Mesihi Hayatı Eserleri ve Şairliği 16.YY

06.04.2012

 


HAYATI

Tezkirelerden  SEHİ BEY , Latifi v, Aşık Çelebi, Kınalızade, Riyaz ve Beyani  şair hakkında eksik ve birbirini tutmaz bilgiler verirler. Esasen son üç tezkire, Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi tezkirelerinde söylenenleri yeni biçime sokarak sunmaktan öteye gidememişlerdir. İslam Ansiklopedisinin Mesihi maddesinde şairin hayatiyle ilgili az bilgi verilmiştir. Adı Sehî Tezkiresinde Mesîh, diğer tezkirelerde Îsâ olarak geçer. [1]

Kaynaklarda adı İsa ya da Mesihi olarak verilen şairin doğum yeri, bir Sırp şehri ( Günümüzde Kosova )  olan Priştine'dir. Çocukluk ve ilk gençlik yıllarını Rumeli'de geçirdiği daha sonra öğrenim görmek için İstanbul'a gittiği düşünülmektedir.  Mahlasına Mesihi denmesi diğer adının “ İsa “olarak zikredilmesi,  Piriştine’de doğmuş olması, yöredeki Sırp varlığı nedeni ile Mesihi’nin Sırp kökenli ve Hıristiyan bir şair olduğu,  söylenebilir.

 

 Mesîhî'nin İstanbul'da bulunduğu yılları II. Bayezi 'in saltanat dönemine (1481 -1512) rastlar. Genç yaşında İstanbul’a gelerek medrese öğrenimine başlayan Mesîhî'nin, sonraları hattatlıka merak sardığını ve bu sanattaki ustalığı dolayısıyla devrin sadrazamı Hadım Ali Paşa'nın  divan kâtipliğine atandığını öğreniyoruz.

 

İstanbul'da hat sanatındaki maharetiyle devrin sadrazamı Atik (Hadım) Ali Paşa'nın dikkatini çekerek onun divan kâtipliği görevine getirilen Mesîhî'nin medrese öğrenimini tamamlayıp tamamlamadığı bilinmemektedir. [2] İçkiye ve eğlenceye düşkünlüğü, derbeder yaşayışı yüzünden zamanla Ali Paşa'nın gözünden düşen şairin bir süre sipahilik yaptığına dair Sehî Tezkiresi'nde bir rivayet varsa da gerçekten bir askerî görev alıp almadığı hususunda kesin bilgi yoktur. Başlangıçta Ali Paşa'nın teveccühünü kazanan Mesîhî, sonraları düzensiz yaşayışı ve görevindeki dikkatsizliği nedeniyle Paşa'nın gözünden düşmüştür. Âşık Çelebi'nin dediklerine bakılırsa, Mesîhî sefih bir hayat sürmüş ve mesleğinde ilerlemekten çok dünyadan kâm almağa bakmıştır.  Hadım Ali Paşa'nın 917 (1511) de çıkan Şiî ayaklanmasını bastırmak amacıyla Şah-Kulu'na karşı yaptığı savaşta öldürülmesi üzerine bir süre hamisiz kalan Mesîhî'yi daha sonra Tacizade Cafer Çelebi 'nin ilgisini çekme çabaları içinde görüyoruz.

 

Mesîhî bu amaçla en başarılı kasidelerinden birini Cafer Çelebi'ye sunar. Bu kaside sonucunda olsa gerek Mesihi'ye Bosna'da ufak bir tımar verilir. Ancak, şair durumdan memnun değildir. Son yıllarını yoksulluk içinde geçirdiği belirtilen şairin genellikle 918'den (1512) sonra öldüğü kabul edilmekle beraber V. L. Menage bu tarihin 924'ten (1518) sonra olabileceğini ileri sürmektedir. [3]


Ben senün bendelerün defterine geçmiş iken
Ne revâdur bana pâ-bend ola cüz'î tımâr 
Ehl-i tımârum velî bimâra döndüm himmet it
Ey tabîb-i cân u dil bulsun mizâcum i'tidâl 


918 (1512) de Bosna'da maddî sıkıntı içerisinde ölen Mesîhî, ölümünden kısa bir süre önce Yavuz Sultan Selim'in himayesine girmeğe çalışmıştır. Ancak, Yavuz Selim kardeşi Ahmet'le yaptığı taht kavgası nedeniyle şairle  ilgilenememiştir. 


ŞAİRLİĞİ VE EDEBİ YÖNÜ

Âşık Çelebi, Mesîhî'nin; "Divan şiirinin temelini atan Ahmet Paşa 'dır. İlk temel taşı Necatî, ikincisiyse Mesîhî'dir" diye sözünü eder. Mesîhî, 15. yüzyılın şairleri arasında seçkin bir yer tutmamakla birlikte, onun Baki öncesi Divan şiirindeki değeri ve önemi su götürmez bir gerçektir. [4]

Beyânî, Mesîhî adı üzerinde oynayarak, onu şiire taze bir ruh vermesinden dolayı İsa'ya benzetirler. Âşık Çelebi övgüsünde daha da ileri giderek Mesîhî' yi Zati 'ye tercih ettiğini söyler.  Ona göre Zati  sanat yönünden ustadır, ama  Mesîhî de içten, sade ve orijinal bir şairdir.

Yazmadı çünki Hudâ defter-i 'ömri bâkı 
Câm-ı la'lün berü sun canlanalum ey sâkî 
Ol safâdan pür idüp na're ile âfâkı 
Mest-i lâ-ya'kıl olalum yakalar çâk idelüm 
Mesîhî zâhid o dünyâyı medh ider amma 
Ne hoşça 'âlem olur bu cihânı höş görelüm 

Ancak, Mesîhî'de maddî hazların ifadesi yanında, insanoğlunun boş hayat çabasından, kader çizgisinin değişmezliğinden, dünyanın devamsızlığı ve geçiciliğinden dem vuran söyleyişlere de rastlanır.
 
Basiret ile gözet kim mahall-i hâdisedür 
Bulur mı kimsene lutf u kılur mı kişi huzür 

Şehr-i şi'rün şâhısun bir dürlü dahi oldı iş 
Mülk-i nazm-ı Zâtînün uğurlanup ma'nâları 
Girüben divânuna tebdil-i süret eylemiş 
Mesîhî'nin Zâtî'ye cevabı şöyle olmuştur: 
Sanman a macnâ-yı nâdâna ben el uzadam 
Degülüm tıflı ki hâyide idinem iftar 
Tendeki rüh bana 'âriyyeti olduğı-çün 
Günde bin kez iderüm kendi hayatumdan 'ar 

Cihân ne kişiye el virdi k'itmedi pâ-mâl 
Zaman ne kimseye lutf itdi k'itmedi makhür 
Dönersin bir yana ey zülf sen de 
Benüm 'ömrüm gibi muhkem degülsin 
Zamane saltanatından bekâ uman görsün 
Ki kanı Husrev ü Dârâ vü Kayser ü Tekfur [5]

Mesîhî'nin de geleneksel biçimlere ve ifadeye bağlı kaldığını görüyoruz. Ancak, insanoğlunun sevincini ve kederini yansıtan şiirlerinde gerçek bir duygulanma vardır.  0, duygu ve düşüncelerini yaldızlama çabasında değil, ama sadelik ve içtenlik yolundadır. Necib Asım, Mesîhî'nin divanında çağının sosyal hayatiyle ilgili izlere  rastladığını söyler.

Daha çok âşıkane, rindane şiirler yazan Mesîhî'nin divanındaki manzumelerden Tâcîzâde Cafer Çelebi'ye sunduğu bahariyye kasidesi, Atik Ali Paşa'nın şehâdeti üzerine yazdığı terkibibendi tarzındaki mersiyesi ve murabba şeklindeki bahariyyesi ünlüdür. Murabba çeşitli dillere çevrilmiş olup bilinen en eski tercümesi Latinceye yapılanıdır. Samimi bir eda ile yazdığı şiirlerinde oldukça sade bir dil kullanan Mesîhî'nin bu tutumunda, döneminde henüz Arapça ve Farsçanın Türkçe üzerindeki tesirinin yoğunluk kazanmamış olmasının payı olduğu gibi şiirlerinde deyim ve atasözlerini kullanmasının da etkisi vardır. Divanında Farsça ve Farsça-Arapça-Türkçe mülemma' şiirleri de bulunan Mesîhî'nin gerek bu şiirlerinden gerekse Gül-i Sad-berg'inden Farsça ve Arapçayı iyi bildiği anlaşılmaktadır. Mesîhî, XV. yüzyılın önde gelen şairlerinden olmamakla birlikte Necâtî Bey sonrası ile Bakî öncesi divan şiirinin gözde şairleri arasında yer alır. Kaynaklar, onun divan edebiyatının klasik biçim kazandığı dönemdeki şiirin gelişmesine katkısının olduğu görüşünde birleşir. Divan şiirinin gelişim çizgisi üzerindeki yerinden dolayı kendi çağında ve daha sonraki yüzyıllarda onun etkisinde kalmış şairlerin bulunduğu görülmektedir. [6]

Ancak, Mesîhî'nin bu bakımdan devrinin diğer şairlerinden hiç de farklı bir yapıda olmadığını görüyoruz. Mesîhî'nin şiir dilinin nasıl olması gerektiği konusunda neler düşündü-
ğünü ortaya koyacak ber bangi bir ipucuna Divanında rastlamıyoruz. Ama, Arapça ve Farsça kelimelerin sınırlı kullanılışına bakarak, onun dilde sadelik taraftarı olduğuna hükmediyoruz. Ancak, bu bir bakıma, Arapça ve Farsçanın şiir ve nesir dilinin hizmetine girmesinin Mesîhî'nin devrinde başlaması, esas gelişmesinin ise takip eden iki yüzyılda olmasıyla ilgilidir. Öte yandan, Mesîhî'nin medrese öğrenimini tamamlayıp tamamlamadığını bilmememize rağmen Farsça ve Arapçayı her iki dilde de şiir yazabilecek güçte bildiğini anlıyoruz. [7]

Divanında şair, sık sık sade söyleyişlere halk arasmda yaygın olarak kullanılan deyim ve atasözlerine de yer vermiştir. [8]

Gönül gözden kaçup bezmüne vardı 
Kaçup yağmurdan uğradı toluya 
Sâki şu denlü turdı gice hidmetünde kim 
İndi surâhînün kara sular ayağına

Fâş eyleyüben sinedeki âteş-i aşkı 
Ey eşk Mesihînün ocağına su koyma 
Bir büseni alınca gelür cânum agzuma 
Bir tırün irişince gönülden neler geçer 
Elde mey tutduguma ta'n itme ey zâhid sakın 
Kim olur kendü elinde her kişinün hürmeti 
Sür sem müjemi n'ola itüfi izine sensüz 
Gülzâr-ı cihan içre gül olmaz çu dikensüz 
Içdügince kızarur ol sanem-i sımın-ber 
Meydürür dirler ise n'ola kişinün miheki 
Var ey tamâm dirilen âdem ko da'vâyı 
Eksüklügi gerek kişinün k'ol tamâm ola 


Divan şiirinde vezin ve kafiye,  şairin düşünce, duygu ve hayallerinin biçimlendiği değişmez kalıplar dır.  Divan şairi, şiirini yaratırken kelimelerini, veznin ve kafiyenin değişmez kalıpları ve kuralları içine, sanat gücünün yettiği nispette dökmek zorundadır. 

Mesîhî aruzun çeşitli kalplarını kullanmıştır. En çok kullandığı remel, muzâri ve hezec bahirleri, çağın diğer şairlerinin de rağbet ettiği bahirlerdir. 

Genellikle Mesîhî aruzu kullanırken başarılıdır. Birkaç yerde rastladığımız hatalı kullanışlar ise yüzyılın diğer şairlerinde de görülür. Divanında kendini redif bulma zahmetine sokmayan Mesîhî'nin, 22 kasidesinden sadece 5i, gazellerinin de üçte biri (162 gazel) rediflidir. Rediflerin de çoğu, hançer, hilâl, aşk, nergis, gönül v.b. gibi Divan şiirinde ahşıla gelmiş redif kelimelerinden yapılmıştır. Şairin kafiye seçiminde ise Divan şairlerinin çoğu kez dikkat ettikleri kafiye yapılan kelimlerin aynı gramer grubundan olmaları kuralının zaman zaman dışına çıkıldığını görüyoruz. 


1 . Ger tende zahm-ı tîrün aça ser-be-ser dehen 
Sana du alar eyleye ey dost her dehen 

2 . Mahbüblarda olmasa dürc-i dürer dehen 
Göstermez idi söze gelicek güher dehen 

3. Perkâr gibi küyunı çigzinmez idi dil 
Nokta misâli olmasa sende eger dehen 

4. Alüde eyleyüp mey-i telh ile la'lüni 
Lutf it acıtma cânumuzı ey şeker-dehen 

5. Bir büse istesek bize yokdan gelür lebün 
Benzer ana bu şiveyi ta'lim ider dehen 

6 . Sen gül-ruha ağız haberin dimege şehâ 
Açmış sabâ yeline seher goncalar dehen 

7. Her beyti gül budağına benzer Mesihînün 
Kim uçlarında goncadan ola birer dehen 


ESERLERİ 

Mesîhî'nin eserleri sayılıdır. Pek hacimli olmayan bir divanı, bir şehrengîzi ve bir de Latîfî tezkiresinden edindiğimiz bilgiye göre, yüze yakın mektuptan oluşan Gül-i Sad Berg adlı mensur eseri vardır. 


DİVAN:

Divan ahşa geldiğimiz biçimde düzenlenmiştir. Kasideler tarafından takip edilen bir münacatla başlar. Divanın kasaid bölümü oldukça uzundur.  
Mesîhî'nin edebî uğraşısının verimli devri II. Bayezid'in hükümdarlık yıllarına rastlar. Daha sonraları şair, hayatını sürdürme çabası içerisinde, devrin ilerigelenlerine ard arda kasideler sunmuştur. Bu nedenle kasidelerinin birkaçı hariç, diğerlerinde Mesîhî'nin başarısı azdır.[9]

Mesîhî, gazellerini biçimlendirirken, çağının şiir anlayışının dışına çıkmamış, ancak, öze, neşeli, duygusal, sade ve içten yaradılışının damgasını vurmayı başarmıştır. 
Divanında ayrıca bir kaç murabba , bir terkib-i bend, mukattaat ve sonda da müfredat vardır. Yirmi biri kaside, 294'ü gazel olmak üzere 350'ye yakın şiir ihtiva eden eserin Türkiye dışında ve Türkiye'deki kütüphanelerde yazma nüshaları vardır. İstanbul Kitaplıkları Türkçe Yazma Divanlar Katalogu'nda divanın başka nüshalarının varlığından da söz edilmektedir. Eserin tenkitli neşri Mine Mengi tarafından yayımlanmıştır.[10]

2. ŞEHRENGİZ: Divanından başka, Mesîhî'nin bilinen en ünlü eseri Şehr-engîzidir. Mesîhî'nin en ünlü eseridir. Divanın birçok nüshasında ve çeşitli şiir mecmuaları içinde yer alan eser esas olarak Edirne'nin ve Edirneli güzellerin tanıtıldığı 178 beyitlik bir mesnevidir. 
Bşehrengîz kelimesi bir şehrin halkını öven ya da yeren manzum eser anlamına gelir, Mesîhî'nin kaygusuz, rind ve derbeder yaradılışına ve hayatına bakarak, bazı tenkitçiler Islâmî edebiyatta şehr-engîz türünde ilk eserin Mesîhî' ninki olduğu kanısında birleşirler. 


 Hammer ise Mesîhî'nin çağdaşlarmdan Fakirî'nin, Türk edebiyatındaki ilk şehr-engîz yazarı olduğunu söyler. Agâh Sırrı Levend,  "Türk Edebiyatında Şehr-engîzler ve Şehr-engizlerde İstanbul" adlı eserinde, Zâtî'nin Mesîhî'ninkiyle aynı tarihlerde ortaya koyduğu Şehr-engîzine dikkati çeker. Ancak Agâh Sırrı Levend  Şehr-engîzlerin karşılaştırılmasında derine inmemiştir. Her iki eserin sadece vezinleri- (H3) Mefâîlün / mefâîlün/ feûlün- aynı olmakla kalmayıp, Edirne ile ilgili olarak verilen kişiler de aynıdır. Yazma nüshaların hiç birinde esere ad verilmemiştir. Şehrengîzin yazılış tarihi de eserde belirtilmemiştir.[11]

3. Gül-i Sad-berg. Eski kaynaklardan yalnızca Latifi Tezkiresi'nde hakkında bilgi verilen bu eser 100 adet mektuptan meydana gelmiş bir münşeat mecmuasıdır. Latîfî, Gül-i Sad-berg'in Şeyh Mahmûd b. Edhem’in Gülşen-i İnşâ'sına benzediğini kaydeder. Sanatkârane bir üslûpla kaleme alınan Gül-i Sad-berg'de Arapça ve Farsça kelime, ibare ve cümlelerin sıkça kullanılması dikkati çeker.

Mesihi Şiirleri

·         Gördükçe yüzüni n’ola artarsa hayretüm

·         Saklını belâya canımı iy can unutma hâ

·         Dinle bülbül kıssasın kim geldi eyyâm-ı bahar ( Murabba)

·         Beyitler

·         Zati ile Mesihi atışması

·         Ger tende zahm-ı tîrün aça ser-be-ser dehen

·         Çarhun sıfatın gömgök idüp sille-i âhum

·         Sâki şu denlü turdı gice hidmetünde kim

·         Fâş eyleyüben sinedeki âteş-i aşkı

·          

KAYNAKÇA

[1] MİNE MENGİ , MESÎHÎ'NİN  HAYATI ŞAİRLİĞİ YE ESERLERİ, dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/12/844/10675.pdf

[2] MİNE MENGİ , MESÎHÎ'NİN  HAYATI ŞAİRLİĞİ YE ESERLERİ, dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/12/844/10675.pdf

[3] Anonim, Mesihi,divanedebiyati.org/index.php?option=com_content&view=artic, son erişim 11-1-201

[4] MİNE MENGİ , MESÎHÎ'NİN  HAYATI ŞAİRLİĞİ YE ESERLERİ, dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/12/844/10675.pdf

[5] MİNE MENGİ , MESÎHÎ'NİN  HAYATI ŞAİRLİĞİ YE ESERLERİ, dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/12/844/10675.pdf

[6] Anonim, Mesihi,divanedebiyati.org/index.php?option=com_content&view=artic, son erişim 11-1-2012

[7] MİNE MENGİ , MESÎHÎ'NİN  HAYATI ŞAİRLİĞİ YE ESERLERİ, dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/12/844/10675.pdf

[8] Necib Asım, Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, e. I. s. 300-308

[9] MİNE MENGİ , MESÎHÎ'NİN  HAYATI ŞAİRLİĞİ YE ESERLERİ, dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/12/844/10675.pdf

[10] Anonim, Mesihi,divanedebiyati.org/index.php?option=com_content&view=artic, son erişim 11-1-2012

[11] MİNE MENGİ, MESÎHÎ’NİN  HAYATI ŞAİRLİĞİ YE ESERLERİ, dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/12/844/10675.pdf

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

Yorumlar