Divan Şiirinde Üsküf Giymiş Beyler Ağalar Güzeller

DİVAN ŞİİRİNDE ÜSKÜF

Üsküf, Yunanca kökenlidir. Üsküf dilimizde genel olarak başlık, serpuş, külah ve örtü anlamları ila alakalı birçok anlamda kullanılmıştır. Yeniçeri ağalarının, saray ağalarının, iç oğlanların ve harem hatunlarının giydiği uzun başlık, serpuş;  av için eğitilen alıcı kuşların gözlerini kapatan örtü; nargile ateşini rüzgârdan koruyan başlık üstüne geçirilen üstüvaneye de üsküf denmektedir. [1]

Divan şiirinde üsküf, yeniçeri ağaları, saray mensupları ve alıcı kuşların başlığı olarak aktarılır.

Divan şairleri üsküften yeniçeri ağaları,  silahtar, beylerbeyi ve sancak beyi başlığı olarak söz ettikleri gibi güzellerin başlığı, kuşların ibikleri- kepezleri- ve benzetme unsurları olarak kullanmışlardır. ( BKZ Üsküf Nedir Kökeni Yeniçeri Üsküfleri ve Özellikleri )

Divan Şiirinde Üsküflü Beyler Ağalar

Divan edebiyatı ve şiirindeki bazı işaretlerden sefer zamanlarında sultana refakat eden beylerbeyi, sancak beyleri ve atlı yeniçeri subaylarının altın yaldızlı gösterişli” zerrîn külâh”  üsküfler giydikleri anlaşılır.

Mülk-i mağrip üzre yap yap yürüdü sultan-ı mâh

Altın üsküflü sipâhidir yanınca ahterân                   Mesihi 

 

 Altun üsküflü silâhdârın-durur hurşîd kim

 Kanda (nereye) gitsen götürür yanınca tîğ-i zer-nişan Mesîhî 

 II. Bayezid  ve ömrünün son demlerinde  Yavuz Sultan Selim devrinde yaşayan Mesihi ikinci beytinde muhtemelen Yavuz Sultan Selim’i ve yanındaki yeniçeri ağalarını tasvir etmiştir.

Yürüsün sâhib-i hâtem sancak çekip tûğlar

Başı üsküf sırtı kaplan postlu can kullar ile    Hayâlî

Hayali’nin bu beytinden kaplan postu giyen deliler bölüğünün komutanlarının da üsküf giydiği anlaşılır.

Üsküf Giymiş Güzeller

Eski devirlerde, beylerbeyleri sancak beyleri, yeniçeri ağaları, silahtar ve sipahilerin dışında, kapıcı başlarının,  kuloğulları, iç oğlanları ile saray ve hareme mensup güzeller de üsküf giyenler arasındadır.  Divan şairleri elbette ki altın sırmalarla süslü üsküf giymiş güzellerden söz etmemiş olamazlar.

Ay u gün sergeşte olsa n’ola sen sîmin-bere

Altun üsküflü güzeller hizmet eyler beylere Revânî

 

Bugün hurşîd-veş giymiş o mâh-ı sîm-ber üsküf

Tecellî-i cemâlinden yine par par yanar üsküf    Tokatlı Zârî

 

Yaraşır altın üsküf ana müdâm

Ser-i serv üzre sanki bedri tamam  Taşlıcalı Yahya

 

Şem-i meclis sana reşk eyleyip ey sîm beden

Urunurşeb- külah-i zer giyinip altunlu benek   Tarikî

 

Yaraşır zerrin külahlar başına,
Dövleti Heqq etdi efser başına   Nesimi

 

Zer külâhıyla yâ hod bir dilber - i rakkâstır

Bir ayağ üzre semâ itmekte dâmen- der-miyân Nefî

 

Ol şeh-i hûbân giyelden başına zerrîn tâc

Dil-rübâlardan alur hüsn içre bâc ile harâc   Vizeli Behişti Ramazan

Üsküf İle İlgli Benzetmeler Avcı ve Alıcı Kuşlar

Avcı ve alıcı kuşların başlarına geçirilen örtüye üsküf dendiği gibi başlarındaki ibikler, kepezler, tüyler de üsküfe benzetilmiştir. Ayrıca mum alevi, Ay, Güneş, , gül, gonca, bulut vb de üsküf giymiş haller içinde betimlenir.  

Gonca üsküflendi gülşen donandı

Gül kadrin bülbül-i şeydaya sorun

Saltanat-ı şita odlara yandı

Mürglerin zarını sahraya sorun Aşık Dertli

Güzeller ile alıcı ve avcı kuşlar birlikte işlendiğinde üsküf, hem güzeli hem de avcı kuşu birlikte ifade edecek şekilde kullanılır.

Murgı cânı şikâr ider her gâh

Benzer üsküflü şahine ol şâh   Taşlıcalı Yahya

Taşlıcalı Yahya, bu beytinde hem av için eğitilen şahinlerin gözlerine kapatan örtüye üsküf dendiğini anlatıyor, hem de üsküf giymiş sevgiliyi ( ol şah )  avcıya benzetiyor.

KAYNAKÇA

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/uskuf-nedir-kokeni-yeniceri-uskufleri-ve-ozellikleri/152626