Kategoriler EDEBİYAT Edebiyat Terimleri MazmunlarFukara Sinesi Nedir Fakir Fakr

Fukara Sinesi Nedir Fakir Fakr

24.01.2016

Fakir Fakr Fukara Sinesi

Osmanlıca yazılışı: Fakir: فقير

Fakir ve fukara sözcükleri Arapçadaki “fakr “ sözcüğünden türemiş sözcüklerdir.

Fakr, Fukara ve fakir sözcüklerinin Osmanlıca sözlüklerde fakir sözcüğünün anlamları: “ Zengin olmayan, yoksul, parasız, züğürt. Dilenci,) zavallı, bîçare, âciz. “ şekillerindedir. Fakr sözcüğünün mecazi ve tasavvufi manaları ise “

Alçak gönüllülük gösteren, Allah’a adanmış kul, dünyevi ihtiraslar vaz geçmiş tok gönüllü gibi manalar taşımaktadır.

Fakir sözcüğü, Arapça asıllı “Fakr” sözcüğünden gelir. Fakr, ihtiyaç, yoksulluk, muhtaçlık anlamındadır. Fakat sözcük tasavvufta kişinin dervişin, kendisinde bulunan her şeyin Allah’tan geldiğini bilmesi, her an Allah'a muhtaç olduğunu bilmesi manasına da kavuşmuştur.

‘Fakr’ denilince genellikle servetten mahrum olmak durumu anlaşılır. Fakat tasavvufta kendilerin fakr görenler maddi açıdan yoksulluğu değil manevi açıdan Allaha muhtaç oldukların ifadem etmiş olurlar. Kuran’a göre manevi açıdan “zengin olan yalnızca Allah'tır ve bütün insanlar fakir olup o'na muhtaçtır “ (fâtır, 35/15). Yani, insan manevi açıdan sonsuz derecede fakir ve Allah’a muhtaçtır. Manevi açıdan Ganî (zengin) ve sonsuz zenginliğe sahip olan tek varlık Allah’tır. İşte insan, bu sonsuz ihtiyacından dolayı fakr içindedir. Dervişlerdeki “Ganiy-yi Mutlak' olan Allah'a karşı sürekli olarak fakr u ihtiyaç şuuru, gınânın ta kendisidir. Tasavvuftaki gına zenginlik ise maddi zenginliği değil manevi yönden Allah’a ihtiyaç duymaktaki aczi ve fakirliği ifade eder. Kendini ihtiyaç duyduğu bu manevi fakr içinde bir nokta kadar küçük gören derviş, Allah’a yöneldiği sürece başka bir zenginliğe veya varlığa ihtiyaç duymayacağını düşünür. [1] Böyle birisi maddiyata önem vermez ve tam olarak da fakirdir. Bu fakir haline rağmen hiç kimseye ve hiçbir şeye karşı ihtiyaç hissetmeyecektir.

Nokta-i istimdat: “ihtiyaç, talep ve arzuların giderilmesinde medet istenecek nokta” demektir. Nokta-ı istimdadı içinde duyan derviş duyup, hissedip O'na yöneldiği nisbette 'başka şeylere muhtaç olmadığı' şuur ve idrâkine ulaşır. Nokta-i istinat, ise “Her şeyin dizgini onun elinde her şeyin hazinesi onun yanındadır.” düşüncesidir.

Bu düşünme biçimi özellikle Melâmilik ve Kalenderiiler, arasında bir yaşama biçimine dönüşmüş, “Ganiy-yi Mutlak”a yönelen dervişler dünyevi zenginliği hiçe saymış, “ Üryan gelir üryan giderim “ ilkesiyle maddi anlamda fakr-u zaruret içinde yaşamayı yaşama biçimi olarak seçmişlerdir.[2]

Maddî yönden fakirlik ise Allah'ın kullarını imtihan için vasıta kıldığı bir yoldur ve sabredenler bu imtihanı başarmış olurlar (bakara, 2/155

Divan ve tasavvuf edebiyatındaki Fakr, fakir, fukara sözcükleri “ Her şeyi ile O’na ihtiyaç duyan aciz ben “ anlamındadır. Dervişler veya şeyhler, kendilerini “ ben “ diye ifade etmek yerine fakir, fukara, fakr olarak ifade ederler. A.T.Onay’ın bildirdiğine göre tarikat şeyhleri imzalarının üzerine “hadim’ül fukara” yazarlarmış, Bektaşiler ve Mevleviler arasında Fukara-ı Bektaşiye, Fukara-ı Mevleviye tabiri çok yaygınmış. [3]

Bu nedenle fakr, fakir, fukara sözcükleri divan şiirimizde yukarıda izah edilen manalarıyla çok sık kullanılmıştır.

Hayâlî fakr şalına çekmek cism-i üryânı,
Ânınla fahrederler, atlas ü dîbâyı bilmezler.     Hayali

Çıplak bedenlerini fakr şalı ile örtenler, onunla övünürler, atlas ve zibayı bilmez ve onlarla övünmezler.

Eyleme fakra hakaretle nazar ey Nâbî,
Fakr, âyinesidir suret-i istiğnânın.          Nabi

Şarab-ı bezm-i gam zevkin ne mîr ü ne vezir etti.
Anın keyfiyetin benden sual eylen fakir etti.           Baki

Ey felek yohdur pelâs-i fakrdan ârum menüm
Atlasundan bilmişem üstün muhakkar şâlümi         Fuzûlî

“Ey felek! Fakirlik çulundan utandığım yoktur. Ben, değersiz şalımı senin atlasından üstün bilmişimdir

Fukara kalbine her kim dokuna,
Dokuna yüreği Allah okuna.                 Yunus Emre

Vîrâne-i cihânda ne şâhız ne bendeyiz
Rind-i âbâ-be-dûş fakîr-i revendeyiz

Pîr ü civân bahâr bahâr eyleriz sefer
Her dem otâğ-ı Cem’le diyâr-ı çemendeyiz     Yahya Kemal

Kimi beyitlerde fakr sözcüğü geçmese bile işlenen gizli mana olarak karşımıza çıkar.

Derun erbabı almaz bir pula zerbeft-i dibayı
Hakikat düşüni tezyin edüp sade abalara        Naşid