Çeşm-i bülbül Şiir Dünyamızda
Çeşm-i bülbül
Osmanlıca yazılışı : Çeşm-i bülbül - بلبل چشم (Bülbülün gözü)
Farsça “göz” anlamına gelen “çeşm “ چشم sözcüğü ile bülbül بلبل kelimesinden oluşan ince , zarif ve helozoni çigili ince cam eşyaya denir.
Çeşm-i bülbül cam sanatı Venedik’e gönderilen bir cam ustasının orada eğitim görüp gelmesi ile ilk defa III. Selim ve Abdülmecid zamânında Beykoz ve Paşabahçe’de açılan fabrikalarda yapılmaya başlanmıştır. [1]
Sözlüklerdeki anlamları : “antika değeri taşıyan, helezonî çizgili veya hâreli, renkleri fevkalâde âhenkli, çok ince cam eşyâdır. Bu ismin, üzerindeki desenlerin bülbülün gözündeki halkalara benzetilmesi sebebiyle verildiği sanılmaktadır.”[2]
Baohemya camcılığının bir ürünü olarak Venedik- Bohemya camcılığı kökenli olmasına rağmen Osmanlı cam sanatında kendine özgü bir özellik ve stil kazanmış olan bir cam tekniği ve cam işleme sanatıdır. Çeşm-i bülbül 18. yüzyılın sonunda III. Selim zamanında Mevlevi dervişi Mehmet Dede’nin Venedik’teki cam tekniklerini öğrenmek için Venedik’e göndermesi sonucunda ortaya çıkmış Osmanlı işleme ve özel bir şekil kazanmış olan vazo, sürahi tipidir. [3]
Çeşm-i bülbülleri tanımlayan özellik cam ürünleri içlerinde görülen, beyaz veya renkli çizgileri olan cam çubuklardır. Yine de çeşm-i bülbülün farklı manalarda da kullanıldığı dikkat çeker.
Küçük Billur Kadeh: Üstü benekli, beyaz, veya renkli çubuklu , benekli, hareli, çizgili, şekillerde yapılmış, kadehlere de çeşm –i bülbü denmiştir.
Ayn-ı uşşakta aks-i ruh –ı ziba yaraşır.
Çeşm-i bülbül kadehe gül gibi sahba yaraşır. Senih. [4]
Aşıkların gözüne sevgilisin hayali yaraşır çeşm i bülbül kadehe de gül renkli şarap yaraşır.
Huzurunda şükûfe şîşesi olmak ümidiyle
Ne rütbe şimdi çeşm-i bülbüle bak i'tibâr oldı Şerif Hanım
Çeşm-i Bülbül eski devrilerde bir çeşit renkli kumaşın da adıdır. Divan şiirinde çeşm-i bülbül adı verilen bu kumaştan da söz edilir. Bu kumaşların “çiçeğin bülbül gözü şeklinde süslenmiş “ [5]kumaşlar olduğu anlaşır. Üstelik cam sanatında kullanılan Çeşm-i bülbülden çok önceden beri bu tür kumaşların olduğu beyitlerden anlaşılır.
Libasın sanmanız o gülzarın çeşm i bülbüldür.
Hazeran çeşm –i bülbülden tecelli etti. Bir güldür. Aşık Çelebi [6]
Hezara nispet için cümle çeşm – bülbüldür
O şuhun sanma libası çeşm –i bülbüldür. Sabit
Gelmez istiğna çiçekli ebr-i gülden bana
Câme-i endam biçilse çeşm-i bülbülden bana Hatem
Sermest-i muhabbet ile çeşm-i bülbüle
Gülşende her gülü görünür bir yüzü kadeh
Çeşm Nedir Şiirimizde Göz Ayn Dide Bakış
ÇEŞM İLE KURULMUŞ TERKİP VE TAMLAMALAR
Çeşm- i Bülbül'ün Tarihçesi ve Çeşm - i Bülbül Nasıl Yapılır
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/cesm-i-bulbul-un-tarihcesi-ve-cesm-i-bulbul-nasil-yapilir/112060
[2] http://www.lugatim.com/s/%C3%A7e%C5%9Fmib%C3%BClb%C3%BCl
[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/cesm-i-bulbul-un-tarihcesi-ve-cesm-i-bulbul-nasil-yapilir/112060
[4] Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları, İst. 1996- shf, 169
[5] Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları, İst. 1996- shf, 169
[6] Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları, İst. 1996- shf, 169
