belirtmiş, hepsinin üstünde temasına da uygun düşen canlı bir anlatışa ulaşmış. Cemo, K. Bilbaşar’ın en başarılı eseri olduğu kadar, kendi türünde de başta gelen bir örnektir.”” Tahir Alangu (Varlık Yıllığı, 1967)

 

 

 

 

---