II. BAYEZİD ADLİ’NİN EDEBİ YÖNÜ Adlî, Sultan İkinci Bâyezîd’in mahlasıdır. II. Bayezıd 1447’de Dimetoka’da doğmuş; 1454 ile 1481 yılları arasında Amasya’da şehzade vali olarak bulunmuş, bu tarihten sonra ise 1512’ye kadar Osmanlı Devletini idare etmiştir. I.Bayezıd’ın şair kimliği üzerinde bugüne kadar yeterince durulmamıştır. Divanının Türkiye’deki kütüphanelerde bulunan mevcut nüshaları eksiktir. “Divanının Türkiye’deki kütüphanelerde 3 nüshası tespit edilmiştir. Bunlardan ikisi İstanbul’da Millet Yazma Eser Kütüphanesi’nde, biri de İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı’ndadır. Millet Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki nüshalardan birinin istinsahı H.1120/M.1708 tarihinde gerçekleşmiştir. 41 varaktan oluşan ve yazısı harekeli nesîh olan bu nüshada bazı varaklar eksiktir. Nüshada 123 gazel, 1 murabba ve 2 beyit ve 1 mısra bulunmaktadır. Harekesiz rik‘a ile yazılan 141 varaklık diğer nüsha ise Ali Emîrî Efendi tarafından istinsah edilmiştir. Adlî Dîvânı, ilk 40 varaktadır. Büyük oranda 1120 tarihli nüshaya dayandığından, söz konusu eksiklikler bu nüshada da giderilememiştir. Yine harekesiz olan Büyükşehir Belediyesi nüshası ise baştan yaklaşık 5 varak eksiktir. 104 Türkçe, 2 Farsça gazel ve 1 murabba bulunan 20 varaklık bu nüsha, kenarında Cem Sultan’ın Dîvânı’nı barındırdığından, ayrıca dikkat çekicidir. Adlî Dîvânı’nın en eski en sağlam nüshası British Library Or.9475 numarada kayıtlı olandır. Diğer önemli bir nüsha da Mısır Milli Kütüphanesi Talat 72 numarada kayıtlıdır. 50 varaklık bu nüsha, ta‘lîk yazıyla 141’i Türkçe 14’ü Farsça toplam 155 şiirden oluşmaktadır. “[1] Araştırmacıların bu eksiklikleri tamamlayacak başka nüshalara ulaşamamış olmaları onun şairlik yönü üzerinde durulmamasına etken olmuş olabilir. II.Bayezid’in divanının en sağlam nüshası British Library’dedir. Söz konusu divanı British Library OR.9475 numarada kayıtlıdır. [2] British Library’deki nüshası 2008 yılında yayımlanmış , [3] bu tarihten sonra Adli üzerinde daha fazla çalışmalar yapılabilmeye başlanmıştır. British Library nüshası elde edilebilen en eski ve orijinal nüshadır. Türkiye’deki nüshalardan farklı olarak bu nüshada hiçbir varak eksik değildir. [4] British Library 9475 numarada kayıtlı bu nüsha, harekeli nesihle yazılmış her birinde ortalama 14 satır bulunan toplam 34 varaktan oluşmaktadır. [5] Müstensihi ve istinsah tarihi belli olmayan bu nüshada 134’ü Türkçe, 3’ü de Farsça olmak üzere, toplam 137 gazel ve 1 Türkçe murabba vardır. Kendisi de âlim ve şair olan II. Bayezid kendi devrini âlimler, şairler devri haline getirmiş, bir kısım isim ve işleri ile Künhü’l-Ahbar’da kaydedilmiş olan yüzlerce kabiliyeti şöhret haline getirmiştir, birçok yönden babası Fatih’i aratmamıştır. Dine ve ibadete olan düşkünlüğü ile tanınan II. Bayezid, şiirlerinde de mütevekkil ve şükredici bir ruh hali içindedir. Bazı şiirlerini de saltanat kavgası içinde yazmış Şair Cem Sultan ile yazıştığı şiirlerinde de bu ruh halini ortaya koymuştur.[6] Birçok şiirinde ise hak ve adalet arayışı içinde olmuştur. Yumuşak huylu halim selim bir karakterde olan padışahın şiirlerinde Adli mahlasını kullanmış olması da bu anlayışı nedeni iledir. II. Bayezıd, ibadete düşkün olduğu kadar şiire, şairlere ve sanatçılara düşkün bir padişahtır. Dirayetli bir hükümdar olamamasına rağmen devrinde şiire ve şairlere rağbet göstermiş sarayına sık sık şairleri toplayarak onlarla konuşmaktan büyük zevk almıştır. Tahta geçtiği ilk yıllarda jendisi ile taht kavgasında olan Cem Sultan ve onun açtığı sorunlarla uğraşan Adli, ömrünün sonlarına doğru da bu defa oğlu Yavuz Sultan Selim ile uğraşmak zorunda kalmış en sonunda oğlu Yavuz Sultan Selim tarafından tahtından da indirilmiştir. Adlî, Ahmet Paşa ’yı üstat tanıyarak gazel söylemiş, Necati Bey’den aldığı ilham ve feyzi de ilk tesirle birleştirerek devrinde orta dereceli kudret ve kabiliyette bir Divan Şairi olmuştur.[7] Ruzu şeb hasretle geçti günün ah nidemBana kısmet, gamını eylemiş Allah NidemAdli göğsün döküben dertle ağlayarakSenden ayrı düşeli ah nidem vah nidemBeyitlerinde görüldüğü gibi bazen de yüksek lirizm ve ahenk ustalıkları da göstermiştir. Beyazıt Veli’nin divançesinin başındaki münacatı da şairlik gücü hakkında fikir verebilir.Hüdaya, Hüdalık sana yaraşır.Nitekim gedalık bana yaraşır.Çun sensin penahı cihan-ı hilkatinKamudan sana iltica yaraşır.Bayezıt, Adli’nin dili devrindeki şairlere göre daha sade ve anlaşılır bir dille yazılmıştır. Bu devirde yetişen Necati Bey ve Türkî Basit akımının da tesiri olabileceği gibi Adli’nin kendi tercihinin de böyle olduğu kabul edilebilir. [8] ŞEHZADE CEM İLE YAZIŞMALARI Kardeşi Cem Sultan ile bitmez tükenmez taht kavgalarını savaş meydanlarında ve siyasi mücadele alanlarında da sürdürdüğü gibi şiirler halinde de sürdürmüşlerdir. Cem Sultan , II. Bayezit’e şöyle bir beyit yollar.Sen bisteri gülde yatasın şevkile handanBen kül döşenen külhani mihnette sebep ne? Cem sultan Bayezıt ( Adli’nin cevabı şudur )Çün ( çünkü ) ruzu ezel kısmet olunmuş bize devletTakdire rıza vermiyesin bunda sebep ne?Haccül haremeyn deyu davalar edersinYa saltanatı daniye için bunca talep ne? Şair Adlî II. Bayezıt'ın Edebi Kişiliği ve Hayatı II.BAYEZIT- ADLİ’NİN - ŞİİRLERİNDEN SEÇMELER GAZELGözüm hicrile sen giryanmışsınGözüm hicrile sen giryanmışsınYürek bu derd ile sen kanmışsınNola candan seni artık seversemMeger sen can içinde canmışsınFerah gördüm seni canım söndüBen ağladımsa handanmışsınKul olmak ister misin ol Şah’aAdli sen acep sultanmışsınGAZEL “ CAN SANA”Ey kemân-ebrû n’ola kurbân idersen cân sanaBin benüm gibi ider her lahza cân kurban sanaMihrüni canda ezelden saklar idüm sanma kimDâr-ı dünyâda görüp hayran olupdur cân sanaDilde gamzen zahmına merhem didüm dilber didiTîr-i müjgânum yeter her lahzada derman sanaPertev-i hüsnün meğer eflâka düşmiş ay u günGice gündüz rezm urup olmuş durur hayran sanaHûbluk sende tamâm oldugına hacet budurKâtib-i kudret ki yazmış ol hat-ı reyhan sanaHûn-ı dil yaşunla ‘Adlî gerçi seyl oldı dirîgKanlu yaşun göricek rahm eylemez cânân sanaVezni: fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilünGAZEL “ CANANI MEDH “Tut dilüni eyleme la’l-i leb-i cânânı medhBendeye lâyık degüldür eylemek sultânı medhMihr-i ‘âlem-tâbı medh itmek düşer mi zerreyeKevkebe lâyık mıdur itmek meh-i tâbânı medhCânuma lezzet irişdügin hadeng-i yârdanYâremün ağzına dil olmış ider peykânı medhOklarunı medh ider cismümde olan her kılumHer çemen dildür sanasın kim ider bârânı medhMedh-i ‘âlemden çü müstağni olupdur âfitâb‘Adliyâ nice idersin ol gözi fettanı medhVezni: fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün Adlî II. Bayezit TÜM Şiirleri Gözüm hicrile sen giryanmışsın Ey kemân-ebrû n'ola kurbân idersen cân sana Tut dilüni eyleme la'l-i leb-i cânânı medh Gönlümi divane kılan zülf-i pür sevdâsıdur Kaşlaruna bir kadîmi bendedür benzer hilâl Senin zencîr-i zülfünden dil-i dîvane bend ister KAYNAKÇA [1] Yavuz BAYRAM, SULTAN II. BÂYEZÎD-I VELÎ (ADLÎ) DÎVÂNI’NIN BRITISH LIBRARY NÜSHASINDA İMLÂ HUSÛSİYETLERİ, https://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20 [2] Yavuz BAYRAM, SULTAN II. BÂYEZÎD-I VELÎ (ADLÎ) DÎVÂNI’NIN BRITISH LIBRARY NÜSHASINDA İMLÂ HUSÛSİYETLERİ, https://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20 [3] Yavuz Bayram, Amasya’ya Vali Osmanlı’ya Padişah Bir Şair: Adlî, Amasya ValiliğiYay., Amasya 2008, 416 s. [4] Yavuz BAYRAM, II. BÂYEZÎD-I VELÎ (ADLÎ) DÎVÂNI’NIN AGY. [5] Yavuz BAYRAM, II. BÂYEZÎD-I VELÎ (ADLÎ) DÎVÂNI’NIN AGY. [6] https://edebiyatvesanatakademisi.com/divan-siiri-ve-sairler/sair-cem-sultan-hayati-edebi-kisiligi/397 [7] https://edebiyatvesanatakademisi.com/divan-siiri-ve-sairler/sair-adl-ii-bayezit-in-edebi-kisiligi-ve-hayati/396 [8] https://edebiyatvesanatakademisi.com/divan-siiri-ve-sairler/sair-adl-ii-bayezit-in-edebi-kisiligi-ve-hayati/396
